Ulttyq bank naryqtardyń qubylýy men teńgeniń álsireý sebepterin aıtyp berdi
«Qarashanyń sońynda koronavırýstyń jańa shtamynyń paıda bolýy jahandyq qubylmalylyqtyń negizgi qozǵaýshy kúshi men sebebine aınaldy. Qarashanyń sońǵy kúnderi men jeltoqsannyń basy ishki naryq úshin de kúrdeli kezeń boldy. Sóıtip teńge ishki jáne syrtqy faktorlardyń áserinen qysymǵa ushyrady», - deıdi Ulttyq bank tóraǵasynyń orynbasary Álııa Moldabekova.
Ol qarasha aıyndaǵy syrtqy naryqtardaǵy jaǵdaı týraly aıtyp berdi.
Onyń aıtýynsha, qarashada naryqtyń buryn qalyptasqan boljamdaryna túbegeıli áser etken kóptegen táýekel stsenarııleri shyn máninde iske asyrylǵan.
«Sonyń áserinen jahandyq deńgeıde táýekel aktıvterden bas tartýdyń jáne kapıtaldyń damyǵan elderge jáne «qorǵaý» quraldaryna shamadan tys áketilýiniń jańa tolqynyn baıqap otyrmyz.
Aıdyń basynda FRJ aktıvterdi satyp alý baǵdarlamasyn qysqartýdyń bastalǵany týraly habarlady. AQSh-ta qazanda 6,2%-ke j/j deıin ósýin údetken sońǵy 30 jyldaǵy rekordtyq ınflıatsııa tirkeldi. Bul FRJ saıasatyn tez arada kúsheıtý qaýpin nyǵaıta tústi, nátıjesinde AQSh dollary baǵamynyń jahandyq nyǵaıýy jáne qazynashylyq oblıgatsııalar kiristiliginiń ósýi baıqaldy, bul damýshy naryqtardyń valıýtalary men aktıvterine teris áser etti», - dedi Álııa Moldabekova.
Onyń pikirinshe, aıdyń sońynda jaǵdaı kúrt nasharlaǵan, 26 qarashada koronavırýstyń «Omıkron» jańa shtamynyń tabylýy týraly jańalyq tarady. Sovid-19 jańa shtamynyń paıda bolýy árdaıym yqtımal qaýip faktory retinde qarastyrylǵanymen, «Omıkron» qarjy naryqtary úshin «qara juma» sııaqty qabyldaýǵa sebep bolǵan.
«Jańa shtamnyń tabylýy jáne onyń juqpaly bolý-bolmaýy jáne vaktsınalarǵa tózimdiligi boıynsha belgisizdik jaǵdaıynda damýshy naryqtardan qarajatty áketý jedeldep, jańa aýqymǵa ıe boldy. Qarashanyń qorytyndysy boıynsha, EM valıýtalarynyń ındeksi jylyna 4,4%-ǵa eń tómen quldyraǵanyn kórsetti.
Aktıvterdiń qubylmaly jáne táýekeldi synyby retinde aktsııalar da tómendedi: damyǵan elderdiń MSCI aktsııalarynyń ındeksi qarashada 2,3%-ǵa tómendedi, al damýshy elderdiń aktsııalar ındeksi 4,1%-ǵa tómendedi.
Aıdyń sońǵy kúni FRJ basshysy Dj.Paýeldiń jýyrdaǵy jeltoqsandaǵy otyrysta aktıvterdi satyp alý baǵdarlamasyn qysqartýdyń barynsha jedel qarqynyn qarastyrý jospary týraly túsindirmesi teris yqpal etti», - dedi Álııa Moldabekova .
Sarapshy jalpy qubylmalylyqtan bólek naryqtardyń jekelegen óńirlerdegi táýekelge negizdelgen oqıǵalaryn atap ótti. Ol: Túrkııadaǵy valıýtalyq daǵdarysty jáne Reseıge qatysty sanktsııalyq rıtorıkany qaıta jandandyrý.
