Ulttyq bank bazalyq mólsherlemeni arttyrý sheshiminiń mánin túsindirdi
- Aqyljan Málikuly, Ulttyq banktiń bazalyq mólsherleme boıynsha bul jolǵy sheshimi nege negizdeldi?
- Sheshim tamyz-qyrkúıek kezeńiniń qorytyndysy negizinde qabyldandy. Ol bizge boljamdardy jańartýǵa, ishki jáne álemdik ekonomıkadaǵy aǵymdaǵy úrdisterdi eskerýge múmkindik berdi. Bizdiń taldaýlarymyzǵa súıene otyryp, azyq-túlik pen shıkizat baǵasynyń rekordtyq ósýine baılanysty syrtqy ınflıatsııanyń aıtarlyqtaı qysymyn kórýge bolady. Buǵan osy jyldyń tamyz aıynda FAO tizbesindegi (BUU Azyq-túlik jáne aýyl sharýashylyǵy uıymy) azyq-túlik baǵalary ındeksiniń jyldyq 32,9%-ǵa óskeni dálel. Jaǵdaıdy tasymal tizbeginiń isten shyǵýy jáne buryn-sońdy bolmaǵan fıskaldyq yntalandyrý sharalary, osyǵan baılanysty jahandyq suranystyń jedeldeýi qıyndata tústi. Saldarynan álemdegi ınflıatsııanyń jalpy deńgeıi monetarlyq bıliktiń maqsatty baǵyttarynan asyp, ósý áli de jalǵasýda. AQSh-ta shilde aıynda ınflıatsııa 13 jyl ishinde eń joǵary mánge jetti – 5,4%, Eýroaımaqta 10 jyl ishindegi eń joǵary mán tamyz aıynda tirkeldi – 3%. Reseıde-tamyz aıynyń qorytyndylary boıynsha 5 jyl ishinde eń joǵary mán belgilenip, 6,7%-ǵa jetti. Іshki faktorlar ınflıatsııalyq kórinisti de nasharlatyp otyr. Oǵan maýsymaralyq kezeńde jemis-kókónis baǵasynyń rekordtyq ósýi, fıskaldyq yntalandyrýdyń suranysty jedeldetýi, elektr energııasynyń, janarmaı men gazdyń qymbattaýy jatady. Osynyń bári 2021 jylǵy tamyzda ınflıatsııanyń 8,7%-ǵa deıin údeýine áser etti. ıAǵnı, bizdiń bazalyq mólsherleme týraly sheshimimizdi oryn alýy múmkin táýekelderdiń qısyndy jaýaby deýge bolady. Bul sheshim 2022 jyly ınflıatsııany 4-6% dálizine túsirýge baǵyttalǵan.
- Shildede bazalyq mólsherlemeni kóterýdiń saldary qandaı boldy?
- Bazalyq mólsherleme týraly búgingi jáne aldyńǵy sheshimderdiń bári ınflıatsııalyq targetteý saıasat aıasynda qabyldanǵan. Onyń máni – bazalyq stavkany paıdalana otyryp, ınflıatsııany maqsatty deńgeıde tejep turý. Inflıatsııanyń aýytqýy joǵary ósý baǵytyna qaraı jyljysa, bazalyq mólsherlemeni arttyrý kerek. Bizdiń sheshimderimiz birinshi kezekte ınflıatsııany turaqtandyrýǵa baǵyttalǵan. Biraq bazalyq mólsherlemeni kótergen kúnniń erteńinde baǵaǵa áser ete almaıtynyn umytpaý kerek. Belgili bir ýaqyt qajet. Alaıda, keıbir qysqa merzimdi áserleri de bolady. Mysaly, bazalyq mólsherlemeniń ósýi teńge men teńgelik aktıvterdiń tartymdylyǵyn saqtap, ishki valıýta naryǵynyń qalypqa túsýine yqpal etti. Teńgelik aktıvter tartymdy bolsa, aqsha jáne valıýta naryǵyndaǵy qolaısyz tepe-teńdiktiń aldyn alady. Sondaı-aq, salymdardy dollarsyzdandyrý áreketterin yntalandyrady. Shildede zańdy tulǵalardyń depozıtterin dollarlandyrý 37,4%-ǵa deıin tómendedi. Jeke tulǵalar depozıtteriniń dollarlanýy tómendep, sońǵy 13 jylda rekordtyq tómen mánderge – 34,5% - ǵa jetti. Nátıjesinde shilde aıynda jalpy dollarlaný 37%-dan 36%-ǵa deıin tómendedi.
