Ustartýdyń basy - qysqartý
Et pen súıekten ǵana emes, sezim men oıdan jaralǵan adamzat tirshiligi kóshin shógermeı onyń boıyndaǵy rýhanı suranys ta tynym tappaq emes. «Sanany turmys bıleıdi» desek te, basyna qandaı zobalań týmasyn adam atty máńgilik jaratylys rýhyn qanaǵattandyrarlyq óner ataýlydan qol úzip kórmegen. Demek, adam barda, onyń sanasyndaǵy sáýle barda - óner bar. Másele - sonyń qaı kezeńde qandaı shekpen kıip, óńirin qalaı qymtaıtyndyǵynda.
Qudaıdyń buıyrǵany adam qolymen jasalady. Adam qoǵamdy qalyptastyrady. Ótken men búgindi salystyryp, ózgergen, jańarǵan qundylyqtar men eskirgen, kúni bitken salt-sana, kózqarastardy elekten ótkizý asa qıyn emes. Ádebı shyǵarmalardyń mán-mazmunyndaǵy basym kúshtiń qaıda túsetini men oıdy jetkizý formasynyń túrlenip otyrýy da qoǵamnyń degenine baǵynyshty.
Búgingi eki adamnyń biriniń aýzy ashyla bergennen tilge iline keter jańashyldyq haqynda az-az. Birinshi kezekte, shaǵyn, qysqa, jeńil oqylar, jeńil sińer bolsa... Kúrdeli oralymdardan arylsa... Sanaǵa kúsh, júıkege júk túsirmes, ýaqytqa shyǵyn, tirlikke zalal tıgizbes bolsa... Anadaı bolsa, mynadaı bolsa... Búgingi kórkem ádebıetke qoıylar talaptyń kepıeti osy aımaqty tóńirektep júrgeli de kóp boldy. Bul aldymen kólemdi dúnıelerdiń tamyryna balta shapty. Shapqynyń kúshti bolǵanyn á degennen-aq qatary seldirep shyǵa kelgen romandarǵa qara da tany.
Shaǵyn kólemniń aldymen qyryna alǵany basy artyq (eger solaı deýge kelse) peızajdar, monologtar, taǵy-taǵylar. Burynǵy «qıǵash qas, alma moıyn, shıe erin» dep bastalatyn uzyn-sonar teńeýler «óte sulý» degen bir aýyz sózge oryn bosatty. Baıaǵy batyrlar arýaq shaqyra atqa qonyp, alty kún attan túspeı attandap, bes qarýyn qapysyz siltep, jaýdyń qanyn sýdaı aǵyzyp, tas-talqan etip jeńip qaıtatyn. Al, qazir bul da «bardy, kórdi, jeńdi» degenniń tóńireginde tam-tum sıpattalady. Kóne kóz ádebıettegi kún jez tabaqtaı jalqyndanyp, tóbe-quıqańdy órteı, tas tóbeńde janyp turyp alatyn. Pysynap otyryp oqıtynsyń. Búgingi ádebıet áńgimeni tótesinen «kún ashyq» dep qaıyratyn boldy. Ne uttyq? Neden utyldyq?
Iá, oı bar. Sezim de... bylaı... bar. Shaǵyn ǵana áńgimeniń sońyna jetkende qaıran qalyp, qysqa ǵana kólemge sonshama oıdy syıdyryp jibergenine tańdanyp otyryp qalatynyń da bolady. Eshqandaı sýretteýsiz-aq áserge bólenýge bolatynyn moıyndaı túsesiń. Sózdiń tereńdigine, tirkestiń kúrdeliligine bas qatyrmaısyń. Rahat! Núktesi jarty betten asyp baryp bir-aq qoıylar qurmalas sóılemderdiń aıaǵyna jetkende basyn umytyp, sony qıystyra bilgen sheberlikke tańdanyp, qaıta úńilip otyratyn baıyrǵy oqyrman búginderi qysqa-nusqa sóılemderge kóptep ıek artqandy unatady. Deıdi endi... Demek, sizdiń (jazýshynyń) sheberligińiz sóılem quraý nemese peızaj jasaý turǵysynan emes qysqartý jaǵynan baǵalanady. Bolǵan oqıǵany aýyz eki tilmen aıtyp berseń de, - eger oqıǵa shynynda aıtýǵa turarlyq bolsa, - tyńdaýshyny «oıpyr-aı» degizbeı qoımaıdy ǵoı? Ras! Myqty bolsań sondaı oqıǵa oılap tap. Bir-birimen baılanysatyndaı etip ekinshi, úshinshi fondaǵy paralleldi sıýjetterdi jamap jiberseńiz bolǵany. Bul klassıkalyq ádebıetke de tán nárse ǵoı deýge asyqpańyz. Sizdiń mindetińiz bolǵandy bolǵandaı etip, eshqandaı ásireleýsiz, realdy túrde baıandap shyǵý. Sosyn, eskerte ketetin taǵy bir nárse - kópirme sózder men búgingi qoǵamǵa jat kóne tirkesterdi tyqpalamańyz. Odan da jalań bolsa da anegdot tektes jalań bir «bolypty-mys» artyq.
Úlken kólemnen qashý - shyǵarmanyń túıinine jetkenshe asyǵýǵa ákep soqty. Bir ǵana oqıǵany eshqandaı qospasyz jeldirtip qana óte shyǵatyn ádebı-kórkem týyndylar paıda boldy. Bul, ásirise sońǵy kúnder enshisine tıesili.
Adamzat qaptaǵan qalyń tomdyqtardy oqyp otyratyn zamannan baıaǵyda ozǵan. Mine, osy bir túsinikten kelip, ádebı shyǵarmalardy basqa óner túrleri arqyly jetkizý óris aldy. Bul búgin ǵana emes, kıno óneri ómirge kelgeli onyń bir salasy retinde qalyptasqan jaıt. Dese de, ekeýiniń (shyǵarma men kınonyń) arasyndaǵy aıyrmashylyqty tap basyp tanyp, artyq-kemin ajyrata bilýshiler neken-saıaq bul kúni. Áıgili shyǵarmamen eki saǵattyń aınalasynda tanysyp shyǵa kelemiz de, «bárin bile qoıamyz».
Almas NÚSІP