Ulttyq sportymyzdy kóterýge memlekettik deńgeıde kóńil bólinýi kerek — Qabıbek Muhıtov
Bireýler ony ulttyq sport túri retinde damytyp jatsa, ekinshileri onyń rýhanı-pálsafalyq rólin joǵary qoıady. Biz osyǵan oraı taekvonda óneriniń has sheberi atanǵan marqum Mustafa Óztúriktiń jaqyn joldastarynyń biri bolyp, izbasary atanǵan, qara beldiktiń jáne 3-shi dan ıegeri QR Eńbek sińirgen jattyqtyrýshysy, Halel Dosmýhamedov atyndaǵy Atyraý memlekettik ýnıversıtetiniń dotsenti, tarıh ǵylymdarynyń kandıdaty Qabıbek Muhıtovty áńgimege tartqan edik.
- Áńgimemizdi shyǵys jekpe-jegi degen jalpy ataýdan bastasaq. Sporttyń bul túrin nege shyǵys jekpe-jeshi dep ataıdy?
- Shyǵys jekpe-jegi degenimiz - bul aldymen shyǵys halyqtarynyń ulttyq oıyny. Karate japon halyqtarynyń ulttyq oıyny bolsa, ý-shý qytaıdiki, al taekvondo káristerdiki degendeı. Bul atalǵan halyqtar ózderiniń osy ulttyq oıyndaryn ǵasyrlar boıy úzdiksiz jetildirip, damytyp kele jatyr. Óz elderinde ótetin ulttyq meıramdarynda osy oıyndardan túrli kórinister qoıyp, el turǵyndary men qonaqtarǵa ony tamashalatyp jatady. Bir birine syrtqy kórinisteri uqsaǵanymen, olar birinen biri ózgeshe. Ár halyqtyq ózderiniń mentalıtetine, tarıhı damýyna, psıhologııasyna baılanysty olar erekshelenip turady. Mysaly, qytaılyqtardyń ulttyq oıyny - ý-shý birneshe túrden turady. Qazirgi tilmen aıtqanda olar bir birinen kóp aıyrmashylyqtary bar birneshe stılderden turady. Kóp jyldar bılik basynda bolǵan soltústik Qytaıda ornalasqan Tsın ımperııasynyń stıli qatty qımylǵa toly bolsa, al ońtústik qytaılyqtardyń stıli sozylmaly jáı qımylǵa uqsaǵan qozǵalystardan turady. Sonymen qosa shyǵys jekpe-jegi túrli jan-janýarlardyń qımyldaryn salǵan ádisterdi qoldanady. Sebebi, shyǵys halyqtary tabıǵatqa tereńirek mán beredi, tabıǵatpen etene jaqyn.
Shyǵys jekpe-jegi sonymen qatar áskerı óner oıyny bolyp tabylady. Bul halyqtar kóptegen jyldar boıy nebir tarıhı úrdisterdi basynan keshti. Kóp ýaqyt boıy basqa elderdiń qol astynda boldy. Ózderiniń azattyǵy úshin jyldar boıy kúresti. Sol sebepten de jaýdan qorǵanyp, basqynshylarǵa tótep berý úshin qorǵanys óneri retinde damydy. Sondyqtan shyǵys jekpe-jeginiń sheberlerin jaýgershilik jaǵdaıda ásker basy etip taǵaıyndap otyrdy.
- Shyǵys jekpe-jekterin sporttyń jańa túri nemese tóbelestiń ózgeshe úlgisi deýge bola ma?
- Sport túrlerine keletin bolsaq, kóptegen ýaqyt boıy shyǵys jekpe-jeginiń qupııa ádisteri esh jerde jarııalanbaı, ákeden balaǵa ǵana beriletin jasyryn ádis bolyp keldi. Nemese tek qana sol halyqtar ǵana aınalysatyn óner ǵana boldy. Keıin bul ónerdi sol elge barǵandar úırene bastady. Sóıtip, birtindep ózge halyqtarǵa da belgili boldy. Al keıin joǵarydaǵy halyqtar ónerlerin álemge tanytý maqsatynda túrli halyqaralyq federatsııalar qurylyp jeke sport túri retinde damytyla bastady. Olardyń birqatary, mysaly dzıýdo men taekvondo olımpııadalyq sport túrleri bolyp tabylady.