- Al baǵany ósirgen negizgi faktorlar qandaı boldy?
- Biz aıyrbas baǵamynyń ınflıatsııalyq protsesterge aıqyn yqpaly baıqalǵan aldyńǵy daǵdarystardan úlken aıyrmashylyqtardy baıqap otyrmyz. Jyl basynan beri teńge baǵamy 1,4%-ǵa ǵana álsiredi. Bul rette syrtqy baǵalar kópjyldyq rekordtarmen óskeni jáne bar. Búgingi kúni ınflıatsııalyq qysymnyń basty faktorlary monetarlyq emes, ıaǵnı, azyq-túlik taýarlarynyń baǵalarynda shoǵyrlanǵan. Olar tamyz aıynyń qorytyndysy boıynsha jyldyq mánde 11,4%-ǵa ósti. Janarmaı men elektr energııasy da kúrt qymbattady. Maýsym-shilde aılarynda FAO tizbesindegi azyq-túlik baǵasynyń ındeksi azdap tómendegenine qaramastan, tamyzda qaıta ósti. Bul búkil álemde pandemııa bastalǵannan beri azyq-túlik baǵasynyń qymbattyǵy saqtalyp kele jatqanyn kórsetedi. Bizde bul úrdisti maýsymaralyq qymbatshylyq pen jalpy usynystyń merzimdik qubylýy kúrdelendire túsedi. Osyǵan baılanysty, sońǵy jyldary kókónis baǵasynyń rekordtyq mánde ósip, et, ósimdik maılary, qant jáne jumyrtqa qymbattaýda. Azyq-túlik baǵasyn bir jaǵynan óndirýshiler, ekinshi jaǵynan, qoımadaǵy astyq qory sarqylǵan elderdiń suranysy qymbattatyp otyr. Ókinishke qaraı, biz kókónis baǵasy qaıta túsetin maýsymdyq kezeńdi ótkizip aldyq. Ádette jazdyń sońynda aı saıynǵy azyq-túlik ınflıatsııasy túsetin nemese tipti dezınflıatsııa baıqalatyn. ıAǵnı, bıylǵy jazda ondaı oń ózgeris baıqalǵan joq. Azyq-túlik emes saladaǵy ınflıatsııa benzın, kıim jáne aıaq kıim baǵasynyń ósýi saldarynan 7,3%-ǵa deıin jedeldedi. Ózindik qunnyń ósýi jáne eldegi iskerlik belsendiliktiń qalpyna kelýi janarmaı qunyn 13,1%-ǵa ósirdi. Kıim men aıaq kıim 6,5%-ǵa qymbattady. Jalpy ımporttyń qymbattaýy baıqalyp otyr. Azyq-túlik emes ınflıatsııanyń ósý tendentsııasyna tutynýshylyq belsendilik pen nesıelendirýdiń qarqyndy qalpyna kelýi kóbirek túrtki boldy. 2021 jyldyń birinshi jartyjyldyǵynda taýarlar ımportynyń ınflıatsııasy 27,3%-ǵa ósti.
Sondaı-aq, aqyly qyzmetter ınflıatsııasy da qarqyn alyp otyr. Tamyz aıynyń qorytyndysy boıynsha, elektr baǵasy 10,1%-ǵa artyp, jyldyq ósim 6,6% boldy. Bul kommýnaldyq qyzmet tarıfteriniń 6,3%-ǵa qymbattaýyna sebep boldy.
- Úkimet pen Ulttyq bank Prezıdenttiń Joldaýda aıtylǵan tapsyrmasynan keıin ınflıatsııaǵa qarsy sharalardyń keshenin ázirlep, qabyldady. Qujatta kórsetilgen sharalar qanshalyqty tıimdi jáne 2021-2022 jyldardan ne kútýge bolady?
