Ulystardy uıystyratyn uly mereke - Naýryz!
Ár qazaqtyń asyǵa kútetin meıramy Naýryz - tabıǵattyń tylsymy men ǵalam ǵajaıyptaryn boıyna jıǵan erekshe mereke. Osyny tereń uǵyna bilgen babalarymyz bul kúndi Jyl basy dep eseptegen. Aınala kógerýge qamdanyp, dúnıe jańaryp, qulpyra qubylyp, jer jahanǵa shattyq pen qýanysh syılaıtyn, izgiliktiń nury tógiletin meıram osy.
Túptep kelgende, din men tilge, ult pen ulysqa bólmeıtin, barsha qaýymdy tatýlyqqa tartyp, ulystardy uıysýǵa shaqyratyn Naýryz meıramynyń jáne bir ereksheligi - bul kúni jaqsy tilek tileý, araz aǵaıynmen jarasý, tabysý sekildi adamgershilik qasıetter kórinis taýyp, osynyń ózi adam balasyn joǵary sanalylyqqa, ádeptilikke, ónegelikke, baýyrmaldyqqa, kórgendilikke, izgilik pen bilimdilikke baýraıdy. Araz aǵaıynnyń byltyrdan qalǵan renishin umyttyratyn kez de osy - Naýryz. Bul jaıynda Qazaq halqy men Orta Azııa halyqtarynda Naýryzǵa qatysty «Samarqannyń kók tasy jibigen kún» degen sóz de qalǵan. Munyń osylaısha «Samarqannyń kók tasy jibigen kún» dep atalýyn birqatar etnograftar Samarqan qalasyndaǵy belgili ǵalym Ulyqbektiń observatorııasyndaǵy aspan deneleri belgilengen úlken kók tasqa dál osy Ulystyń Uly kúni kún sáýlesi tikeleı túsetinin, sonyń saldarynan álgi kók tas jibıtinin aıtady. Bul solaı da bolýy bek múmkin. Degenmen, aǵaıyndar arasynda arazdyqty jarastyrý barysynda osy másele alǵa tartylyp «Samarqannyń kók tasyn jibitken Naýryzda sen nege jibimeı otyrsyń» dep renishin umyta almaǵandarǵa qaratyp aıtady. Sosyn sol renishti jańa jylda múldem eske almaýǵa tyrysady. Bul da jurtty jarastyrýdyń bir joly.
Túıindeı aıtqanda, Naýryz - eń aldymen qazaqtyń mádenı murasyn ulyqtap, ulttyq qundylyqtarymyzdy erekshe qadirleýdiń jarqyn aıǵaǵyna da aınalyp otyr. Sonymen birge, Naýryz - dostyqtyń, yntymaqtyń, yrys-berekeniń, jańarýdyń merekesi, halyqtar birligi men tatýlyǵynyń bastaýy. Sondyqtan da, bul meıram bir ultqa ǵana emes, jalpyǵa ortaq bolýy, ulystardyń uıytqysymen shyn peıildegi jalpyhalyqtyń meıramyna aınalýy shart. Al bul maqsatty júzege asyrý úshin eń aldymen Ulystyń uly kúnin toılaý aýqymyn da mazmunyn da keńeıte túsken oryndy.
Aıta keterligi, dál osy másele sońǵy jyldary qoǵam arasynda keńinen talqylanyp kele jatqany belgili. Máselen, Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev bul jaıynda: «Tarıhy tereńde jatqan Naýryz merekesi qazaq jerinde árqashan toılanǵan, alaıda, bir zamandarda halqymyz ony joǵaltyp aldy. Elimiz táýelsizdik alǵannan keıin tól merekemizdi biz qaıtadan jańǵyrttyq. Bul kúni urysqan aǵaıyn tabysatyn, renjisip qalǵan jastar qaıtadan tabysyp, mahabbattaryn arttyryp, bas qosatyn, barlyq jamanshylyq umytylatyn, jaqsylyqqa qaraı bet buratyn kez bolǵan. Túbinde bizdiń naǵyz jańa jylymyz osy Naýryz meıramy bolýy qajet. Qytaı óziniń jańa jylyn aqpannyń ortasynda bir apta toılaıdy. Shyǵystyń barlyq halqynyń óz jańa jyldary bar. Biz de túbinde óz merekemizge kelýimiz kerek» degen bolatyn.
