Uly mártebeli sóz óneriniń qyzmetindemin - Dúkenbaı DOSJAN
- Sizde «oқyrmany қısapsyz jazýshy», «kүn saıyn қalamғa jүginetin jazýshy» degen қosymsha ataғyңyz bar. Siz үshin jazýshy sөzi қasıetti ұғym sekildi. Siz kim үshin, ne үshin jazasyz?
- Bir zamanda jazýshy, aқyn degender halyқtyң alaқanynda jүretin. El basshylary, partııa lıderleri қaıyrylyp sәlem beretin. Tүrli sebeptermen bұl kүndi қalamger әýletiniң қadiri ketiңkirep қaldy. Mұnyң basty sebebi: myna jaһandaný, rynok ( naryқ dep aıasyn taryltýғa bolmaıdy) jaғdaıyna қalamger әýletiniң beıimdele almaı jatқany, jazýshy jәne baspa... jazýshy jәne oқyrman... memlekettik қoldaý jәne nasıhat tetikteriniң iske alғysyzdyғy. Ekinshi sebep: қasıetti қalamgerlik kәsip bұl kүnde kөldeneң kөk atty, қara tanıtyn, shaýjaıdan alýshy, jandaıshap, arzan ataқ izdeýshiler kılikkeni sonsha - kisi aıyrғysyz atkөpirge aınaldy. Shendestire sөılesek: attyң aty jaraıtyn bәıge jarysyn kәdýilgi қyran topalaң - tүıe kөkpar, esek kөkpar, jaıaý kөkparғa aınaldyryp doda ғyp jiberdik. Kimniң kim ekenin aıyrý қıyndady. Oқyrman kөzin «shaң tұtty». Қolyma қalam alғanda - kөp kitabyma taғy bir kitap қosylsyn, ıa bolmasa қalamaқy tabaıyn, ataғymdy shyғaraıyn degen oıdan aýlaқpyn. Қalamaқy jyrtyққa jamaý bolmaıdy. Ataғym bar. Jazýғa ıtermeleıtin eki ғana maқsat. Biri: jyldar boıғy өzim tapқan kөrkemdik boıaýlarymdy - baıandaý mashyғymdy kitapsүıer қaýymғa қaldyryp ketý. Қolyma қalam alғandaғy ekinshi maқsat: өzim ғana, jalғyz meniң ғana қolymnan keletin taқyryptardy ıgerip үlgerý. Mysalғa, қazir Astanaғa at basyn tiregen, Astanany құlpyrtýғa қatynasқan әlemdik deңgeıdegi sәýletshiler týraly hıkaıat jazyp jүrmin. Japondyқ Kıse Kýrokava-sandy kөzi tirisinde ұshyrasyp, birer aýyz tildesip үlgergenim - bir қazyna. Haı-tek koroli Norman Foster myrzamen Pıramıdanyң tұsaýkeser rәsiminde tildesip қalғanym - ol da bir tarıh. Қazir elordanyң tөrine ornatylatyn Prezıdent kitaphanasy, Opera jәne balet teatrynyң, үlken meshittiң nobaı-nұsқasy talқydan өtip jatyr (үlken meshit үıimnen taıaқ tastam jerge құrylmaқshy), dүnıeniң 18 elinen saýsaғy sıқyr sәýletshiler қatynasty. Sol sәýletshilerdiң syzý үrdisin birsydyrғy tanımyn. Sәýletshiler týraly jazýyma Elbasynyң өzi mұryndyқ boldy. Endi osy taқyrypty өzim ғana ұқsatatyn sekildi bolamyn da tұramyn. Keңester odaғy ydyramaı tұrғanda, tәýelsizdikten kөp bұryn, 60 jyl boıyna jabyқ bolyp kelgen memlekettik қaýipsizdik komıtetiniң mұraғatyna sol kezdegi Jazýshylar odaғynyң basshysy Oljas Sүleımenovtiң kөmegimen alғash enip, alash abyzdarynyң tergeý, hattama құjattaryn kөterip «Abaқtyny» jazdym. Meniң aldymda, menen keıin de қaýipsizdik komıtetiniң arhıvine engen kisiler bolғan. Әıtse de Әýezovtiң, Aımaýytovtyң tergeý hattamasyn, үndemesterge jazғan tүsinikteme, үshtik үkimin alғash sөıletý өzime bұıyrdy. Өtken ғasyrdyң 60-jyldar basynda «Otyrar», «Farabıdi» jazғanymda - Syr boıy қalalary týraly өzim ғana jaza alatyndaı sezindim. Sodan «Құm jұtқan қalalar» (1967) dүnıege keldi. Ұstazym Zeınolla Қabdolovtyң «Biz janbasaқ» degen Nazym Hıkmetten aýdarғan pesasy bar. Bas keıipkeri - mұnaıshy! Jer astyna қalaı syıyp jatyr deseıshi, jaryқtyқ!.. Sol otshyraқtaı alyp-ұshқan mұnaıshy beınesin Қabdolov қana құp kelistirgendeı bolady da tұrady kөzime. Әli kүnge. Әr jazýshynyң өz oқyrmany bolady. Қazirgi jastar қolyna tүskendi oқı bermeıdi. Meniң oқyrmanym, jүregim sezedi - elimizdiң tүkpir-tүkpirinde өzgelerden kөbirek қınalady... kөbirek tolғanady... kөbirek қozғalady... shetinen minezdi, tөzimdi dep jorımyn baıaғy.
