Úndistan men Pákistannyń ShYU-ǵa múshe bolýy: Senim artqandardyń pikiri basym
Keshe Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaev QHR Tóraǵasy Sı Tszınpınmen kezdesýde ShYU sammıtiniń búgingi otyrysyn tarıhı oqıǵa dep baǵalady.
«Biz BUU, AÓSShK (Azııadaǵy ózara is-qımyl jáne senim sharalary jónindegi keńes), ShYU syndy halyqaralyq, aımaqtyq alańdarda belsendi túrde ózara áreket jasaýdamyz. Mundaı úılesimdi jumystyń jarqyn mysaly bizdiń ShYU-daǵy yntymaqtastyǵymyz. Erteń sizben birge Úndistan men Pákistannyń ShYU-ǵa qosylýy arqyly keńeıe túsetin Uıymnyń tarıhı otyrysyna qatysamyz», - dedi Memleket basshysy.
QR Syrtqy ister mınıstri Qaırat Ábdirahmanovtyń aıtýynsha, Úndistan men Pákistannyń qosylýynan keıin ShYU-nyń mańyzy aýqymdy aımaqtyq uıymdardyń biri retinde aıtarlyqtaı ósedi.
Shyn máninde, Delı men Islamabadtyń ShYU-nyń tolyqqandy múshesi atanýy «shanhaılyq topty» álemniń iri halyqaralyq uıymdary qataryna qosady jáne álemdegi eń iri aımaqtyq birlestik atandyrady.
Osylaısha, ShYU-ǵa múshe memleketterdiń halqy barsha adamzattyń (44% - 3 mıllıardtan astam adam) jartysyna jýyǵyn quraıdy, al olardyń aýmaǵy Arktıkadan Úndi muhıtyna deıingi, Soltústikten Ońtústikke, Lıanıýngannan Kalınıngradqa jáne Shyǵystan Batysqa deıingi 40 mıllıon sharshy metrdi nemese jer sharynyń jalpy aýmaǵynyń 26,6% qamtıdy.
Biraq, dıalektıka zańyna sáıkes, kez kelgen protseste jáne qubylysta qarama-qaıshylyqtardyń birligi men kúresi bolady, jalpaq tilmen aıtqanda jaqtaýshylar da, dattaýshylar da tabylady. Jáne obektıvti beıneleý úshin eki jaqty da eskerý kerek.
Qaýip-qater bar ma?
ShYU-ǵa múshe memleketterdiń resmı ókilderiniń málimdemelerine qaramastan, keıbir sarapshylar Úndistan men Pákistannyń qosylýy arqyly Uıymnyń keńeıýine synı kózqaras tanytyp, olardyń aýmaqtyq máselesi (Pákistan Úndistannyń Djammý jáne Kashmır shtattaryn ıelenýine qarsy) jáne Úndistan men Qytaıdyń shekaralyq máselesiniń sheshilmeýi ShYU tıimdiligin tómendetedi jáne endigi «Shanhaı segizdiginde» sheshimderdi qabyldaý protsesin qıyndata túsedi dep boljaýda. Mundaı boljamdardyń qısynyn túsiný úshin, ShYU-daǵy sheshimderdiń Uıym Hartııasynda bekitilgen bátýalastyq negizinde qabyldanatynyn eske salǵan jón.
Bátýalastyq, ıaǵnı daýys berýsiz jalpy kelisim - kópshiliktiń daýysymen sheshimder qabyldanatyn daýys berý qaǵıdasymen salystyrǵanda qıyndaý protsess.
ShYU Bas hatshysy Rashıd Alımovtyń 6 maýsym kúni Astanada tanystyrylǵan «Shanhaı yntymaqtastyq uıymy: qurylýy, damýy, keleshegi» atty kitapta atap ótkenindeı, bátýalastyq daýys berýmen salystyrǵanda ádiletti, ondaǵy sheshimderdi qabyldaýda ár taraptyń naqty múddeleri eskeriledi.
