Ulttyq qor – balalarǵa: 18-ge tolmaǵan balasy bar ata-ana neni eskerýi kerek
2024 jyldyń 1 qańtarynan bastap «Ulttyq qor – balalarǵa» jobasy resmı qoldanysqa endi. Aldyn ala málimet boıynsha, joba alǵashqy jyldyń ózinde 7 mıllıonnan astam balany qamtıdy. Kazinform osy 7 mıllıonnan astam balanyń ata-anasyna arnap, jobanyń eń mańyzdy tustaryn tizip shyqty.
Balańyzdyń eGov-tegi derekterin retke keltirińiz
Ulttyq qordy basqarý Ulttyq banktiń quzyryndaǵy sharýa bolǵanmen, «Ulttyq qor – balalarǵa» jobasynyń úılestirýshisi – Qarjy mınıstrligi. Al operator – Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qory. Ádilet mınıstrliginiń bazasyndaǵy derek negizinde 2024 jyldyń 1 qańtaryndaǵy jaǵdaı boıynsha 18-ge tolmaǵan balalardyń tizimi jasaqtalady. Sol tizim negizinde Ulttyq qordyń ınvestıtsııalyq tabysynyń teń jartysyn neshe balaǵa teńdeı bólý kerektigi belgili bolady.
2024 jyldyń 1 aqpanynda osy esepteýler negizinde 18-ge tolmaǵan balalardyń bárine birdeı mólsherde aqsha aýdaryla bastaıdy.
Qarjy mınıstrligi ata-analarǵa balalaryn jeke qujattandyrý máselesine jiti nazar aýdarýǵa shaqyryp otyr. Qandaı da bir sebeppen qujattary bolmaı jatsa, keıinge qaldyra bermeı jasatý qajet degen sóz. Tipti, qandaı da bir adamı faktorlardyń sebebinen balańyzdyń málimeti bazadan túsip qalǵan kúnniń ózinde de bala qarajatsyz qalmaıdy. Mysaly, bıyl málimetter bazasynda bolmaı qalsa, kelesi jyly ótken jyldyń tólemi qosa aýdarylyp otyrady. Ondaı múmkindik kózdelgen. Sondyqtan eshbir bala Ulttyq qor qarajatynan shet qalmaıdy.
Ulttyq qordyń aqshasy qaıda ınvestıtsııalanady?
Ulttyq Bank tóraǵasynyń orynbasary Álııa Moldabekovanyń suhbatynda aıtylǵan derekke sensek, qarasha aıynda Ulttyq qordyń valıýtalyq aktıvi 2,3 mlrd dollarmen tolyǵyp, 58,6 mlrd dollarǵa jetken. Demek, 11 aıda Ulttyq qordyń ınvestıtsııalyq tabysy 4,4 mlrd dollar bolǵan.
Jalpy, Ulttyq qorda saqtalatyn aqshanyń 10 mlrd dollardan astamy turaqtandyrý portfelderine salynǵan. Bul portfeldegi qarajatty qandaı da bir shetin qajettilikter týyndaǵan kezde jyldam sheship alyp, respýblıka bıýdjetine aýdaryp ala qoıyp, el ekonomıkasyna baǵyttaýǵa bolady. Turaqtandyrý portfelderine salynady dep otyrǵanymyz da sondyqtan. Bul qarajat kóbinese damyǵan memleketterdiń qysqa merzimdi, biraq óte senimdi sanalatyn, tabysy tómen bolsa da qubylmaıtyn baǵaly qaǵazdaryna salynady. Jahandyq qarjylyq daǵdarystar kezinde, COVID-2019 pandemııasy kezinde memleket osy turaqtandyrý portfelindegi qarajatty alyp, ekonomıkany saýyqtyryp, áleýmettik jaǵdaıdy birqalypty ustap turýǵa salǵany jurttyń esinde.
Ulttyq qordaǵy qarajattyń qalǵan bóligi jınaqtaýshy portfelde bolady. Onyń bir bóligi damyǵan jáne damýshy elderdiń baǵaly qaǵazdaryna, korporatıvtik oblıgatsııalarǵa, damyǵan elderde tirkelgen kompanııalardyń aktsııalaryna, sondaı-aq, altyn portfeline salynady.
Ulttyq banktiń naýryzdaǵy málimeti boıynsha, Ulttyq qordyń jınaqtaýshy portfeliniń 29%-y damyǵan elderdiń oblıgatsııalaryna, 21%-y damýshy elderdiń oblıgatsııalaryna, 30%-y damyǵan elderdegi kompanııalardyń aktsııalaryna, 10%-y korporatıvtik oblıgatsııalarǵa, 5%-y balama quraldarǵa, 5%-y altynǵa salynǵan.
Damyǵan elderdiń oblıgatsııalaryna baǵyttalǵan qarajattyń 62,5%-y eń ótimdi sanalatyn AQSh-tyń, 12,5%-y Eýroodaqtyń, 10%-y Ulybrıtanııanyń, 5%-y Japonııanyń, 5%-y Aýstralııanyń, 5%-y Kanadanyń memlekettik baǵaly qaǵazdarynda jatyr.
