Úshtildi saıasat memlekettik tilge qalaı áser etti
Til saıasaty ózge tilderdi de oqytýdy kózdeıdi
Sóz basynda Qazaqstandaǵy til saıasatynyń «Til týraly» zańǵa negizdeletinin atap ótken jón. Al atalǵan saıasatty iske asyrýdyń naqty sharalary Tilderdi qoldaný men damytýdyń 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasynda kórsetilgen. «100 naqty qadam» ult jospary aıasynda oǵan oqytýdyń úsh tildi júıesin damytý mindeti engizilgen bolatyn. Soǵan qaramastan, qazaqstandyqtardyń memlekettik tildi meńgerý deńgeıi kóterilip keledi.
«Máselen, ótken jyly qazaq tilin meńgergen azamattardyń úlesi 82,3 protsentti qurady. Úsh tildi meńgergen halyqtyń úlesi de ulǵaıyp keledi. Eresek azamattar men 12-17 jas aralyǵyndaǵy oqýshylardy qosa alǵanda, qazaq, orys pen aǵylshyn tilin meńgergenderdiń sany 25,5 protsentti qurady», - dedi Muhamedıuly Úkimettiń búgingi otyrysynda.
Mınıstrdiń sózine qaraǵanda, búginde qazaq tilin san alýan saıttar arqyly úıretý sharalarynan bólek ózge ult ókilderiniń týǵan tilin oqyp-úırenýlerine de memleket tarapynan qoldaý jasalady. Sonyń nátıjesinde ulttyq-mádenı birlestikterde qazaq jáne ana tilderi kýrstaryna qatysatyn azamattardyń sany jyl saıyn ósip keledi. Ótken jyly atalǵan kórsetkish 72,7 protsentti qurady.
Til ortalyqtaryn jekeshelendirýge jol berilmedi
Arystanbek Muhamedıulynyń aıtýynsha, búginde respýblıka boıynsha 100-ge jýyq memlekettik tildi oqytý ortalyǵy jumys isteıdi. Sonyń barlyǵy jergilikti jerdegi til basqarmalary janynan qurylǵan. Alaıda osydan eki jyl buryn Úkimettiń arnaıy qaýylysynan keıin ondaǵan ortalyq jekeshelendirý tizimine iligip ketken. Sonyń nátıjesinde Qaraǵandy jáne Almaty oblystarynda ornalasqan til úıretý uıymdary jeke kásipkerlerdiń qolyna aýysty. Al memlekettik baǵdarlamanyń negizgi kórsetkishteri osy til ortalyqtarynyń málimetteri negizinde jasalatyndyqtan, bertin kele, olardy jappaı jekeshelendirý sharalary tolyǵymen toqtatyldy. Oǵan qazirgi Úkimet basshysy Baqytjan Saǵyntaev uıytqy bolǵan eken.
«Elimizde birtutas til saıasatyn iske asyryp otyrǵan til basqarmalary men olardyń janynan qurylǵan tilderdi oqytý ortalyqtaryn bir-birinen bólek qarastyrýǵa bolmaıdy. Qazaqstan azamattaryna memlekettik tildi oqytý men nasıhattaýdyń ǵana emes, orys pen aǵylshyn tilderin úıretý men úılestirý jumystary da osy ortalyqtar arqyly júrgiziledi», - deıdi mınıstr Muhamedıuly.
Degenmen, memlekettik tildi oqytý ortalyqtary salasynda mańyzdy bir másele bar. Respýblıka boıynsha júzdegen til oqytý ortalyqtarynyń jumys istep jatqanyna qaramastan, áli kúnge deıin qazaq tilin úıretýdiń biryńǵaı júıesi ázirlenbegen.
