Ulystyń uly kúnin toılaýdyń aýqymyn da, mazmunyn da keńeıte túsken oryndy
Uıym Ázirbaıjan, Qazaqstan, Aýǵanstan, Iran, Qyrǵyz, Tájikstan, Túrkııa, Túrikmenstan, Albanııa, Makedonııa jáne Úndistan elderiniń ókilderi tarapynan usynylǵan qarardy biraýyzdan qabyldap, 21-naýryz kúnin álemdik mereke retinde belgiledi. Osylaısha, dúnıe halyqtary arasyndaǵy, onyń ishinde kúnshyǵys jáne Kavkaz musylmandary arasynda ejelgi mereke sanalyp kelgen Naýryz ‑ bir ulttyń nemese bir ǵana mádenıettiń merekesi retinde emes, búkil adamzat murasynyń quramdas bir bóligi retinde atalyp ótetin boldy. Jyl basy merekesi úshin bundaılyq halyqaralyq mańyz beretin bastamany baýyrlas Ázirbaıjan tarapy usynǵan bolatyn. Keıinnen Naýryz qararynyń jobasyn BUU-ǵa múshe memleketter: Qazaqstan, Albanııa, Aýǵanstan, Ázirbaıjan, Úndistan, Iran, Makedonııa, Tájikstan, Túrikmenstan men Túrkııa syndy elder qarap shyǵyp, óz usynystarymen tolyqtyrdy. «Naýryz merekesi úsh myń jyldan beri saltanatty túrde Balqannan Ortalyq Azııaǵa deıingi aýqymdy óńirde atalyp ótýde jáne óz boıyna gýmanızm, dostyq pen tózimdilik syndy qundylyqtardy sińirgen, halyqaralyq yntymaqtastyqty damytýda mańyzdy ról atqaratyn meıram»,‑ deıdi Ázirbaıjannyń BUU-daǵy turaqty ókili Akshın Mehtıev. Sonymen Birikken Ulttar Uıymynyń Bas assambleıasy qabyldaǵan «Halyqaralyq Naýryz kúni» qararyna sáıkes 21 naýryz - Halyqaralyq Naýryz kúni bolyp qabyldanyp otyr jáne osy ejelgi meıram týraly aqparattardy keńinen taratý úshin BUU-ǵa múshe elderge atsalysýǵa úndeý tastaldy.
Bıylǵy mereke qarsańynda AQSh prezıdenti Barak Obamanyń da osy aıtýly kúnge nazar aýdaryp, jurtshylyqty jyl basy Naýryz meıramymen quttyqtap, jyly lebizder bildirýiniń ózi de birshama jaıtty ańǵartsa kerek. Aq úı basshysy Naýryzdyń tatýlyq pen izgilik merekesi ekendiginen habardar ekendigin bildirgisi kelgendeı, quttyqtaý arqyly óziniń qyrǵı‑qabaǵy jazylmaı kelgen Iran eline úndeý joldap, bitimge kelýge shaqyryp otyr. Bul da bolsa, Áz‑Naýryzymyzdyń halyqtar arasyndaǵy bedelin arttyra túsetini sózsiz.
Bıylǵy Naýryzdyń elimiz úshin mańyzdy ekinshi bir jańalyǵy ‑ Barys jylynan bastap Qazaqstan Ulystyń uly kúnine zań arqyly memlekettik mártebe berip, úsh kúnge sozylatyn resmı merekeleýge kirisip otyr. Byltyrǵy jyly «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy merekeler týraly» qoldanystaǵy zańǵa tolyqtyrýlar engizildi. Soǵan sáıkes bıyldan bastap Naýryz meıramy naýryz aıynyń 21-i, 22-si jáne 23-i, ıaǵnı, úsh kún atalyp ótetin boldy. Toqtala ketetin jaıt, elimizde Naýryzdan ózge birde-bir mereke resmı túrde úsh kúnge sozylmaıdy. Endeshe Naýryz eń aldymen qazaqtyń mádenı murasyn ulyqtap, ulttyq qundylyqtarymyzdy erekshe qadirleýdiń jarqyn aıǵaǵy bolyp otyr. Jalpy, Naýryz - dostyqtyń, yntymaqtyń, yrys-berekeniń, jańarýdyń merekesi, halyqtar birligi men tatýlyǵynyń bastaýy. Sondyqtan da, bul meıram bir ultqa ǵana emes, jalpyǵa ortaq bolýy, ulystardyń uıytqy bolýymen shyn peıildegi jalpyhalyqtyń meıramyna aınalýy shart. Al bul maqsatty júzege asyrý úshin eń aldymen Ulystyń uly kúnin toılaý aýqymyn da mazmunyn da keńeıte túsken oryndy.
Osylaısha, halyqaralyq qaýymdastyq tarapynan eń ejelgi merekelerdiń biri bolyp tabylatyn Naýryzdyń mártebesi kóterilse, Qazaqstan tól meıramyn toılaýdy úsh kúnge uzartyp, merekege jańa jyldyq sıpat beretin bastapqy joralǵyny jasaǵan sekildi. Degenmen, endigi kúni elimizde Naýryzdy Jańa jyl retinde resmı áıgileýdiń kezi jetken syńaıly. Shyndap kelgende, atynan belgili Naýryz - jyldyń basy, jańa kúni. Bul qazaqtyń ózi erteden aıtyp júrgen, eshqandaı da dáleldi qajet etpeıtin Jańa jyly! Endeshe, úsh kúndik merekeleýdi belgilegennen keıin, Naýryzdy resmı Jyl bastaýy dep jarııalaý da kezek kúttirmeıtin máselege aınalýy tıis.