Al Mádenıet jáne sport mınıstri Arystanbek Muhamedıuly Naýryzdy zaman talabyna saı jańa pishimde toılaý týraly óz tujyrymdamasyn baspasózde jarııa etti. Mınıstr Naýryz meıramynda basty nazar balalarǵa, búldirshinderge aýdarylýy kerektigin aıtady. «Jańa jylda Aıaz Atanyń, Rojdestvoda Santa-Klaýstyń sábılerge syılyq berýi, otbasy músheleriniń bir-birine tartý-taralǵy jasaýy sııaqty dástúrdiń berik ornyǵýy bul merekelerdi halyqqa barynsha jaqyndatqany málim. Jańa jyldan árbir bala tosyn jańalyqtar kútedi. Naýryzda da balalardyń esinde qalatyndaı mereke syılaǵanymyz jón. Demek, Naýryzdy toılaý arqyly biz bar jaqsylyǵymyzdy, sharapatymyzdy búldirshinderge arnaýymyz kerek», - deıdi ol. Sosyn A. Muhamedıuly jaýqazyn, báısheshek nemese qyzǵaldaqty Naýryzdyń atrıbýttyq belgisi, emblemasy retinde bekitýdi qajet dep sanaıdy.
«Kún men túnniń teńelýi - astronomııalyq kóktemniń týýy. Astronomdardyń tilimen aıtar bolsaq, bul kezde Kúnniń ortalyǵy óz qozǵalysy barysynda Jer ekvatoryn kesip ótedi. Ǵylymda kóktem týatyn mezgildi túrlishe shamalaý ádisi qalyptasqan. Kún qozǵalysyna negizdelgen esep boıynsha naǵyz kóktem osy - kún men túnniń (21-nen 22-ne qaraǵan túni) teńelý sáti. Tún ortasy aýǵanda jappaı Jańa Kúndi qarsy alý dástúrin túletkenimiz abzal», - deıdi mınıstr.
Al belgili fılosof Ǵarıfolla Esim Naýryz meıramyn adamdar teńdiginiń tabıǵı negizi retinde qaraıdy. Onyń aıtýynsha, Naýryz meıramy - adam teńdiginiń ǵaryshtyq úndestigi. Al adamnyń tabıǵatpen úndestigi, onyń áleýmettik jaǵdaıynyń ǵaryshpen úndestigi - asa bıik uǵym. Bul rette Ǵ. Esim Naýryz meıramyna jańasha kózqaras boıynsha birneshe máselelerge nazar aýdartady. «Birinshiden, Naýryz - Jyl basy. Osy uǵym óz maǵynasynda qalyptasýy kerek. Naýryz Jańa jyl emes, ony Jyl basy dep qabyldaý - tabıǵatty moıyndaý. Naýryz aıy týǵanda Kúnniń nurymen Aıdyń sáýlesimen, Jerdiń qyzýymen tirshilik ǵumyry bastalady. Tabıǵat oıanady, ósip-óný óris alady. Sezimderdiń syr shertýine múmkindik týady. Ertede Naýryz aıynda bozbalalar kóńili qalaǵan boıjetkenderge aına, taraq, ıissý syılasa, olar kesteli oramal syılaǵan», - deıdi Ǵ. Esim.
Budan bólek, ol Naýryzda Jyl basynyń jańa atrıbýttaryn qalyptastyrý qajettigin alǵa tartyp, merekeni toılaýdy naýryzdyń on tórtinen bastaǵan abzal dep sanaıdy. Dál osy kúnnen bastap «kórisý» dástúri elimizdiń batys óńirinde atalyp óte bastaıdy. Áýel bastan qalyptasqan «kórisý» kúnin eldik dástúrge aınaldyrýdyń mańyzdy is ekenin alǵa tartady.
«Budan bólek, Naýryz meıramy kúnderinde árbir adam óziniń qolynan keletin qaıyrymdylyq is-sharalaryn jasaýy kerek. Bul - jan jomarttyǵy, bul - tárbıe, Jańa jylǵa degen qurmet, adamdar arasyndaǵy qarym-qatynastardyń izgilik jolyndaǵy kórinisteri bolmaq. Naýryz meıramyn Qazaq eliniń ımıdji retinde, órkenıetti eldiń meıramy retinde ótkizý maqsatynda jyl saıyn «Naýryz - Jyl basy» degen meıramdy ótkizýdiń jańasha, maǵynalyq, mazmundyq jaǵyn kemeldendirý, patrıottyq tárbıe berý maqsatynda báıge jarııalap, únemi jetildirip otyrýdyń qajettiligi bar», - deıdi eks-senator Ǵarıfolla Esim.
Shyndyǵynda, sońǵy jyldary Naýryz toılaýdyń tóńireginde talqylanyp jatqan tujyrymdamaǵa qatysty elimizdiń kórnekti qoǵam qaıtatkerleri qatysyp, pikirlerin ortaǵa salýda. Endeshe aldaǵy ýaqyttarda Naýryzǵa, Ulysymyzdyń uly kúnin toılaýǵa qatysty jınaqtalǵan jańasha kózqarastar bir júıege túsedi degen senim bar.