- Bүgingi Dosjanovtyң osydan bes, on jyl bұrynғy Dosjanovtan aıyrmasy bar ma, bolsa - қandaı?
- Minez, қalyp қalady. Adam өle-өlgenshe үırenýmen, jetilýmen bolady. Latynsha metamorfoza adamғa ғana tәn minez. Apýleıdiң romany osyny қozғaıdy. Өzim kөbine zamandastaryma «әli at үstinen tүsken joқpyn» deımin. Shendestirýmen sөıledi dep tүsiniңiz. At үstinen tүsken joқpyn degenim - әli de jazyp jүrmin degenim. Jazғanda - baıaғysha, ıa tarıhı taқyrypty қozғap, ıa bolmasa jabylyp қalғan arhıv қazynasynyң құlpyn ashyp әýrelenbeımin; osy kүngi daғdarys kezinde bir silkinip alyp bұrynғydan beter shırap, bұrynғydan beter baıtaқ oılanyp-tolғanyp, jaңa bıikten kөringisi kelip jyғylyp-sүringen ıa sәýletshi, ıa ғalym, mentaldi tehnologııanyң lıderlerin қaғazғa tүsirip әýremin. Bir қarasaңyz - bұl da jetilý. Өziңdi-өziң қamshylamasaң қaraıyp қalasyң. Osydan 14 jyl bұryn jaryқ kөrgen «Abaı aınasyn» marқұm Zәkı Ahmetov, өzge de bilimpaz kisilerdiң pikirin eskerip, үstinen қarap, tolyқtyryp «Abaıdyң rýhy» dep oқyrmanғa қaıta ұsyndym. Bile-bilse - bұl da jetilý. Қaterli isikke қarsy arglobın dәrisin oılap tapқan Әdekenov, ıntegraldy teңdeýlerdi jaңasha sheshken Өtelbaev, tәýelsizdik monýmentin құrғan Bөkebaı, jaңashyl baspager Nұrlan Isabekov sekildi өz isiniң sheberlerimen dostasyp үlgerdim. Oılap қarasaңyz bұl da - jetilý. Ekinshi sөzben aıtқanda osy kүngi Dosjanov osydan on, on bes bұrynғy Dosjanovқa ұқsaıdy, әıtse de үzbeı jetilýge, kemeldenýge, sony sүrleýge tүsken өmir jolaýshysy dep tanyңyz! Aýyқ-aýyқ үlken beldiң үstine shyққan kisige ұқsap «osy men ne bitirip jүrmin?.. keshegi tyndyrғanym ne?.. erteң ne istemekpin?..» dep dүnıe tirshiligin oı eleginen өtkizip, isime, jүris-tұrysyma esep berýge daғdylanғan adammyn. Өzime өzgeniң kөzimen қaraı alamyn. Өzimdi өzgeniң ornyna қoıyp synaımyn. Bәri tep-tegis, oıdaғydaı dep өzimdi-өzim sөzben semirtip neғylaıyn. Әıtse de bүginim keshegime ұқsamaıdy. Іlgerileý, үırený, jetilý - өmirlik kredom. Kүndelik jazamyn, oқyp-toқımyn. Kөzi ashyқ, zııaly қaýymnyң basyndaғy kep - meniң de basymdaғy hal.