Bundaı bastamaǵa Memleket basshysy N. Nazarbaev ta birneshe márte qoldaý bildirip, túptiń túbinde osylaı bolýy tıistigin alǵa tartqan bolatyn. Máselen, byltyrǵy jyly Prezıdent : «Tarıhy tereńde jatqan Naýryz merekesi qazaq jerinde árqashan toılanǵan, alaıda, bir zamandarda halqymyz ony joǵaltyp aldy. Elimiz táýelsizdik alǵannan keıin tól merekemizdi biz qaıtadan jańǵyrttyq. Bul mereke árýaqytta halqymyzda irgesi sógilmegen birliktiń, eńseli erliktiń, yrys pen baq-berekeniń merekesi bolyp sanalatyn. Qystan, qıynnan shyqqan halqymyz bir-birimen qaýyshyp, tós túıistirip, aǵaıynnyń amanshylyǵyn bilip, ótkenge salaýat aıtyp, keleshekten baqyt tilep, Naýryz kóje ishetin bolǵan. Bul kúni urysqan aǵaıyn tabysatyn, renjisip qalǵan jastar qaıtadan tabysyp, mahabbattaryn arttyryp, bas qosatyn, barlyq jamanshylyq umytylatyn, jaqsylyqqa qaraı bet buratyn kez bolǵan. Túbinde bizdiń naǵyz jańa jylymyz osy Naýryz meıramy bolýy qajet. Qytaı óziniń jańa jylyn aqpannyń ortasynda bir apta toılaıdy. Shyǵystyń barlyq halqynyń óz jańa jyldary bar. Biz de túbinde óz merekemizge kelýimiz kerek», degen bolatyn.
Al bıylǵy quttyqtaýynda Elbasy taǵy da Qazaqstannyń Jańa jyly Naýryz merekesimen bastalýy tıistigin qadap aıtty. «Jalpy oılap qaraǵanda, bizdiń Jańa jylymyz osy merekeden bastalsa durys bolar edi. Qytaılar ózderiniń jańa jylyn aqpanda, kárister de óz kúntizbeleri boıynsha merekeledi. Biz Jańa jylymyzdy áli kúnge deıin І ‑Petr engizgen qańtardyń 1-inen bastap júrmiz. Bıyl biz Jańa jylymyzdy keń aýqymda, búkil halyqtyq deńgeıde, kóterińki kóńil-kúımen, erekshe saltanatpen jańa mazmunda toılaǵaly otyrmyz», dedi Memleket.
Naýryz - naqty ǵylymı, astronomııalyq turǵydan alǵanda da shynaıy jańa jyl merekesi. Kún men túnniń teńelip, kóktemniń bastalýy, tirshiliktiń uıqydan oıanyp, jańarýynyń basy. Sol úshin de bundaı Ulyq kúndi Jańa jyl deńgeıinde atap ótý - Naýryzdy merekeleýdiń mazmunyna da, aýqymyna da jańasha kózqaras qalyptastyratyn, jalpyhalyqtyq toıǵa aınalatyn edi.
Ekinshi bir qyrynan alǵanda, qazaq úshin Naýryz - bul ulttyq sananyń, ulttyq birliktiń jarqyn kórinisi. Máselen, ótken ǵasyrdyń basynda Alash arystary osy Naýryzdy barynsha nasıhattaı otyryp, ulttyń rýhyn kóterýdi, mereke arqyly ony baıandy etýdi maqsat qylǵany da belgili. Qazaqqa Naýryzdy Jańa jyl retinde, Jyl basy retinde belgileý qajettigi týraly máseleni de alǵash sol Alash kósemderi kóterip ketken bolatyn. «Naýryz - qazaqsha jyl basy. Burynǵy kezde ár elde naýryz týǵanda meıram qylyp bas asyp, qazan-qazan kóje istep, aýyldan aýylǵa, úıden-úıge júrip kári-jas, qatyn-qalash bári de máz bolyp, kórisip, aralasyp qalýshy edi. Bul kezde ol ǵuryp qazaq arasynda qalyp bara jatqan sekildi, huty naýryzdyń qaı aıda, qaı kúni bolýy haqynda ár túrli sóılenedi. Bireýler naýryz marttyń birinde, ekinshileri toǵyzynda keledi desedi. Ár jurttyń belgili kúnde jańa jyly týady, eski jyl bitip, jańa jyl bastalǵanda: «Jańa jyl qaıyrly bolsyn! Jańa baqyt kásip bolsyn!» dep quttyqtasady, ol kúndi meıram qylyp shattyqpen ótkizedi...Mine, tabıǵattyń osyndaı kóńildi ózgerisiniń kezeńinde bizdiń Jańa jylymyz - Naýryz týyp, ata ǵurpymyzdy umytpaı belgili bir kúndi jyl basy qylyp alsaq unamdy is bolar edi», dep jazady «Qazaq» gazeti. «Meıram - ulttyń jeke‑jeke bolǵan múshelerin biriktirip, bir denedeı qylyp qosatyn bir dáneker. Meıram bolǵan soń, tiri bir ult bir adam sekildi daıyn bir sezimge ıe bolýy kerek. Naýryz meıramy da mundaı meıramdardyń bireýi. Mart keledi. Tabıǵat qystan shyǵady. Yzǵarly sýyq báseńdeıdi, áýege bir ortaqshylyq, janǵa bir keńdik keledi. Kúnshyǵys halqynyń súıkimdi janyn maıdalyǵymen sıpaǵan ádemi kúnder, jan‑janýar, shópterge jan beretin aýamen sáýleli hám nurlar keledi», dep jazady «Qazaq» gazeti.
Endeshe táýelsiz Qazaqstannyń bul turǵydaǵy aldaǵy basym mindeti Naýryz meıramynyń Jańa Jyl retindegi ulttyq mánin kóterý, memlekettik mańyzyn tereńdetý bolǵany lázim.