«Joǵary ınflıatsııa jaǵdaıynda negizgi mólsherlemeniń tómendeýi aıasynda túrik lırasy bir aıda 40%-ǵa birden tómendedi. AQSh bıliginiń pikiri boıynsha, olar Ýkraına shekarasynda áskerı belsendiliktiń ósýine jol bermeýi tıis jańa sanktsııalardyń engizý múmkindigin talqylaýda, sonyń nátıjesinde Reseı rýbli qarashada 74,15 deńgeıine deıin 4,7%-ǵa álsiredi», - dedi Ulttyq bank tóraǵasynyń orynbasary.
Sarapshy munaı naryǵyndaǵy jaǵdaı jáne baǵa belgileýleriniń tómendeýine yqpal etken faktorlar týraly da aıtyp ótti.
Qarashada munaı naryǵyndaǵy jaǵdaı óte jaǵymsyz boldy, qarashada munaı baǵasynyń tómendeýi bir barrel úshin 84,38 AQSh dollarynan 70,57 AQSh dollaryna deıin 16,4%-dy qurady. Munaı baǵasy úsh aılyq barynsha tómen kórsetkishke tústi.
«QSh jáne basqa da iri ımporttaýshy elder jospardan tys óndiristi ulǵaıtýdan OPEK+ bas tartýy aıasynda strategııalyq qorlardan munaı satý múmkindigin qarastyrdy. Alaıda, Eýropada aýrýdyń ósýi jáne shekteýlerdiń qaıta bastalýy, Avstrııada tolyq áleýmettik oqshaýlaý jáne Germanııada vaktsına almaǵandar úshin shekteýlerdiń kúsheıýi Eýropa óńirinde suranystyń kúrt tómendeýine sebep boldy», - dedi Ulttyq bank tóraǵasynyń orynbasary.
Onyń aıtýynsha, qarashanyń sońynda jańa shtamnyń tabylýy týraly jańalyq, jahandyq lokdaýndar men munaı ónimderine suranystyń tómendeý táýekelderi munaı baǵasyna aıtarlyqtaı qysym kórsetti. 30 qarashada baǵa bir barrel úshin 69 dollardan tómen tústi.
«Jeltoqsan OPEK+ kezekti otyrysynan bastaldy, alıans elderi qańtarda óndirýdi táýligine 400 myń barrelge arttyrý boıynsha burynǵy pozıtsııasynda qaldy. Naryq kúrt tómendeýmen jaýap berip, munaı baǵasy bir barrel úshin 65,7 dollar belgisine deıin jetti. Kelesi kúnderi «Omıkronǵa» baılanysty jaǵdaıdyń damýy oń stsenarıı boıynsha ótedi degen kútýlermen, sondaı-aq Saýd Arabııasy tarapynan Azııa men AQSh úshin kelisimsharttyq baǵalardyń artýymen qoldaý taýyp, munaı baǵasy ósti. Munaıǵa aǵymdaǵy baǵa belgileý bir barrel úshin 75 AQSh dollary deńgeıinde bekitildi», - dedi Álııa Moldabekova.
Ulttyq bank tóraǵasynyń orynbasary Syrtqy naryqtardaǵy táýekel-oqıǵalardyń teńge dınamıkasyna áserine toqtaldy.
Onyń pikirinshe, syrtqy naryqtarda táýekelge negizdelgen oqıǵalardyń iske asyrylýy aıasynda teńge aıtarlyqtaı qysymǵa ushyraǵan. Ótken aıdyń qorytyndysy boıynsha teńge baǵamy 434,20-ǵa deıin 1,7%-ǵa álsiredi. Ulttyq valıýtanyń teris serpini aıdyń sońǵy kúnderi shoǵyrlandy. Koronavırýstyń jańa shtammyn anyqtaý ishki valıýta naryǵyndaǵy ahýaldy kúrt nasharlatqan negizgi qozǵaýshy kúshke aınaldy.
«Birinshiden, «Omıkron» munaı baǵasynyń quldyraýyna basty sebep boldy. Baǵa belgileýdiń bir kúnde, ıaǵnı 26 qarashada tómendeýi 81,65-ten 73,58-ge deıin 10%-ǵa jýyq boldy. Teńge munaı eksporttaýshy elderdiń basqa valıýtalary sııaqty álsiredi.
