Uryn barý. Kúıeý jigittiń qalyńdyǵymen alǵashqy kezdesýi
ASTANA. KAZINFORM – Mádenıet jáne ulttyq salt-dástúr kúnine oraı Kazinform agenittigi nazarlaryńyzǵa ultymyzdyń tal besikten jer besikke deıingi ǵumyryndaǵy mańyzdy salt-dástúrlerin usynady.
Qazaq saltynda kúıeý jigit pen qalyńdyq qalaı bolsa solaı, beıbereket kezdese bermeıdi. Qaıta belgili tərtip, jol-josyn boıynsha, óskeleń adamgershilik turǵyda kezdesedi. Qalyptasqan daǵdy boıynsha, kúıeý jigittiń əkesi qudalyqty bitirip, quda-qudaǵılaryna esik-tór kórsetip, «óltirisin» bergen soń, ulyn qaıyn jurtyna jiberý qamyna kirisip, bul nıetin qyzdyń ata-anasyna bildiredi əri qyz ata-anasynyń maquldaýyn alǵan soń, ulynyń qasyna segiz qyrly, bir syrly sal-seri jigitterdiń birnesheýin qo syp, «ilýge» dep bir baǵaly syılyq, «esik ashar» dep birneshe mal aıdatady. Odan syrt, túrli jol-josyndar men kədelerge arnalǵan torǵyn-torqa, oramal, saqına, syrǵa-bilezik sııaqty zattardy berip, erekshe saltanatpen ulyn qaıyn jurtyna attandyrady. Al, qoly qysqa jigitter «oramal ton bolmaıdy, jol bolady» dep, qolda bar oramal, sharshylarymen bara beredi. Kúıeý jigittiń qalyńdyǵymen osylaısha ashyq kezdesýge barýyn «uryn barý» dep ataıdy.
Salt boıynsha, «kúıeýbala uryn keledi eken» degen habardy qyzaýyly estigende, kúıeýge arnap arnaýly úı tikkizedi. Kúıeý balanyń aldynan shyǵyp qarsy alýǵa qyz jeńgeleri bastaǵan aýyldyń boıje-ken qyzdary men bozbalalaryn jiberedi. Kúıeý jigit bardam aýyldyń balasy bolsa, aldynan shyqqan qyz jeńgelerine 20-30 kez keletin kezdemeden «entikpe» beredi. Al, qoly qysqa aýyldyń jigiti bolsa, onda oramal-sharshy, bilezik-syrǵa sekildi zattar usynady.
Ózine arnap úı tikken əıelderge «baıǵazy», baldyzdaryna «kórimdik» beredi. Qyz əkesi kúıeý jigit barǵan kúni keshte kúıeýge erip kelgen joldastaryn óz úıine shaqyryp qonaq qylady. Kúıeý joldastary qyz əkesiniń bosaǵasyn attasymen «ilý» iledi. Odan soń, ret-retimen arnaıy əkelgen jol-jora, kəde-syılyqtaryn beredi. Al, kúıeý jigit ózine arnaýly tigilgen úıde qyz-kelinshekter men baldyzdarynyń qasynda bolady. Qaıyn atasy óz dastarqanynan kúıeýbalasyna tós, asyqty jilik salynǵan arnaýly tabaq jiberedi. Tabaq barǵanda kúıeý jigit ornynan turyp ıilip taǵzym jasap, tabaqtaǵy óz sybaǵasy salynǵan etti qasynda otyrǵan qyz-kelinshektermen birge bólip jep, onan soń «tóssalar» kədesin beredi.
Uryn toı
Keshki tamaqty jep bolyp, kúıeý jigit «tós salar» kədesin bergen soń, aýyl jastary «uryn toı», keı jerde «qyna mende» dep atalatyn oıyn-saýyq uıymdastyrady. Sonymen, jastar ən aıtyp, kúı tartyp, jumbaq sheshisip, óleń aıtyp, toı-dýmandy sharyqtaý shyńyna kóteredi. «Uryn toıdyń» maqsaty – bir-birin saǵynysqan, alaıda, ədep saqtap kezdese almaı júrgen eki jasty kezdestirý, ózara syr shertisip, kóńil kúılerin bildirisýlerine jaǵdaı jaratyp berý əri kúıeýbalaǵa syı-qurmet kórsetý.
Materıal Aıyp Núsipoqasulynyń «Tal besikten jer besikke deıin» atty kinabyna negizdelip daıyndaldy.
