Uıqasqa sheksiz qushtarlyq aqyndy AI sımbıozyna aınaldyrýy múmkin – Tilek Yrysbek
ASTANA. KAZINFORM – 21 naýryz – Halyqaralyq poezııa kúni. Osyǵan oraı azat oıdyń jyrshysy retinde tanylǵan aqyn, rejısser Tilek Yrysbektiń agenttikke bergen suhbatyn usynamyz.
- Tilek myrza, poezııa degen forma ma, álde mazmun ba? Ony surap otyrǵanym, jasandy ıntellekt adamzattyń poezııa aqyndaryn da nansyz qaldyrady degen boljamdar aıtylyp qalyp júr. Jasandy zeıinge óte sapaly tapsyrma bere alsańyz, ájeptáýir óleń jazyp berýi múmkin ǵoı. Erteń adam jazǵan óleń men kompıýter jazǵan óleńdi ajyrata almaı qalyp júremiz dep qaýiptenbeısiz be? Álde adam jazsa da, kompıýter jazsa da, jaqsy óleń adamzatqa kerek dep oılaısyz ba?
- Jasandy ıntellekt ózindik meni bar ıntellektige aınalǵanda múmkin poezııa jaratý týraly sóz múldem basqa fılosofııalyq mánge ıe bolar edi. Al ázirge onyń ózindik derbes sana-sezimi joq. Onyń qazirgi adam jasaǵan basty maqsaty - paıdalanýshylarǵa aqparat izdep, suraqtaryna jaýap berý ǵana.
Osy tusta men jasandy ıntellektige: «Adam sekildi poezııa jazý úshin onyń jeke kimi bolýy kerek pe?» - degen saýal qoıdym. Meniń suraǵyma ol bylaı dep jaýap berdi:
«Eger poezııany tek til men formanyń úılesimi dep qarasaq, onda jasandy ıntellektige jeke men qajet emes. Ol tek adam jazǵan poezııany taldap, stıl men qurylymdy meńgerip, jańa óleńder jaza alady. Mundaı poezııa sheberlik turǵysynan minsiz bolýy múmkin, biraq onda shynaıy adamdyq sezimniń bolýy kúmándi».
Eger jasandy ıntellektiniń derbes meni bolsa, myna ekzıstentsıal álemde adam dep atalatyn áleýmettengen janýardyń kapıtalıstik qaıshylyqtaryn, moraldyq-etıkalyq dılemmalardy, jahandyq problemalardyń túıinin sheship bere ala ma? Menińshe, derbes men paıda bolý úshin qalaý sezimi paıda bolýǵa tıis. Bul - ázirge fantastıka.
Bul jerde meni tolǵandyratyn suraq: «Adamdardyń poezııadan minsiz úılesim talap etýi men eski klassıkalyq narratıvke, ásirese uıqasqa degen sheksiz qushtarlyǵy túptiń túbinde aqyndy jasandy ıntellektiniń sımbıozyna aınaldyryp jibere me?» degen qaýip.
- Jalpy jasandy zeıin zamanynda adamzatqa poezııa kerek pe? Kerek bolsa, qandaı qajetke jaraı alady?
- Adamzatqa poezııa barlyq ýaqytta, barlyq jerde kerek. Tipti tozaqta da. Adam sezimge ıe bolsa, bolmysy poezııaǵa muqtaj. Poezııa bar jerde adam tozaqta da órkenıet pen mádenıet jarata alady. Biraq ýaqyt ólshemine salsaq, talas týdyratyn pikir kóp. Bul endi árkimniń senime baılanysty shyǵar.
- Qadyr Myrza Áliniń «Bizdiń poezııa dúnıejúzilik poezııanyń deńgeıine ósken poezııa» deıtin sózi bar. Sizdiń óleńderińizdiń taqyryby men túıinine frantsýzsha, japonsha tirkester jıi qoıatynyńyzǵa qarap, álem poezııasynan aıtarlyqtaı habary bar aqyn dep topshylaımyz. Qadir atańyzdyń jańaǵy sózimen kelisesiz be? Kelisseńiz/kelispeseńiz, ýájińiz qandaı?
- Iá, qazaq poezııasy álemniń eshbir poezııasynan kem emes. Artyq bolýy da mindetti emes. Tek ony kóre alatyn kóz, túısine alatyn túısik kerek. Sezim men qalaý bar jerde poezııa máńgilik ómir súredi.
- Jyldyń basynda Tólen Ábdiktiń suhbaty kóp talqylandy. Sondaǵy zamandastaryńyzǵa aıtqan aqylyn qalaı qabyldadyńyz? «Aqyndardyń qorlanǵysh, jábirlengish, ókpelegish óleńderi azaımaı tur... Moraldyq, áleýmettik problemalar týraly tolǵan, jaǵympazdardy, alaıaqtardy, darynsyz basshylardy syna, halyqtyń óziniń boıyndaǵy kemshilikterdi de betine bas, munyń bári, jylap shaǵym aıtqannan góri, aqynnyń ózine de, ádebıetke de tıimdirek dep oılaımyn», - depti jazýshy. Buǵan alyp-qosaryńyz bar ma? Halyqtyń betine minin basýda Abaıdan asyp jyrlaý maqsat bolý kerek pe?
- Tólen aǵanyń suhbatyn oqydym. Aıtqan oılarymen kelisemin. Tólen aǵany adamǵa degen senimin joǵaltpaǵany úshin qurmetteımin. Tek men úshin bıik óner degen - abstraktili túsinik.
- Marat Qabanbaıdyń «Talantsyzdar amalyn taýyp kúnin kóredi, memleket talanttardy qoldaý kerek» degenge saıatyn áıgili maqalasy bar ǵoı. Osy talap áli de ózekti dep oılaısyz ba? Jalpy aqynǵa qoldaý kórsetýdiń músháıra ótkizý men syılyq, grant, stıpendııa taǵaıyndaýdan basqa qandaı amaly bar?
- Talantty, talantsyz degen uǵym, menińshe ónerde sulýlyqty baǵalaý úshin jetkiliksiz sekildi. Talantty qalaı ólsheımiz? Marapattarǵa, kóptiń qoshemetine, ákelgen jańalyǵy men jazý sheberligine nemese ıntellekt deńgeıine qarap ólsheımiz be? Al solaı-aq bolsyn, biraq ýaqytynan kesh tanylǵandar týraly ne aıta alamyz? Jalpy talantsyz degen baǵa ádiletti me? Bular, menińshe tek salystyrmaly uǵymdar ǵana. Talantsyz adam degen túsinik, menińshe túsinikti emes. Al «topas» adam degen túsinik ózektiligin eshqashan joǵaltpaıdy. Qarapaıym etıkadan saýaty joq, gýmandyq qasıetti uqpaıtyn talantty «topas» adam bolý, menińshe múmkin emes sekildi.