Ekinshiden, damýshy naryqtardan jappaı ketý Qazaqstannyń valıýta naryǵyna da tikeleı áser etti, beırezıdentterdiń teńge pozıtsııalarynan aýqymdy shyǵýyn da baıqap otyrmyz. Bizdiń esepteýimiz boıynsha, shamamen 190 mln AQSh dollaryn quraǵan portfeldik ınvestorlardyń qazaqstandyq memlekettik baǵaly qaǵazdardan shyǵýyn qosa alǵanda, qarashanyń qorytyndysy boıynsha beırezıdentter shamamen 670 mln AQSh dollary somasyna teńgeden shetel valıýtasyna konvertatsııalady», - dedi Ulttyq bank tóraǵasynyń orynbasary.
Álııa Moldabekovanyń aıtýynsha, joǵaryda atalǵan irgeli faktorlardyń kúrt nasharlaýy jaǵdaıynda zańdy jáne jeke tulǵalar tarapynan shetel valıýtasyna suranys 2 esege jýyq ósken.
«Bırjadaǵy saýda-sattyq kólemi 29 jáne 30 qarashada rekordty kólemge – bir kúnde shamamen 260 mln dollarǵa jetti. Alypsatarlyq suranys aıasynda qarjylyq turaqtylyqty qamtamasyz etý maqsatynda 2020 jylǵy qazannan beri alǵash ret Ulttyq Bank qarashanyń sońǵy eki kúninde jalpy kólemi 239 mln AQSh dollaryna valıýtalyq ınterventsııalar júrgizdi.
Shetel valıýtasyna suranystyń kúrt ósýi aıasynda ótken aıda teńge-dollar jubymen bırjalyq saýda-sattyqtyń jalpy kólemi rekordtyq 3,7 mlrd AQSh dollary kórsetkishine jetti. Bul rette, qarashada transfertterdi qamtamasyz etý úshin Ulttyq qordan valıýtany satý 617 mln AQSh dollaryn qurady. Kvazımemlekettik sektor kompanııalarynyń valıýtalyq túsimderin satý kólemi
315 mln AQSh dollary boldy», - dedi ol.
Sarapshynyń pikirinshe, qarasha salyq aıy dep sanalatynyna qaramastan, iri salyq aptasy ishinde teńgeni qoldaý boıynsha kútýler eksporttaýshylardyń salyqtardy tóleý úshin qolda bar teńge ótimdiligin paıdalanýyna baılanysty da aqtalmaǵan.
«Jeltoqsannyń alǵashqy kúnderinde munaı baǵasynyń saqtalyp otyrǵan qubylmalylyǵy jáne bir barrel úshin 65,7 dollar oqshaýlanǵan eń tómengi kórsetkishke jetýi aıasynda teńge beırezıdentterden, halyq pen zańdy tulǵalardyń joǵary suranysynan qatty qysymǵa ushyraýyn jalǵastyrdy. Banktik emes aıyrbastaý pýnktterinde dollardyń baǵamy jekelegen kezeńderde bir dollar úshin 440 teńge belgisinen asty.
Osy aptanyń basynan beri munaı baǵasy túzetilgennen keıin jáne naryqtyń osyndaı qarqyndy aýytqý áserinen soń jaǵdaı turaqtanyp, teńge búgin bir dollar úshin 434,40 teńge deńgeıinde saýdalanýda», - dedi ol.
Álııa Moldabekova Qazaqstan qor bırjasyndaǵy saýda-sattyqta qalyptasqan bankaralyq naryqtaǵy baǵa belgileýdiń 1%-dan astamynyń taralýy jaıynda naryqtaǵy kásibı qatysýshylardyń aqparaty týraly jáne market-meıkerlerdiń ýaqytsha bolmaý sebepteri týraly daı aıtyp ótti.
