Uzyndyǵy shamamen 5,5 mıllıon jaryq jylyna jetetin eń iri aınalmaly galaktıkalyq jip tabyldy

ASTANA. KAZINFORM — MeerKAT (MIGHTEE-HI) halyqaralyq jobasy aıasynda alys ǵarysh keńistigin zerttegen astronomdar jańa aınalmaly galaktıkalyq jipti anyqtady. Bul qurylym 14 galaktıkany baılanystyryp, uzyndyǵy shamamen 5,5 mıllıon jaryq jylyna jetedi, dep jazdy AZERTADJ.

Bul týraly AZERTADJ Royal Astronomical Society ǵylymı jýrnalyna silteme jasap habarlady.

Galaktıkalyq jip degenimiz ne?

Galaktıkalyq jip — álemdegi eń aýqymdy belgili qurylymdardyń biri. Olar ártúrli juldyzdyq júıeleri bar galaktıkalardy biriktirip, olardyń arasyna gaz tasymaldaıdy. Bul — galaktıkalardyń ósýi men evolıýtsııasyna mańyzdy áser etetin faktor.

Mundaı aýqymdy qurylymdar neıtral atomdyq sýtegi (HI) arqyly baqylaý múmkindiginiń artýymen ǵana sońǵy jyldary anyqtala bastady. Sýyq HI gazyn zertteý arqyly astronomdar ǵaryshtyq tordaǵy tómen tyǵyzdyqtaǵy gaz ben galaktıkalardyń qalyptasýy arasyndaǵy baılanysty jaqsy túsinýde.

Ashylý týraly málimetter

Kembrıdj ýnıversıtetiniń zertteýshisi Madalına N. Týdorake jetekshilik etken ǵalymdar toby MIGHTEE-HI sholýy kezinde bul jipti baıqap, ony ǵylymı turǵyda sıpattady.

— Bul zertteýde biz MIGHTEE-HI aıasynda z = 0.03 qyzyl yǵysýyna sáıkes keletin, COSMOS aımaǵynda ornalasqan 14 HI galaktıkadan turatyn jip tárizdi qurylymdy anyqtadyq, — dep jazady avtorlar.

Barlyq 14 galaktıka jaqyn jyldamdyq dıapazonynda (9 230 — 9 700 km/s, jyldamdyq aýytqýy — shamamen 140 km/s) ornalasqan. Olar aspan sferasynda soltústik-batys baǵytynda shamamen 5,5 mln jaryq jyly uzyndyqta jáne 117 myń jaryq jyly enimen sozylyp jatyr.

Bul galaktıkalyq jiptiń ózi keminde 49 mıllıon jaryq jylyna sozylǵan alyp ǵaryshtyq tor qurylymynyń bir bóligi bolyp tabylady. Onyń qalyńdyǵy 2,6–3,3 mıllıon jaryq jyly aralyǵynda.

Ne sebepti bul mańyzdy?

Zertteýshiler bul 14 galaktıkanyń keńistikte jipke dál sáıkes baǵyttalǵanyn anyqtady. Bul olardyń aınalý sáti (ıaǵnı, qozǵalysy) galaktıkalyq jiptiń jalpy qurylymymen tyǵyz baılanysty ekenin kórsetedi.

Jınalǵan málimetter jip boıyndaǵy galaktıkalardyń onyń osi boıynsha aınalatynyn dáleldeıdi. Osy sebepti bul galaktıkalyq jip — búgingi kúnge deıin belgili eń uzyn ári eń iri aınalmaly qurylymdardyń biri sanalady.

Jiptiń damý kezeńi

Ǵalymdardyń aıtýynsha:

— HI galaktıkalarynyń jip boıymen kóptep ornalasýy jáne olardyń tómen dınamıkalyq temperatýrasy bul qurylymnyń damýynyń bastapqy kezeńinde ekenin kórsetedi. Onda áli de ǵaryshtyq zattardyń aǵyndary baıqalady.

Buǵan deıin Kún betindegi jarqyldyń belsendiligi kúrt artqanyn jazǵan edik.