- Baısyz ba, kedeısiz be?
- Rýhanı baımyn, tirshiligime, dәýletime kөңilim toқ. AҚSh prezıdenti saılaýshylary aldynda baılar men kedeıler arasyndaғy atshaptyrym alshaқtyқty қolymnan kelgenshe bir-birine jaқyndatamyn dep ýәde berdi. Elimizde қazir osy alshaқtyқ ұlғaıyp bara ma dep қorқamyn. Bir nәrseniң baıybyna barmaı, dұrys sөzdi құlaғyna ilmeı, «e, sony қoıshy!» dep jүre beretin toғysharlyқ Abaı zamanynda bolғan, қazir de seңi bұzylғan joқ. «Aқylsyzdyғynan azbaı, aқyldyң sөzin ұғyp alarlyқ jүrekte jiger, қaırat, baılaýlyқtyң joқtyғynan azyp jүrgender» bұryn da bolғan, қazir de mol. «Kүninde bir mәrtebe, bolmasa jұmasynda bir, eң bolmasa aıynda bir, өziңnen өziң esep al» degen ұstaz sөzin ұmytқandar osy zamanda tolyp jүr. «Erinbeı eңbek қylsa, tүңilmeı izdese, ornyn taýyp istese, kim baı bolmaıdy?» degen Abaı sөzin құlaққa ilmeı, anany - baı boldy dep jamandap, mynanyң - әreketi asyp, aldyma tүsip ketti dep aıaғyn tosyp; barsha kemshilikti joғarydaғy mәrtebeli laýazym ıelerinen kөrip, maңdaıyn toқpaқtap jүrgender jetedi myna zamanda! Jүzge jetip baқı jalғanғa ozғan Jәmıla sheshem aıtyp otyrýshy edi: adamdy tileýi bıleıdi dep. Jaқsy tileseң - jaқsylyқ keledi. Jamandyқ oılaı berseң - jamandyққa kezigesiң. Jүreginde shamy bar kisilerdi ұshyratyp jүrgen soң, bәlkim, maңaıymda jaқsy adamdar kөbirek sekildi. Adam balasy dүnıege jaқsylyқ jasaýғa keledi.
- Kitabyңyzdy қalaı өtkizip jүrsiz?
- Joғaryda ne үshin қalamғa jүginetinimdi aıttym. Қazir Mәdenıet jәne aқparat mınıstrliginde үlken reformalyқ jұmystar jүrip jatyr. Ұlttyқ holdıng құrylýda. Bұryndary bytyrap bet-betimen, bas-basyna bı bolyp jүrgen tele, radıo kanaldary birtұtas memlekettik holdıngke birigip, ұlttyқ baғdarlama aıasynda pәrmendi jұmys jүrgizýde. Bұryndary birdi-ekili dekada, issapar sharasynan aspaı, aқpaı қalғan kөl-toғanғa ұқsaғan kıno, әdebıet, keskindeme, қylқalam, mýzyka, zergerlik өnerimiz bұl kүnde arnasyn bұzғan өzenge ұқsaıdy. Әdebıetimizdi shetelge shyғaratyn oryssha «Lıteratýrnyı Kazahstan» jýrnaly ashyldy, saıttar, Vir portal aғyny kүsheıdi. Dүrkirep өtip jatқan kөrme, kontsertter қanshama! «Biz de jұrt қatarly el ekenbiz-aý» dep kөңilimiz kөterilip, ıyғymyz bıiktedi. Әdebıetke kelsek: memlekettik tapsyryspen tek қana oқyrmanғa қajet, oқyrmanyn taba alatyn kitaptar shyғatyn bolady. «Қoımaғa қyzmet etý» ұmytylady. Sұranysқa - ұsynys tәjirıbesi әdebıet maıdanyna jetip үlgerdi. Sұranysy joқ kitap shyқpaıdy. Bұdan bylaı jazýshy oқyrmannyң talғamyna, sұranysyna oraı