Endi tóbelestiń bir túri dep qaraıtyn sebebi - bul ónerlerde adam denesiniń arsenaldary keńinen qoldanylady. Saıys kezinde dene músheleri túgel qoldanysta bolǵandyqtan onda jeńiske jetýdiń múmkinshiligi kóp bolady. Sol úshin de kópshilik jaǵdaıda bul áskerı qoldanbaly óner retinde damytylyp keledi. Kóptegen mekemeler ózderiniń múshelerin arnaıy mamandar jaldap úıretetinderi de sol sebepten. Oǵan kúzet mekemelerin nemese qorǵanys pen qaýipsizdik qyzmetterin mysalǵa alýǵa bolady. Koreıa, Qytaı, Japonııa sııaqty shyǵys elderin aıtpaǵanda, Eýropanyń birqatar memleketteri osy ónerdi óziniń áskerlerine úıretetin kórinedi. Marqum Mustafa Óztúrikti de kezinde Almanııa eli kelisim-shartpen óz áskerlerin úıretý úshin qyzmetke alǵan bolatyn. Reseı Federatsııasynyń áýe desant áskerleriniń qolbasshysy, general-leıtenant Vladımır Shamanov Reseı Taekvondo federatsııasynyń prezıdenti bolyp tabylady.
- Shyǵys jekpe-jekteriniń fılosofııalyq mán-maǵynasyn biz qazir qanshalyqty durys túsinip júrmiz?
- Shyǵys jekpe-jeginiń fılosofııasy tereń óner bolyp tabylady. Sebebi, bul óner tárbıege kóp mán beredi. Bul ónerdi úıretý adamǵa qarý ustatqanmen birdeı ǵoı. Ol adam qarýyn alǵannan keıin ony qaıda paıdalanady? Óne boıynda elin qorǵaý sııaqty qasıetti is tursa jaqsy ǵoı. Al beıbitshilik kezde she? Adam ómirinde synaqtar kóp kezdesedi. Mundaı sáttiń bárinde shyǵys jekpe-jeginiń tásilderin qoldana berse onda ne bolady? Sol sebepti, adamgershilik pen baıyptylyqty úıretý shyǵys jekpe-jeginiń basty qaǵıdasy bolyp tabylady. Mysaly, ertede Qytaıdyń bir derevnııasynda kópshilikke beımálimdeý bir adam ómir súripti. Buryn qaıda turǵanyn eshkim bilmeıdi eken. Birde sol derevnıaǵa bir top qaraqshylar basyp kirip, bas kótergenderin qyryp-joıyp, turǵyndarynan qosymsha alym-salyq jınaı bastaıdy. Olardyń bul isterine narazy bolǵan turǵyndar qarsylyq kórsetpekshi bolyp jınala bastaıdy. Eshkim álgi adamdy esepke de almaıdy. Keıin qaqtyǵys bastalǵan ýaqytta sol adam búkil qaraqshylardy quryqtap, halyqty aman alyp qalady. Sóıtse ol adam Shaolın monastyrynyń burynǵy monahy eken. Monastyrdy jaýyp, monahtardy qýdalaý kezinde ustatpaı qashyp ketken áıgili 5 monahtyń biri bolyp shyǵypty. Bul jerde aıtaıyn dep otyrǵanym, sol monahtyń esh jerde ózi týraly sezdirmeı jáı qarapaıym adam sııaqty ómir súrgeninde. Eger sol jaǵdaı bolmaǵanda ony tipti eshkim bilmeı de keter edi ǵoı. Mine, shyǵys jekpe-jegi óziniń áýestenýshilerine osyndaı talap qoıady. Ol pálsápalyq deńgeıi tereń óner. Ony asyqpaı otyryp taldaý qajet. Keńes odaǵynda karate alǵash tirkelgende fılosofııalyq qoǵamda tirkelgenin eske alyp ketkim keledi. ıAǵnı, ol kezde osy ónerdi úırenýdi maqsat etken alǵashqy keńes mamandary onyń pálsápasyna kóp kóńil bólse kerek. Al qazir bizde shyǵys jekpe-jeginiń pálsápasyna eshkim jetkilikti kóńil bólmeıtin sııaqty.