– Memleket basshysy 2021 jylǵy 1 qyrkúıektegi Qazaqstan halqyna Joldaýynda Ulttyq bank pen Úkimetke ınflıatsııany azaıtýdy, ony 2022 jyly 4-6% dálizine qaıtarýdy tapsyrdy. Bul rette ol ósip kele jatqan ınflıatsııanyń monetarlyq emes sıpatyna erekshe nazar aýdardy. Sondyqtan qabyldanǵan sharalar paketiniń negizgi maqsaty – ınflıatsııanyń monetarlyq emes faktorlaryn turaqtandyrý. Úkimettiń baǵalaýy boıynsha, sharalardy tıimdi iske asyrýdyń arqasynda jyl sońyna deıin azyq-túlik ınflıatsııasyn 8%-ǵa, al kelesi jyly 6%-ǵa deıin tómendetýge bolady. Al azyq-túlik emes ınflıatsııa men qyzmetter ınflıatsııasyn tıisinshe 5% jáne 4%-ǵa túsirý maqsaty qoıylyp otyr. Tapsyrma óte qıyn, biraq oryndaýǵa bolady. Eger Úkimet máseleni sheshse, 2022 jyly ınflıatsııa dálizin 4-6%-ǵa qaıtarýǵa qajet jaǵdaılardy qamtamasyz eter edi. Bul óz kezeginde aqsha-kredıt saıasatyn jeńildetýdiń alǵysharttaryn jasaýy múmkin.
-Qazirgi úrdister men ınflıatsııany tejeý úshin qabyldanǵan josparlardy eskersek,boljamdaryńyz qalaı ózgeredi dep oılaısyz?
- Tamyz-qyrkúıek aılarynyń basty ózgerisi ınflıatsııa dálizin qaıta qaraý boldy. Joǵaryda aıtqan faktorlardy eskere otyryp, jyl sońyna qaraı ınflıatsııanyń jyldyq máni 7,5-8,5% dálizinde bolady dep kútilýde. Bizdiń bazalyq stsenarııimiz boıynsha, ınflıatsııalyq protsester jyl sońyna deıin qazirgi dınamıkasyn saqtaıdy jáne 2021 jyly ol boljamdy dıapazonnyń joǵarǵy shegine jaqyn bolady. Eger úkimettiń ınflıatsııaǵa qarsy qabyldaǵan sharalary tıimdi bolsa, azyq-túlik ınflıatsııasy jyl sońyna qaraı 8%-ǵa deıin tómendeıdi. ıAǵnı jalpy ınflıatsııa dálizi 7,5 paıyz deńgeıinde bolady. Jalpy ishki ónim boljamyna kelsek, pandemııanyń Qazaqstan ekonomıkasyna keri áseri birtindep álsirep keledi. Epıdemıologııalyq jaǵdaıdyń jaqsarýy jáne karantındik sharalardyń jeńildeýi baıqalady. Osyǵan oraı, taýarlar óndirisi salasynda da, qyzmetter salasynda da iskerlik belsendilik qarqyndy qalpyna kele bastady. 7 aıdyń qorytyndysy boıynsha, jalpy ishki ónim ósimi 2,7% boldy. Munaı baǵasy 2022 jyldyń sońyna deıin barreline 60 dollarǵa jetse, osyndaı stsenarıı bolady dep boljanǵan edi. 2021 jylǵy JІÓ-niń ósý boljamyn qaıta qaradyq. 2021 jyly JІÓ 3,5-3,8% - ǵa ósedi. Sonymen qatar, 2022 jyly JІÓ-niń ósý qarqynyn 4,1-4,4%-ǵa deıin jedeldetý kútilýde. Qazaqstan ekonomıkasynyń ósimine tutynýshylyq suranys pen eksporttyń ulǵaıýy qozǵaýshy kúsh bolady. Halyqtyń naqty tabysynyń, eńbekaqysynyń jáne tutynýshylyq kredıttiń oń serpini tutynýshylyq suranysty yntalandyrady. Eksportty ulǵaıtý, óz kezeginde, «OPEK+»-tiń munaı óndirý jónindegi shekteýlerin jeńildetýmen jáne saýdadaǵy áriptes elder tarapynan Qazaqstannyń ónimine suranystyń ósýimen qamtamasyz etiledi. Bul tólem balansynyń jaqsarýyna da áser etedi. Halyqtyń ishki tutyný belsendiliginiń qalpyna kelýi jáne ekonomıkanyń negizgi sektorlaryndaǵy ınvestıtsııalardyń baıaý ósýi ımport kólemin ulǵaıtady. Bul óz kezeginde JІÓ-niń ósimin tejeıdi.
- Ózińiz aıtqan tólem balansy keleshekte qalaı qubylýy múmkin?