қalam terbeıdi. Mәdenıet jәne aқparat mınıstrliginiң reformalyқ jұmysynyң oң kөrinisiniң dәleli: Prezıdentimizdiң «Daғdarystan - damýғa» Joldaýynda basym baғytpen aıtylғan jұlyndy mәsele - mәdenıet үrdisteri. Ұltty shıratatyn da, қınalғan kezde tәýekelge barғyzatyn da babadan қalғan asyl өner. Өner - ұlttyң bet-ajary, ұıaty! Nәtıjede daғdarysқa baılanysty el өmiriniң barlyқ salasynda jүrip jatқan ýaқytsha bıýdjettik қysқartýlar ұly mәrtebeli mәdenıetke soқpady. Bұl da bolsa Prezıdenttiң tәýekeli! «Kitabyңyz қalaı өtedi» degen saýalғa kelsek: keıingi kezde jaryқ kөrgen «Abaıdyң rýhyn» elimizdegi ýnıversıtetter: «Fılologııa stýdentterine қosymsha oқytamyz» dep baspa қoımasynan pyshaқ үsti үlestirip әketti. Kitap tikeleı ýnıversıtet rektorlarynyң өtinishi boıynsha shyққan bolatyn. Taқaýda «Folıant» baspasynyң josparymen oryssha, қazaқsha taңdaýly әңgimeler jınaғym shyқty. Jobanyң avtory - Nұrlan Isabekov. Bұl jobanyң өzge basylymdardan ereksheligi: әri arzan, әri қaltaғa salyp jүrýge қolaıly. Pishimi shaғyn. Қazirgi daғdarys jaғdaıynda әdebıetke janashyr қaýymnan kөz jazyp қalmaýdyң қamy. Serııanyң ereksheligi bes tүrli. Birinshi: bұl serııa өzge baspalardyң «Bestseller», «JZL», «HHІ ғasyr klassıgi» toptama kitaptaryn қaıtalamaıdy. Өzinshe, biregeı aıdary bar. Ol қazaқsha «Oқyrmany қısapsyz jazýshy», oryssha «Samyı chıtaemyı pısatel» dep atalady. Ekinshi: syrtқy pishimi kөrkem bezendirilgen, avtorlyқ anyқtama, өmirbaıan, jazýshy shyғarmalarynyң tizbesi berilgen. Үshinshi: қalamgerdiң bұrynғy basylymdaryn қaıtalamaı, sý jaңa, zaman, ýaқyt talabyna saı taңdamaly әңgimeleri toptasқan. Tөrtinshi: әңgimelerdiң aýdarmasy osy serııa үshin jaңadan, қaıtadan jasalғan. Jınaқtaғy әңgimelerdi oryssha mөldiretip sөıletken kөrkemsөz sheberleri Anatolıı Kım men Gerold Belger. Besinshi: basylym aeroport, metro, avtotұraқ, vokzal dүңgirshekterinde arzan baғamen, bar bolғany 200 teңgege satylady. Bұl қazirgi daғdarys kezeңindegi қaltasy jұқa kөpshilik oқyrman үshin өte tıimdi. Baspa dırektory bұl serııanyң basym shyғynyn өzge қymbat kitaptardyң esebinen demeýshilik tүsimderden jabady. Toқeteri: kitabym қalaı өtedi dep қam jemeımin. Oқyrmanғa қandaı tiri sөz aıtamyn, nendeı kөrkemdik boıaý-belgimen kөrinemin, өzim tebirengen jәıtke kitapsүıer қaýym tebirense ıgi dep қam jeımin. Kөkeıdegi ұly ýaıym - қol jetkizgen kөrkemdik boıaýdan қoldy sýytyp almaý ғana!
- Ұltқa adaldyқ degendi қalaı tүsinesiz? Қaı isiңizben ұltyңyzғa jyғylyp-sүrinip қyzmet ettiңiz?
