Vandalızm: Aınalasyn qıratyp júretin balalardyń ómirge ókpesi bar
AQTÓBE. KAZINFORM — Bútindi búldirip, qıratyp júretin balalardyń keıbiri ózine nazar aýdarǵanyn qalaıdy, keıbiriniń ómirge ókpesi bar. Bul balalardyń ata-anasy Ákimshilik quqyq buzý kodeksiniń eki baby boıynsha jaýapqa tartylady. Bala nege aınalasyna qyrǵıdaı tıedi? Vandalızmmen kúreste kim jeńdi?
Skverdiń múlkin tas-talqan etip syndyryp bitirdi — ákimdik
Aqtóbe qalasynda aıaldama, jaryqshamdar, balalardyń oıyn alańdaryndaǵy átkenshek, syrǵanaq, oryndyqtar, avtobýs ishi jıi búlinedi.
Aıaldamada adam otyrar oryndyqtyń aǵashy julynǵan, áınegi shytynaǵan, saıabaqtardaǵy mármár tastarǵa túrli sýret salynyp, átkenshekterdiń temir shynjyry úzilgen, jaryqshamdar synǵan.
Balalar biraz ýaqyt boıy bos turǵan úıdi, ǵımaratty kórse terezesine tas laqtyryp syndyryp ketedi. Keı kezde saıabaq pen skverlerdegi eskertkishke minip alady.
Aqtóbelikter kórgenin vıdeoǵa túsirip, shara qoldanýdy surap jatady. Qalalyq ákimdik bolsa, jyl saıyn jańartylǵanymen, jyl saıyn iske asqysyz kúıge túsetin saıabaqtardyń da bar ekenin aıtty.
— Vandaldar kópshilik jaǵdaıda belgilenbegen oryndarǵa iri gabarıtti qoqys, qurylys materıaldarynyń qaldyqtaryn tógip, tabıǵatty búldirip ketedi. Aǵash arasyna, sýdyń boıyna, qala syrtyna qoqys tastaıdy. Tipti kólikpen zırat aýmaǵyna aparyp qoqys tógý, zırattyń qorshaýyn qulatý jaǵdaıy da boldy. Odan basqa kóshe shamdaryn, jerasty ótkelderindegi shamdardy, beınekameralardy jıi syndyryp, qabyrǵalaryn boıap tastaıdy, ishine dáret syndyrady. Qalada konteınerlerdi órteý, aıaldamalardyń áınekterin syndyrý, qoqys jáshikterin, oryndyq, átkenshek sııaqty kóshe múlkin, saıabaq jıhazdaryn syndyrý, gúlderdi julý faktileri kezdesedi. Polıtsııa vandaldy ustap, is tirkegen jaǵdaıda zań baptary boıynsha aıyppul salady. Jáne de qalalyq turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyǵyna habar beredi. Bólim qala múlkine zalal keltirildi dep hat bergennen keıin qalpyna keltirý shyǵynyn syndyrǵan adam óteıdi, — deıdi Aqtóbe qalasy ákiminiń baspasóz hatshysy Aıgúl Baımenova.
Eger búldirip, qıratqan adam tabylmasa, Aqtóbe qalalyq turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq, jolaýshylar kóligi jáne avtomobıl joldary bólimi men Almaty jáne Astana aýdandarynyń ákimdikteri qalpyna keltiredi.
— Konteıner órtengen jaǵdaıda aýdan ákimdikteri aýystyrady. Kóshe shamdary synǵanda kútip ustaýmen aınalysatyn merdiger uıymǵa mindetteledi. Eger saıabaqtarda átkenshek, oryndyq syndyrǵan bolsa, munda da merdiger uıymnyń mamandary aınalysady. Biraq keıde jóndeýge kelmeıtindeı etip qıratyp tastaıtyn jaǵdaılar da kezdesedi. Mysaly Eset batyr turǵyn alabyna kireberistegi jelilik skverdiń múlkin tas-talqan etip syndyryp bitirdi. Ony jyl saıyn jóndep keldi. Ózi osy eki-úsh jyldyqta paıda bolǵan saıabaq. Bıyl ony tolyq jóndeý úshin demeýshiler tartylyp jatyr, — dedi Aıgúl Baımenova.