Onyń aıtýynsha, bankaralyq naryq uıymdastyrylmaǵan naryqty bildiredi, munda negizgi qatysýshylar «market-meıkerler» dep atalatyn, baǵa belgileýlerdi belsendi qoldaıtyn bizdiń ekinshi deńgeıdegi bankter, sondaı-aq beırezıdentter – negizinen jahandyq ınvestıtsııalyq bankter bolyp tabylady.
«Ortalyq kontragentpen mámileler júzege asyrylatyn QQB-nyń uıymdastyrylǵan saýda-sattyq alańyna qaraǵanda bank arasyndaǵy naryqtaǵy mámilelerge qatysýshylar kontráriptes tarapynan jetkizbeý táýekeline ushyraıdy. Osyǵan baılanysty bırja men bankaralyq naryqtyń baǵa belgileýlerindegi aıyrmashylyq qalypty jaǵdaı bolyp tabylady. Saýda júıeleriniń derekteri boıynsha, baǵa belgileýler arasyndaǵy ortasha spred 1-1,5 teńge deńgeıinde tur. Bankaralyq naryq ishki naryqqa qatysýshylardyń, sol sııaqty syrtqy naryqqa qatysýshylardyń múddelerin bildiredi jáne Ulttyq bank qatyspaı-aq qalyptasady», - dedi Álııa Moldabekova.
Sarpashynyń pikirinshe, qarashanyń sońy men jeltoqsannyń basynda shetel valıýtasyna suranystyń kúrt ósýi aıasynda ishki valıýta naryǵy usynystyń shekteýli bolýyna baılanysty óte tómen ótimdilikpen sıpattaldy. Mundaı jaǵdaıda bankter ishki klıentter tarapynan suranystyń artýyn basym tártippen qanaǵattandyrdy. Bankaralyq naryq tarapynan qalyp ketken ótinimderdi qanaǵattandyrýy market-meıkerlerdiń belsendiliginiń tómendeýin kórsetti, bul ótimdiliktiń tómendeýine jáne bankaralyq spredterdiń keńeıýine sebep boldy.
«Market-meıkerler belsendiliginiń tómendeýi jáne beırezıdentter tarapynan satyp alýǵa suranystyń artýy 2 jeltoqsanda saýda-sattyqta bırjalyq baǵa belgileý jekelegen sátterde 1%-dan astam nemese 4 teńgege deıin bankaralyq spredtiń ýaqytsha keńeıýine sebepshi boldy. Saýda júıeleriniń derekteri boıynsha, atalǵan spred valıýta naryǵyndaǵy teńgerimdi qalpyna keltirý esebinen
3 jeltoqsanda qalpyna keldi jáne 1,5 teńgege deıingi aralyqta boldy», - dedi Ulttyq bank tóraǵasynyń orynbasary.
Álııa Moldabekova qubylmalylyq pen ózge de qosymsha faktorlardyń áseri aıasyndaǵy altyn-valıýta rezervteriniń dınamıkasy týraly jaǵdaıǵa toqtaldy.
«Altyn-valıýta rezervteri aıdyń basynan beri 309 mln AQSh dollaryna tómendep, bıylǵy jylǵy qarashanyń sońynda 35,5 mlrd AQSh dollaryn qurady.
Rezervterdiń valıýtalyq bóligi júrgizilgen ınterventsııalar, memlekettik boryshty tóleý jáne Úkimet shottary boıynsha basqa operatsııalar esebinen 575 mln AQSh dollaryna tómendedi.
Bul rette altyn portfeli memlekettiń basymdyq quqyǵyn iske asyrý sheńberinde altyndy satyp alý esebinen 267 mln AQSh dollaryna ulǵaıyp, valıýtalyq aktıvterdiń tómendeýin ishinara teńestirdi», - dedi ol.
Ulttyq bank tóraǵasynyń orynbasary Ulttyq qordaǵy valıýta aktıvteriniń kólemine áser etken faktorlar týraly aıtyp berdi.
Aldyn ala derekter boıynsha qarashanyń sońynda Ulttyq qordyń valıýtalyq aktıvteri 54,9 mlrd AQSh dollaryn qurap, ótken aıda 140 mln AQSh dollaryna azdap tómendegen.