Qazaq tilindegi qujat aınalymy 90 protsentten asty
Búginde Qaztest júıesi negizinde qazaq tilin bilý deńgeıin anyqtaý sharalary jyl saıyn keńeıip keledi. Máselen, ótken jyly atalǵan testileýge qatysqandardyń jalpy sany 73 myńnan asty. Olardyń jartysynan kóbi - memlekettik qyzmetshiler. Budan bólek, sońǵy eki jyldyń ishinde san alýan oqý quraldary, salalyq sózdikter, tanymdyq-pýblıtsıstıkalyq eńbekter, balalarǵa arnalǵan kitaptar, tipti álemdik ádebıet klassıkteriniń shyǵarmalary qazaq tilinde jaryq kórdi.
Al ortalyq jáne jergilikti organdarda memlekettik tildegi qujat aınalymy 91 protsentke jetti. «Degenmen, statıstıkalyq esep jáne qarjy qujattarynyń memlekettik tilge kóshpeý faktileri bar. Negizinen, ondaı úrdis ulttyq kompanııalarda oryn alyp otyr. Al memlekttik organdarda 89-93 protsentti qurap otyr. Ol - óte jaqsy kórsetkish», - deıdi Arystanbek Muhamedıuly.
Buqaralyq aqparat quraldary salasyndaǵy til saıasatyna da jaqsy baǵa berilip otyr. QR Aqparat jáne kommýnıkatsııalar mınıstrligi usynǵan málimetke sáıkes, memlekettik buqaralyq aqparat quraldarynda qazaq tilindegi kontenttiń kólemi 73 protsentti quraıdy.
Ánurandy «Gımn» dep ataımyz
Termınologııa salasynda da biraz jumystar atqaryldy. Sońǵy eki jylda Qazaqstanda 8 myńnan astam termın bekitildi. Máselen, aýyzeki tilde qoldanylǵan «shaptyrma» pen «sýburqaq» xalyqaralyq «fontan» sózi bolyp, qaıta ózgertildi. Budan bólek, «kúısandyq» - «fortepıano», «pıanıno», «otashy» - «xırýrg», «murajaı» - «mýzeı», «qısyn» - «logıka», «sazger» - «kompozıtor», «ǵalamtor» - «ınternet» bolyp bekitildi.
«Sonymen qatar termınkomda bekitilip, jaryspaly túrde qoldanylyp júrgen birqatar termın qaıtyp qaralyp retteldi. Mysaly, «muraǵat» - «arxıv», «másele» - «problema», «úderis» - «protsess» bolyp qaıta bekitildi. Aǵymdaǵy jyly termınkomda birqatar xalyqaralyq termınderdi qaıta qaraý josparlanyp otyr. «Mysaly, «paıyz» - «protsent» sózine, «ánuran - «gımn», «ıegeri» sózi - «laýreat» termınderi retinde bekitýdi usynyp otyrmyz. Nege deseńizder, endi «laýreat mejdýnarodnogo konkýrsa» deımiz. Qazaq tilide «xalyqaralyq konkýrstyń ıegeri» bolady. Iegeri ol «sobstvennık» qoı. Sol úshin xalyqaralyq qoldanystaǵy «laýreat» sózin qaıtadan ornyna keltirý usynylyp otyr», - deıdi mınıstr Muhamedıuly. Aldaǵy ýaqytta termınderdi standarttaý máselesi pysyqtalady.
Jalpy, Tilderdi qoldaný men damytýdyń 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasynyń qazirgi tıimdiligi jaman emes. Ony ulttyq ekonomıka mınıstri Tımýr Súleımenov te rastap otyr. «Sońǵy úsh jylda memlekettik baǵdarlamany iske asyrýǵa 16,7 mlrd. teńge bólingen bolatyn. Sonyń 14,9 mlrd. teńgesi ıgerildi», - deıdi Súleımenov myrza.
P.S. Úkimettiń búgingi otyrysynan keıin memlekettik organdarǵa qarasty uıymdarda jumys isteıtin barlyq qyzmetkerlerdiń qazaq tili testin tapsyratyny jaıynda habar tarady. Erteńnen bastap osy saladaǵy buqaralyq aqparat ókilderi de synaqtan ótetin bolady.