Ákimshilik quqyq buzý týraly kodekste eki bap bar — polıtsııa
Polıtsııa qala múlkin qıratqandardy kóshedegi beınebaqylaý kamerasynan, keıde áleýmettik jelige monıtorıng jasaý kezinde anyqtaıdy.
Mundaıda eki baptyń birimen hattama toltyrylady. Birinshisi Ákimshilik quqyq buzý týraly kodekstiń 128-baby, ıaǵnı, «Kámeletke tolmaǵan adamdy ákimshilik quqyq buzýshylyq jasaýǵa tartý» baby boıynsha aıyppul salynady.
Ekinshisi «Kámeletke tolmaǵandardyń vandalızmi» baby boıynsha 15 AEK kóleminde aıyppul salynady. Sonymen birge 100 AEK kóleminde aıyppul salynyp, 10 táýlikke qamalýy múmkin.
Bul «memleket qorǵaıtyn tarıhı-mádenı mura obektilerin, tarıh jáne mádenıet eskertkishterin, tabıǵı obektilerdi jazýlarmen nemese sýrettermen nemese qoǵamdyq ımandylyqqa qııanat jasaıtyn ózge de árekettermen qorlaýy» deregi tirkelse qoldanylatyn shara.
— Kámelet jasqa tolmaǵan, sonyń ishinde 7-9 synyp oqýshylary qoǵamdyq oryndarda jaryqshamdardy syndyrady, átkenshekterdi, oryndyqtardy qıratady. Balalary úshin ata-analary jaýap beredi. Byltyr Eset batyr turǵyn alabynda balalar janyp turǵan shymdy qıratyp, ata-analaryna aıyppul salyndy. Sonymen birge taıaýda zırattaǵy qulpytastardy, qorshaýdy qıratqandardyń ata-anasy jaýapqa tartyldy, búlingendi qaıta qalpyna keltirýdi moınyna aldy. Eger óz erkimen qaıta qalpyna keltirmese, jergilikti atqarýshy organ, jeke tulǵa sot arqyly shyǵyndy ótep ala alady, — dedi oblystyq PD baspasóz qyzmetiniń jetekshisi Erbolat Sarqulov.
Vandalızm ishki kúızelis pen ashýdyń syrtqa shyǵýyn kórsetedi — psıholog
JAN AHUAL psıhologııalyq ortalyǵynyń psıholog-ádiskeri Sándigúl Baıdýashova oqýshylarmen tyǵyz jumys isteıdi, jeke qabyldaýyna kelgen ata-ana jáne balanyń muńyn tyńdaıdy.
Ol balanyń «aqyldy tentek» bolǵanymen, keıde buzaqyǵa aınalyp shyǵa keletinin jasyrmady. Baǵynbaıdy, minezi tik bolǵan soń muǵalimge, ata-anaǵa, eresekterge qarsy shyǵady, aıtqandy tyńdamaıdy, óz bilgenin istep, degenimen júredi. Mundaı balalar da bar.
Sonymen birge qasaqana, ádeıi jasalǵan buzaqylyq, qurdastaryna erip, múlikke zııan keltirý, qoǵamdyq tártipti buzý. Psıholog osy qasıetterdiń arajigin ajyratyp berdi.