«Joǵaryda atap ótkendeı, respýblıkalyq bıýdjetke transfertter bólý úshin valıýta naryǵynda balamasy 263 mlrd teńge bolatyn 617 mln AQSh dollary somasyna aktıvter satyldy. Qarashada transferttiń kólemi 310 mlrd teńgeni ǵana qurady, onyń bir bóligi Ulttyq qorǵa túsimder esebinen qanaǵattandyryldy.
Munaı sektory uıymdarynyń salyq tólemderin júzege asyrýyna baılanysty qarashada Ulttyq qorǵa valıýtalyq túsimderdiń ósýi baıqaldy, ol shamamen 1 mlrd AQSh dollaryn qurady», - dedi ol.
Onyń aıtýnysha, jańa shtamǵa baılanysty qarjy naryqtaryndaǵy edáýir qubylmalylyq jaǵdaıynda Ulttyq qordyń ınvestıtsııalyq kirisi qarashada tómendep, kóbinese aktsııalar portfeliniń 2.11%-ǵa tómendeýi esebinen (-)540 mln AQSh dollaryn qurady. Damyǵan elderdiń memlekettik baǵaly qaǵazdary kiristiliginiń ósýi jáne monetarlyq saıasattyń kúsheıýi aıasynda dollardyń jahandyq nyǵaıýy saldarynan damyǵan elderdiń oblıgatsııalar portfeli de tómendegenin kórsetti jáne qarashadaǵy kiristiligi (-)0.64% boldy.
Ulttyq qordyń ınvestıtsııalyq kirisi jyl basynan beri oń bolyp qala berdi jáne 1.4 mlrd AQSh dollary nemese 2.52% boldy.
Ulttyq bank tóraǵasynyń orynbasary Syrtqy naryqtardaǵy jaǵdaıdyń jaqyn aradaǵy damý keleshegi jáne olardyń teńgege yqtımal áseri týraly mynadaı pikir aıtty.
«Jańa shtamnyń paıda bolýy, munaı baǵasynyń qubylmalylyǵy, jahandyq ınflıatsııanyń ósýi jáne sonyń saldarynan kóptegen ortalyq bankterdiń monetarlyq saıasatty kúsheıtýi jaqyn perspektıvadaǵy jahandyq naryqtardaǵy negizgi syn-qaterler bolyp tabylady. Dál osy faktorlar damýshy naryqtardyń valıýtalaryna, onyń ishinde teńgege de aıtarlyqtaı teris áser etti.
Koronavırýstyń jańa shtammy qazirdiń ózinde 38 elde taraldy, bul qolaısyz stsenarıı bolǵan jaǵdaıda álemdik ekonomıkanyń qalpyna kelýin baıaýlatýy múmkin. Sarapshylar aldyńǵy shtamdarǵa qaraǵanda mýtatsııalardyń kóbirek bolýynyń belgili bolǵanyn atap ótýde, bul vırýstyń asa juqpaly bolýymen jáne onyń qolda bar vaktsınalarǵa tózimdiligimen baılanysty oryn alýy múmkin», - dedi ol.
Álııa Moldabekovanyń aıtýynsha, alaıda, «Omıkronnyń» qaýiptiligin rastaý úshin testileýdiń resmı nátıjelerin kútý kerek.
«Máselen, AQSh prezıdentiniń bas medıtsınalyq keńesshisi E. Faýchı Ońtústik Afrıkadan alynǵan aldyn ala derekter jańa shtamm aýrýhanaǵa jatqyzýdyń ósýine alyp keledi degen qorytyndyǵa áli negiz joq dep málimdedi.
Árıne, jańa shtamnyń taralýy jańa shekteý sharalarynyń keńinen engizilýine baılanysty otynǵa suranystyń kúrt tómendeý qaýpine baılanysty munaı baǵasyna qysym kórsetti. Alaıda, OPEK+ sońǵy otyrysynyń qorytyndysy boıynsha munaı ónimderine suranystyń tómendeýiniń obektıvti belgileriniń bolmaýyna baılanysty munaı óndirýdi arttyrý jónindegi qoldanystaǵy jospardy ustanýǵa sheshim qabyldap qana qoımaı, álemdegi epıdemıologııalyq jaǵdaı nasharlaǵan jaǵdaıda mámile ólshemderin shuǵyl túrde qaıta qaraýǵa daıyn ekenin málimdedi.