- Osy arada mynadaı suraq týyndaıdy: bizdiń ulttyq sportymyz nege olardaı qarqyndy damyp kete almaı otyr?
- Bizdiń ulttyq sportymyzdy óz bıigine kóterý úshin aldymen olarǵa memlekettik deńgeıde kóńil bólinýi kerek. Mysaly, Kýbada boksty mektep baǵdarlamasyna engizipti. Ol dene shynyqtyrý sabaǵynyń ornyna júredi eken. Árıne olarda oqýshylardyń boksty emes, dene shynyqtyrý sabaǵyn tańdaýyna múmkindik bar. Biraq boksty osyndaı dárejede qolpashtaý onyń mártebesin artyratynyna esh kúmán joq. Al Koreıanyń taekvondony dáripteýin estiseńiz onda memlekettik qoldaý degendi tolyq túsinerińiz anyq. Onda sonymen qosa buqaralyq aqparat quraldary da úlken ról atqarady. Adamnyń sanasynyń qalyptasýy osy BAQ-tyń qyzmetine baılanysty ǵoı. Mine, osy sııaqty birqatar sharalardy júzege asyrsa bul másele óz sheshimin tabatyny anyq.
- Sport ıdeologııa quralyna aınalyp bara jatqan joq pa?
- Sporttyń ıdeologııa quralyna aınalatyn sebebi bar. Qaı ýaqytta da sportty aldymen saıasatshylar janyna jaqyn tartyp otyrǵan. Qansha degende de qarýly jastar toby úlken saıası kúsh qoı. Al memleket deńgeıinde sporttyń ulttyń salaýattylyǵyna áser óte kóp. Memleketaralyq iske keletin bolsaq, bul óz eliniń mádenıetin basqa elge taratýdyń bir joly bolyp tabylady. Sport arqyly óz elin tanystyrady degendeı. Mysaly taekvondonyń rámizderiniń ishinde onyń baıraǵy bar. Sol baıraq Koreıanyń memlekettik baıraǵy. Biz elimizdegi árbir jarysty ótkizgende óz elimizdiń baıraǵy men taekvondonyń baıraǵyn ilemiz. Sonda Qazaqstannyń baıraǵy men Koreıanyń baıraǵy qatar turady degen sóz.
- Osy arada Shyǵys jekpe-jeginiń áıgili sheberi, marqum Mustafa Óztúrikti biz óz deńgeıinde ulyqtaı aldyq pa degen suraq eriksiz til ushyna oralyp otyr. Buǵan ne der edińiz?
- Mustafa Óztúrik álemniń kóptegen elinde bolǵan eýropalyq mentalıtettegi jáne óziniń qazaqı kelbetin joımaǵan adam bolatyn. Birde-bir jerde qazaqsha sóılep otyryp oǵan basqa tildegi sózderdi aralastyryp aıtqanyn kórgen emespin. Qazir tildi shubarlap sóıleý sánge aınaldy ǵoı. Kóp tildi aralastyrsaq sonsha halyqtyń tilin biletin sııaqty bolyp kórinesiń. Sondyqtan Mustafanyń bergeninen beretini kóp edi. Qaı salaǵa barsa da kóp paıda ákeletin. Bir ózi birneshe tildi meńgergen, batystyq standartqa saı joǵary bilimdi adam boldy. Al áńgimelesken adamdar biler, aıtqan áńgimesi qandaı deseıshi... Mustafa baýyrymyz ónegeli isteri tárbıe isinde úlgi tutýǵa taptyrmaı jatqan basty obrazdyń birine aınaldyrýǵa mol múmkindik beredi. Saıasatqa barsa da óziniń bedelimen eline kóp paıda keltireri kúmánsiz edi ǵoı. Biraq biz ony durys paıdalanbaǵan sııaqtymyz. Eger Mustafa Óztúrikti ulyqtaýdy qazir qolǵa alatyn bolsaq, talaı jastardy teris joldan saqtap qalýǵa bolady. Menińshe, biz onyń baǵasyn áli durys baǵalaı almaı júrmiz.
- Eshten kesh jaqsy demekshi bul istiń de óz sheshimin tabar kúni alys emes shyǵar. Úmitińiz aqtalyp, armanyńyz oryndalýyna tilektespiz. Áńgimeńizge rahmet.