— Vandalızm degenimiz — qoǵamdyq tártipke qarsy shyǵý nemese qoǵamdyq múlikti búldirý. Nege buǵan barady? Túp tamyryn qazbalaıtyn bolsaq, psıhologııalyq turǵyda ózine nazar aýdartýǵa ákelip tur. Bos ýaqytyn tıimdi ótkizbeý, dostarynyń yqpaly, ıaǵnı, toptyq qysymǵa qarsy shyǵa almaı, birge júrý. Tártip nemese baqylaýdyń álsizdigi, qoǵamdyq júıege degen narazylyqtyń belgisi, bilim jáne mádenıettiń tómen deńgeıi dep baǵalaımyz. Bul jerde nazar aýdartý ol qarapaıym adamdardyń nazaryn aýdartý emes, ata-anaǵa qarsylyǵyn kórsetý, belgili bir jerdegi ákimshilikke qarsy shyǵý. ıAǵnı ózinen joǵary adamdardyń ózine kóńil aýdartý. Bos ýaqytta tıimdi ótkizbeý týraly aıtar bolsam, aınalysatyn sharýa nemese qyzyǵýshylyq bolmaǵan soń ózine «jumys» taýyp alyp tur. Bala boıyndaǵy energııasyn qaıda jumsaryn bilmeı, kóz aldynda turǵan nárselerdi buzýǵa tyrysady. Bul qıratýshy áreket. Bireýge qarsy shyǵý emes, jarqyrap, jaınap turǵan nárselerdi búldirip, óz ashýyn shyǵarady. Balalar arasynda dostarynyń yqpalynan shyǵa almaıtyndary da bar. Ol bútindi búldirgen kezde óziniń batyldyǵyn, erkin, eshkimnen qoryqpaıtynyn kórsetedi nemese bireýdiń qysymymen jasaıdy. «Batyr bolsań, búldir, syndyr» dep qaıraıtyn adamdarǵa eredi, — deıdi psıholog.
Onyń aıtýynsha, tárbıe men baqylaýdyń álsizdigi, otbasyndaǵy qarym-qatynastyń salqyn bolýy, ata-ananyń durys baǵyt-baǵdar bermeýi vandalızmge ıtermeleıdi. Sóıtip bala ata-anaǵa ashýlanyp, úıde kórsete almaǵanyn syrtta shyǵarady.
Al qoǵamǵa jeke narazylyq óz ornyn taba almaı, ádiletsizdikke tap bolǵan jaǵdaıda kórinedi. Ol aınalasyn qıratady, syndyryp, julyp, úzip tastaǵanyn bireýdiń zaty dep oılaıdy. Balalar qoǵamdyq oryndardaǵy múlik bul bizdiń de zatymyz ekenin túsine bermeıdi.
«Búldirsem ashýymdy aldym, sol arqyly qarsy ekenin, ádiletsizdik bar ekenin kórsettim» dep oılaıdy.
— Psıholog shynaıy nemese jaı ǵana keshirim suraýdyń aıyrmasyn jumys barysynda kóredi. Bireýi keshirim surap, ózine upaı jınaıdy, jazadan qashady. Shynaıy keshirimdi sózben aıtyp jetkizý múmkin emes. Sol sátte psıhologpen jumys istese, bári kórinedi. Shynaıy ma, bas paıdasy ma? Taǵy bir aıta keterligi, bilim men mádenıettiń tómen deńgeıi bul tarıhty, mádenı qundylyqtardy baǵalamaýdan týyndaıdy. Vandalızm ishki kúızelis pen ashýdyń syrtqa shyǵýyn kórsetedi. Kóp jaǵdaıda 15-19 jas aralyǵyndaǵy jastar osyndaıǵa barýy múmkin. Kishkentaı balalar kóp bara bermeıdi mundaıǵa. Aldyn alý úshin mádenı is-sharalarǵa tartý kerek, úlgi bolarlyq tulǵalardy nasıhattaý qajet. Otbasyndaǵy qarym-qatynasty nyǵaıtý kerek. Mektepte tárbıe jumysy jasalyp jatyr. Biraq shynymen de úlgi bolarlyq jumys júrgizý kerek. Tipti balalarǵa psıhologııalyq úıirme qosý artyqtyq etpeıdi. Tarıhı muralar týraly tek tarıh sabaǵynda aıtylyp qalady. Ony da keń tanystyrý kerek, — dedi JAN AHUAL psıhologııalyq ortalyǵynyń psıholog-ádiskeri Sándigúl Baıdýashova.
Eske salsaq, byltyr Memleket basshysy «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine adam saýdasyna, vandalızm kórinisine jáne bótenniń múlkin búldirýge qarsy is-qımyl máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zańǵa qol qoıdy.
Zań kúsheıgenimen elimizde vandaldar syndyryp, búldirýin toqtatar emes. Kóbine áınekti syndyryp, zırattaǵy qulpytasty qıratady, túrli oryndarǵa jazyp ketedi.