«Árıne, bátýalastyqqa qol jetkizý aıtarlyqtaı kúsh-jiger men uzaq ýaqytty talap etedi. Biraq, ShYU aıasynda qabyldanatyn barlyq sheshimder barlyq múshe memleketterdiń kózqarastarynyń, pikirleriniń jáne amal-tásilderiniń nátıjesi bolyp shyǵady (...) ShYU-ǵa múshe memleketterdiń tolyq teń quqyqtyǵy Uıymdaǵy «shanhaılyq rýh» fılosofııasyna negizdelgen», - dep jazdy ol.
Jańa múmkindikterdiń ashylýy
«Shanhaılyq toptyń» keńeıýiniń artyqshylyqtary men kemshin tustary, sonyń ishinde joǵaryda atalǵan sarapshylardyń toryqqan pikirleri men paıymdaýlary eskerilgen jáne olardy ShYU-ǵa múshe memleketterdiń árqaısysy óz ulttyq múddeleri negizinde muqııat taldaǵan. Osylaısha, ShYU-nyń negizin qalaýshylardyń barlyǵy biraýyzdan Úndistan men Pákistannyń Uıymǵa tolyqqandy múshe bolý týraly ótinimderin qanaǵattandyrý qajet dep tapty.
Álbette, aımaqtyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýdegi tyǵyz yntymaqtastyqtyń mańyzdylyǵy (terrorızmmen jáne ekstremızmmen kúres, Aýǵanstandaǵy jaǵdaıdy retteý), ekonomıkalyq yntymaqtastyq, ásirese tranzıttik-kóliktik, energetıkalyq jáne saýda salalarynda jańa múmkindikterdiń ashylýy men synı boljamdar tarazyǵa túskende, aldyńǵy top basym tústi.
Máselen, Iran, Kaspıı aımaǵy jáne Reseı aýmaǵy arqyly Ońtústik (Úndistan men Pákistan) jáne Ońtústik-Azııa elderin Eýropamen jalǵaıtyn «Soltústik-Ońtústik» kóliktik jáne energetıkalyq dálizi aıasynda kóp komponentti (avtomobıldik, temir jol, teńiz) qatynastardyń damýy ShYU barlyq óńirleriniń damýyna mýltıplıkatıvti nátıje bere alady. ShYU-ǵa múshe memleketter Úndi muhıtyna shyǵý múmkindigine ıe bolady jáne saıası qaýip-qaterler azaıyp, elektr jelilerin, munaı-gaz qubyrlaryn tóseý (Túrikmenstan-Aýǵanstan-Pákistan-Úndistan, Iran-Pákistan-Úndistan teńiz qubyr joly jáne t.b.), avtomobıl tas joldaryn salý jáne jańartý jobalaryn júzege asyrýdyń ekonomıkalyq tartymdylyǵy artady.
Mundaı jobalar ShYU-ǵa múshe barlyq memleketter belsendi qatysýshysy bolyp tabylatyn «Bir beldeý, bir jol» strategııasymen maquldanady.
«ShYU transkontınentaldyǵy birlestikti Azııa-Tynyq muhıty men Atlant aımaqtaryn, Ońtústik Azııa elderi men Taıaý Shyǵysty jalǵaıtyn býyn retinde qarastyrýǵa múmkindik beredi. Osyǵan baılanysty Ońtústik-Shyǵys Azııa elderiniń qaýymdastyǵy elderimen ózara árekettestikti damytýdyń keleshegi zor. ShYU-nyń taralý aımaǵy Eýrazııa qurlyǵynyń ózegi bolmaq, sebebi uıymnyń ózi aýqymdy ekonomıkalyq bastamalar kóterilip jatqan ortalyqta ornalasqan. Olardyń arasynda Jibek Joly ekonomıkalyq beldeýi, «Bir beldeý, bir jol» strategııasyn júzege asyrý, EAEO aıasyndaǵy ıntegratsııalyq protsester, úlken eýrazııalyq seriktestiktiń qalyptasý keleshegi bar», - dedi ShYU Bas hatshysy 1 maýsym kúni 21-shi Peterbýrg halyqaralyq ekonomıkalyq forýmynyń paneldik sessııasynda.