- Evreılerde bir jaқsy salt bar. Bala jastan қolғa alғan kәsibin өmir boıyna ұlyқtaıdy. Etikshi me? Өmir boıyna etikshiliktiң sheberine aınalady. Dәriger me? Dәrigerlikti - өmiriniң kredosy dep қaraıdy. Zaңgerlik pe? Dүnıedegi eң қıyn isti қaraıtyn sýdıa, ıa bolmasa қorғap shyғatyn advokat bolamyn dep өlip-өshedi. Aқyr soңynda sol salada evreıden asatyn maman bolmaıdy. Bizde she? Bizdiң қazaқ kөbine ұshyp-қonba, jastarymyz eң әýeli sheberlikti emes, tabys kөzin oılaıdy. Әkemnen aýysқan minez bolar, tııanaқty bolғandy құp kөremin. Қolymnan kelgenshe өzge өrkenıetti elder sekildi - қazaқ ұly өzenderdiң boıyna Otyrar, Syғanaқ, Jent, Sұıab, Balasaғyn, Ortasaғyn, Bassaғyn, Қımaқ, Bozoқ sekildi bekinis, қala salғan dep kezinde қısapsyz maқala jazdym. Өzge өrkenıetti japon, қytaı, aғylshyn sekildi қazaқtyң eshbir ұltқa ұқsamaıtyn salt-dәstүrin ұlyқtap Shabandoz, Kөkpar, Қymyz, Bastaңғy, Eki dүnıe esigi, Kүmis kerýen atty kөrkem әңgime, hıkaıattar týdy. Қazaқtyң өzge ұlttan erekshe қasıeti - aқkөңil, keңқoltyқ, meırimdi, keshirimshil, bir sөzdi, mәrt, tastaı tөzimdi, қylyshtaı қaıraýly, өzi esikte jatyp қonaғyna tөrin ұsynғan keңpeıil; tәttisin, dәmdisin balasynyң aýzynan jyryp meımanғa saқtaғan қonaқjaı dep Tarazyny, Kisi aқysyn ұsyndym. 50 jyl boıyna balalarғa үnsiz ұstazbyn. Іzet, izgilik mұғalimimin. Ұltyma jasaғan қyzmetim dep altyn asyқtaı bes bala өsirip, bir-bir otaý үı etkenimdi aıtpaımyn. Өmir boıy izgilikti, meıirimdi, keshirimshildikti, қazaқy minezdi tý etip kөtergen үlkendi-kishili kitaptarymdy aıtamyn. Jetim-jesirge jasaғan jaқsylyғymdy tizemin! Tәýelsizdikke jaryla қýanyp jazғan «Bizder қandaımyz», «Prezıdent jәne biz», «Aқ Ordany» esime alam. Өtken ғasyrdyң 60-jyldar basynda Keңester odaғynyң lıderi Hrýşevtiң pәrmenimen Қazaқstandy «Batys Қazaқstan өlkesi», «Tyң өlkesi», «Oңtүstik Қazaқstan өlkesi» dep bөlshektep, tүbi pyshyratyp Reseı federatsııasynyң құramdas bөlshegi etip jiberýdi kөzdegen қıyn kezeңde - jasyryn lıstovka - үnқaғaz taratyp, үndemester soңymyzғa tүsti. Sұr үıge aparyp, jaýapқa aldy. Sol zamanda shetelge қashpaı, Almatydan taban aýdarmaı, osy қazaққa bolsyn dep saýsaқty sүıel etip, kөz maıyn sarқyp shyғarma jazdyқ. Sirә, ұltқa adaldyқ osy bolar! 1986 jylғy jeltoқsan oқıғasyn tiriltip «Alaңdy» jazғan kezde - қazaқ bozbalasyn ıtshe tepkilep shen-shekpenin өsirgen mılısa maıory: «Kitabyңa keıipker etipsiң, kөshege shyғa almaı қalasyң!» - dep telefon terroryn jasaғanda - tistenip otyryp taңdy kөzimizben atқyzdyқ. Brejnev zamanynda bir kılә makaronnyң, bir kılә құmshekerdiң kezegine tұrdyқ. Jekeshelendirý үlesimizdi «Býtıa-kapıtal», «Әlemsıstem» қoryna salyp jer sıpalap қaldyқ. Jaқsy kүnderge jetemiz dep jaқsy үmittiң tizginin tarttyқ. Ұltқa adaldyқ osy bolar, bәlkim! Bir zamandasym - teңizdi құtқaralyқ, depýtattyққa daýysқa tүselik dep Syr boıyn aralady. Tizginin tartystyқ. Bir zamandasym - kirpigi қımyldap өlýge aınalғan ұlttyқ tilimiz үshin kүıip-janyp үn kөterdi. «Құba-құp!» desip sөz sөıledik. Mүlgip-қalғyp jan baғýdy ұmyttyқ. Aıtyp otyrsa - bәri ertegideı. Қarap otyrsa - bәri өzinen-өzi bola қalғandaı. Қýanysh, opynys, jүgiris, jүginis, ashyný, yzaғa өrtený, bәri-bәri ұmytylady eken. Ұmytylmaıtyn jүrekke tүsken salmaқ, kөңildegi ұly ýaıym, kөz aldyңda alasұryp dөңbekshigen dәýir tolқyny, sol tolқynnyң үstinde jaңқaýyқsha қalқymaı, tolқynғa қarsy jүzippiz! Ұltқa adaldyқ degen osy bolar, sirә! Ұltyңdy өlip-өship jaқsy kөrý, jastarғa қaratyp үlken sөz aıtý, azabyңdy, қýanyshyңdy қandastaryңmen қosyla kөterisý - ұltқa jasaғan қyzmettiң bir parasy dep oılaımyn.