- Eldiń tólem balansynyń derekteri munaı baǵasynyń ósýinen keıin aǵymdaǵy shot saldosynyń birtindep jaqsarǵanyn aıǵaqtaıdy. Aǵymdaǵy shottyń qanshalyqty jaqsarǵanyn tek ekinshi jartyjyldyqtyń qorytyndysynan kóremiz. Bul munaıdyń qymbattaǵany týraly málimettiń Qazaqstannyń halyqaralyq saýda statıstıkasyna keshigip kirgizilýine baılanysty. Bıylǵy qorytyndy boıynsha Ulttyq bank tólem balansynyń aǵymdaǵy shot tapshylyǵy 3,2 mlrd dollarǵa tómendeıdi dep esepteıdi. Tek ol úshin munaı baǵasy barreline 60 dollar bolýy shart. Ótken jyly tapshylyq 6,3 mlrd dollar bolǵan. Sonymen qatar, aǵymdaǵy shottyń jaqsarýy ımporttyń ósýin tejep otyr. Ol birinshi jartyjyldyqta 9,2%-ǵa ósip, 17,5 mlrd teńge bolǵan edi. Ásirese tutyný taýarlarynyń ımporty 27,3%-ǵa ósip, 5,8 mlrd dollarǵa jetti. Eger ótken jyldary negizgi draıverler ınvestıtsııalyq jáne aralyq taýarlar bolsa, osy jyldyń birinshi jartyjyldyǵynda tutyný taýarlar kóp ımporttaldy. Ózińiz baǵamdańyz, jarty jyl ishinde tek avtomobılderdiń ımporty 2020 jyldyń birinshi jartyjyldyǵymen salystyrǵanda 2 ese ósip, 683 mıllıon dollarǵa jetti. Onyń ústine, bul kórsetkish tipti 2019 jylǵa qaraǵanda 75% kóp.
Osyǵan qaramastan, biz 2021 jáne 2022 jyldary tólem balansynyń aıtarlyqtaı jaqsarýyn kútemiz.
- Álem ekonomıkasyndaǵy ahýal áli de turaqsyz bolyp tur. Bul epıdemıologııalyq jaǵdaımen de, geosaıası táýekeldermen de baılanysty. Sizdińshe osy faktorlar Qazaqstan ekonomıkasyna qalaı áser etýi múmkin?
– Qazir bizdiń ekonomıkamyzǵa koronavırýstyń jańa shtamdary men álemde vaktsınatsııa árkelki júrýi negizgi qaýip bolyp tur. Bul táýekelder jahandyq suranystyń qalpyna kelýin tejep, sonyń saldarynan munaı baǵasynyń ósimin keshiktirýi múmkin. Halyqaralyq uıymdar álem ekonomıkasynyń odan ári kóterilýin kóbinese damyǵan, damýshy elderdiń fıskaldyq jáne monetarlyq yntalandyrý sharalaryn eskerip boljaýda. Halyqaralyq valıýta qorynyń baǵalaýynsha, álem ekonomıkasy 2021 jyly 6%-ǵa ósedi jáne 2022 jyly 4,9%-ǵa deıin baıaýlaıdy. Bul stsenarııde munaı baǵasy qolaıly kúıinde saqtalsa, ekonomıkamyzǵa oń áser eter edi. Biraq mundaı stsenarııde jahandyq ınflıatsııa údep, onyń kesiri bizge de jetýi múmkin. Osyndaı ishki jáne jahandyq syn-qaterlerdi eskersek, búgingi jaǵdaıda monetarlyq sharalar sheńberindegi talpynystar jetkiliksiz ekeni anyq. Inflıatsııaǵa qarsy saıasatty úılesimdi úılestirý mańyzdy. Inflıatsııany turaqtandyrýǵa tek aqsha-kredıt saıasatynyń quraldary ǵana emes, atap aıtqanda, Ulttyq banktiń Úkimetpen birlesken sharalary sheshýshi áser etedi. Bizdiń budan bylaıǵy áreketterimiz naqty jáne kútiletin ınflıatsııanyń serpinine baılanysty bolady. Úkimettiń ınflıatsııaǵa qarsy baǵyttalǵan monetarlyq emes faktorlardyń áserin tómendetý sharalaryn tıimdi iske asyrýyna da kóp dúnıe baılanysty. Ulttyq bank turaqty túrde ınflıatsııalyq protsesterge monıtorıng júrgizedi.