Astanada ótetin ShYU sammıti qarsańynda Pákistannyń syrtqy saıası vedomstvosy Shanhaı yntymaqtastyq uıymyna tolyqqandy múshe bolýdyń Islamabadqa beıbitshilik jáne turaqtylyqpen qamtamasyz etýde jáne aımaqtaǵy terorrızmmen jáne ekstremızmmen kúresýde jumystar atqarýǵa múmkindik beretinin málimdedi.
«Birqatar máseleler boıynsha bizdiń múddelerimiz bir jerge toǵysady. ShYU bizdiń aımaqtyq beıbitshilikke, turaqtylyqqa, damýǵa degen múddeliligimizdi jáne terorrızmmen jáne ekstremızmmen kúresýdegi yntymaqtastyqqa degen qoldaýymyzdy kórsetýge múmkindik beredi», - delingen pákistandyq SІM resmı málimdemesinde.
2015 jyly Ýfada ótken sammıtte Úndistannyń premer-mınıstri Narendra Modı ShYU-ǵa múshe bolýdyń Úndistan úshin Eýrazııamen baılanysty keńeıtý boıynsha jańa múmkindikterdi ashatynyn aıtqan edi.
«Kórshi eldermen yntymaqtastyq ornatýdyń arqasynda úndistandyq armandar oryndalýda. Úndistan ShYU-ǵa barynsha qoldaý kórsetedi», - dedi ol.
ShYU Forýmynyń 12-shi otyrysynda (Tashkent, 11-12 mamyr, 2017 jyl) Úndistan Qorǵanys zertteýleri jáne taldaý ınstıtýtynyń aǵa ǵylymı qyzmetkeri, Qazaqstandaǵy Úndistan mádenı ortalyǵynyń burynǵy basshysy jáne Qyrǵyzstandaǵy Úndistan elshisi Pýnchok Stobdan ShYU-ǵa kýri eń aldymen, Delıge Ortalyq Azııa elderimen yntymaqtastyqty keńeıtýge múmkindik beretinin atap ótti.
«Úndistan - qarqyndy damyp kele jatqan el. Jyl saıyn onyń jalpy ishki ónimi 7% ósimdi kórsetedi. Ekonomıkalyq damýdyń turaqtylyǵyn qamtamasyz etý úshin bizge energııalyq resýrstar qajet. Qazirgi ýaqytta Ózbekstanmen, Qazaqstanmen jáne Túrikmenstanmen perspektıvalyq jobalar júzege asyrylýda. Sizderdi «Shanhaılyq topqa» ınnovatsııalarmen jáne ınvestıtsııalarmen kelemiz dep sendire alamyn. Úndistannyń halqy qazirgi ýaqytta 1,2 mıllıardqa jetti. Azyq-túlik qaýipsizdigi máselesi de kezek kúttirmeıdi, sondyqtan bizdiń elimiz barlyq ortalyqazııalyq memleketter úshin jaqsy naryq bolar edi», - dedi ol.
Úndistan men Pákistannyń 2005 jyly Astana ótken ShYU sammıtinde baqylaýshy mártebesin alýy da atap ótýge turarlyq. R.Alımovtyń aıtýynsha, búgingi Astanalyq sammıtten keıin ShYU-nyń jańa sapaǵa ıe bolaryna esh kúmán joq.
Úndistan men Pákistannyń ShYU-nyń tolyqqandy músheleri mártebesin alýy barlyq taraptardan aldyńǵydan kóbirek jaýapkershilikti, ózara túsinistikti, Shanhaı yntymaqtastyq uıymynyń ishki qyzmetine qaıta beıimdelýdi talap etedi.