- Aýdarmashylar Belger, Kımmen baılanysyңyz қandaı?
- Naýryz aıynyң aıaғynda Belgerdiң үıinde bolyp, ұzaқ әңgimelestim. Ol dosymyz қazir aýdarma jasamaıdy. «Pletenıe chepýhı» degen үsh kılәlik (Belgerdiң өz sөzi) estelik kitabyn jazyp jatyr eken. «Tasjarғanғa» syr sұhbat bergendi құp kөremin deıdi. Aslan Jaқsylyқov esimdi jazýshynyң tөrt tomdyқ romanyn oқyp mıym ashyp, kөzime kөk shybyn үımeledi deıdi. Anatolıı Kımmen ınternet arқyly hat jazysyp tұramyz. Қazir demalyp jүrgen esepti. Kım үlken sөz zergeri, eshkimdi қaıtalamaıtyn kөrkemsөz sheberi, orys әdebıetinen oıyp tұryp oryn alatyn esim. Keleshegi өzime jazғan hattaryn jınaғyma engizemin. Әne bir jyly Imanғalı Tasmaғambetov pen Oljas Sүleımenovtiң bir-birine jazysқan hattarynyң gazetke jarııalanýy - қaýymnyң қyzyғýshylyғyn týғyzғany belgili.
- Қazir ne bitirip jүrsiz?
- Baıaғyda «basym otta tұrғan қazan sekildi» dep sұhbat bergen edim. Jaңa oқıғalar oılaımyn, tosyn minezderge үңilemin, degdar oıshyldardyң kitabyn oқımyn, erte tұryp - saғat onғa deıingi ýaқytymdy shyғarmashylyғyma arnaımyn. Jazýғa otyramyn. Bұl sүıekke siңgen kәsip, әrıne. Prezıdenttik mәdenıet ortalyғynan shyғatyn «Mәdenı mұra» - «Kýltýrnoe nasledıe» jýrnalynyң Bas redaktorymyn. Alys-jaқynnan jaýһar jәdigerlerdi, babalardan қalғan asyl қazynany izdestirý, sheteldik әriptesterden қazaқ tarıhyna baılanysty құjattar alғyzý, құzyrly oryndardyң pәrmenin halyққa jetkizý - sharýanyң bir parasy ғana. Rynok jaғdaıynda jýrnaldy oқylyқty etý, jazylym ұıymdastyrý, eldegi mұraғat, mýzeılerdi jarқyratyp jazý mindetimizde. Bұl - az, әrıne. Oқyrmandardyң hattaryna jaýap, jas әriptesterge aқyl-keңes berý - әңgimeniң bergi jaғy. Almatydaғy «Shaңyraқ» yқshamaýdanynda kitaphana salғyzyp jatyrmyz. Astanadaғy jarymjan balalar mektebine 200 dana қazaқsha, 150 oryssha kitapty tegin syıladyқ. Tұran ýnıversıtetinde kezdesý өtkizdik. Mamyrdyң basynda Eýrazııa ýnıversıtetinde, қarashaңyraғym ҚazҰÝ-de kezdesý josparlanýda. Bұl - әңgimeniң basy ғana. Қol қalt etkende akademık Өmirbek Joldasbekov týraly esseni bitirsem, «Syr eliniң ejelgi қalalary» kınostsenarıin shıratsam deımin. Aýrýhana palatasynda, ұshaқ үsti, jınalys үzilisinde қaғazғa үңilýdi - shash etek sharýanyң pұshpaғyn ıleý dep biliңiz. Bұl - az, әrıne! Nar tүıeniң қabyrғasy қaıysardaı kөrkem sөzdiң salmaғy kүn өtken saıyn aýyrlaı beretini aıdan anyқ!
- Әңgimeңizge rahmet!