Jahandyq pandemııadan keıingi qalpyna keltirý jaǵdaıynda proınflıatsııalyq qysym saqtalýda, iri ekonomıkalardaǵy ınflıatsııa kórsetkishteri targetteletin deńgeıden asyp túsedi. Atap aıtqanda, bul sany boıynsha jeńildetý baǵdarlamasynyń tezirek qysqarý yqtımaldyǵyn jáne 2022 jyly AQSh FRJ mólsherlemeleriniń artýyn kúsheıtedi. Osyǵan baılanysty damýshy elderdiń valıýtalaryna jappaı qysym kórsetetin AQSh dollarynyń nyǵaıýy jalǵasýda», - dedi ol.
Ulttyq bank tóraǵasynyń orynbasary pikirinshe, negizgi ishki faktorlarǵa toqtalsaq, ádette jyl sońy barlyq deńgeıdegi bıýdjetterdiń ıgerilýi, qabyldaý-ótkizý aktilerine qol qoıý, soǵan sáıkes shetel valıýtasyna suranystyń, tıisinshe teńgege qysymnyń ulǵaıýy arqyly sıpattalady.
«Biraq, bul jaǵdaıda qazirgi ımport pen halyqtyń qajettilikteri sheńberinde valıýtaǵa jańa jyl aldyndaǵy dástúrli suranys týraly aıtyp otyrmyz. Meniń oıymsha, joǵary suranys qarashanyń sońy men jeltoqsannyń basynda oryn aldy», - dedi ol.
Álııa Moldabekova Reseı Federatsııasyna qarsy qabyldanýy múmkin jańa sanktsııalardyń Qazaqstannyń ishki valıýta naryǵyna jáne Reseı rýbliniń aıyrbas baǵamynyń dınamıkasyna yqpaly týraly mynadaı pikir aıtty.
«Geosaıası táýekelder men sanktsııalar rıtorıkasy Reseı rýbline qysym kórsetedi. Keshe Reseı men AQSh Prezıdentteri arasynda beınekonferentsııa ótti, ol keń aýqymdy máseleler boıynsha, sonyń ishinde Ýkraınamen qarym-qatynas jónindegi ózara konsýltatsııalardy bastaýǵa negiz qalady. Nátıjesinde rýbl baǵamy túzetilip, 73,9 belgisine deıin 0,5%-ǵa nyǵaıdy.
Bizdiń ımportymyzdaǵy Reseı taýarlardyń úlesi osy jylǵy 9 aıdyń qorytyndysy boıynsha 41% quraıtynyn eskersek, negizgi saýda seriktesteriniń ishindegi biriniń valıýtasy retinde rýbldiń álsireýi nemese nyǵaıýy teńgege áser etpeı qoımaıdy. Alaıda, Batys elderiniń RF-ǵa qatysty sanktsııalyq rıtorıkasy teńgeniń aıyrbastaý baǵamyna áser ete otyryp, uzaq ýaqyt boıy jalǵasyp kele jatqanyn atap ótken jón.
Biz teńgeniń serpini saýda seriktesteri bolyp tabylatyn elderdiń valıýta baǵamdarynyń qozǵalysyna ǵana baılanysty emes ekenin birneshe ret atap óttik. Aıyrbastaý baǵamy birqatar ishki jáne syrtqy faktorlardyń áserinen qalyptasady, munaı baǵasy eldiń negizgi eksporttyq taýary retinde mańyzdy ról atqarady. Ulttyq Bank jaǵdaıǵa muqııat monıtorıng júrgizýdi jalǵastyrýda jáne naryqtaǵy turaqtylyqty qamtamasyz etý úshin qoldan keletin sharalardy qabyldaýǵa daıyn», - dedi Ulttyq bank tóraǵasynyń orynbasary.