Al Ulttyq qor aqshasy ınvestıtsııalanǵan damýshy elderdiń qatarynda Latyn Amerıkasynyń, Shyǵys Eýropanyń, Azııa men Afrıkanyń jetekshi ekonomıkalary bar.
Korporatıvtik oblıgatsııalarǵa kelsek, kóbinese bank sektory, aýyl sharýashylyǵy, energetıka jáne telekommýnıkatsııa salasynyń úlesi basym.
Al altyn portfeldegi qarajattyń bir bóligi Qazaqstan aýmaǵynda saqtalatyn altyn quımalarǵa, taǵy bir bóligi syrtta saqtalatyn altyn quımalarǵa salynǵan.
Investıtsııalyq kiristiń 50 paıyzy degen qansha aqsha?
Prezıdent aýzynan «Ulttyq qor – balalarǵa» jobasy týraly bastama elge jarııa bolǵan kúnnen bastap jýrnalısterdiń sala mamandaryna eń jıi qoıyp kele jatqan suraqtarynyń biri osy. Ázirge bul suraqqa qolmen ustatqandaı naqty jaýap berilmeı keledi, ıaǵnı dál qazir árbir kámeletke tolmaǵan qazaqstandyqqa jyl saıyn Ulttyq qordan qansha aqsha aýdarylatynyn esepteý múmkin emes. Onyń sebebi mynada:
Ár jylda Ulttyq qordan balalarǵa aýdarylatyn qarajattyń mólsheri qansha bolatyny sol jyldaǵy ınvestıtsııalyq kiristiń kólemine baılanysty bolmaq. Mysaly, munaı baǵasy kúrt tómendep, qarjylyq daǵdarystar beleń alsa, ınvestıtsııalyq tabys tómen bolýy múmkin. Mundaı kezeń 5-6 jylǵa sozylyp ketse, osy aralyqta 18-ge tolatyn balalardyń Ulttyq qordan alatyn «enshisi» ekonomıkalyq jaǵdaı turaqty kezeńde 18-ge tolǵan býynǵa qaraǵanda az shyǵyp qalýy yqtımal. Osyndaı jaıttardyń saldaryn barynsha jeńildetý úshin memleket ınvestıtsııalyq kiris mólsherlemesin aldyńǵy on segiz jyl ishindegi ortasha jyldyq mán negizinde aıqyndaý týraly sheshim qabyldaǵan. Mysaly, 2024 jyly balalardyń Ulttyq qordan alatyn «enshisi» 2005-2022 jyldar aralyǵyndaǵy ınvestıtsııalyq kiristerden esepteledi. Osy jyldar kezeńindegi ınvestıtsııalyq kiristi qosyp, ony 18-ge bóledi. Sodan shyqqan somanyń 50%-y ár balaǵa teńdeı bólinedi.
Osylaısha, 2025 jyly 2006-2023 jyldar aralyǵyndaǵy, 2026 jyly 2007-2024 jyldar aralyǵyndaǵy ınvestıtsııalyq kiristerdiń ortasha máni eseptelip, teń jartysy kámeletke tolmaǵan balalarǵa teńdeı bólinip otyrady.
18 jylda qansha aqsha jınalýy múmkin?
Prezıdenttiń ishki saıasat jáne kommýnıkatsııalar jónindegi kómekshisi Rýslan Jeldibaı byltyr qyrkúıekte áleýmettik jelige qyzyq esep jarııalaǵan bolatyn.
«Úkimet pen Ulttyq banktiń esebi boıynsha elimizde jyl saıyn 400 myń sábı dúnıege keledi. Ár bala 18 jasqa tolǵansha olardyń esepshotynda kemi 3 myń AQSh dollaryna teń qarajat jınalady», - dep jazdy ol Facebook-tegi paraqshasynda.
2023 jylǵy ınvestıtsııalyq aýdarym neshe balaǵa teń bólinedi?
Ádilet mınıstrliginiń Qarjy mınıstrligine 2023 jyldyń 1 qazanynda bergen málimeti boıynsha, Qazaqstanda 7 mıllıonnan astam bala bar.
Al naqty san 31 jeltoqsanda taǵy bir ret naqtylandy. Ulttyq qordan aqsha aýdarylatyn shottar osy naqtylaýlardyń qorytyndysy shyqqannan keıin baryp ashyla bastady.
Bala sanyn naqtylaý degen:
- ár esepti jylda neshe bala týyp, neshe bala qaıtys bolǵanyn;
- neshe bala Qazaqstan azamattyǵyn alǵanyn jáne odan bas tartqanyn;
- neshe bala kámeletke tolǵanyn tekserý degen sóz.
Aýdarylatyn aqshany qaıda jumsaýǵa bolady?
18 jasqa tolǵan soń bala Ulttyq qordan túsken tólemdi turǵyn úı satyp alýǵa, bilim alýǵa, onyń ishinde shetelde bilim alý múmkindigine jumsaı alady. Biraq baspanany tek Qazaqstan aýmaǵynan satyp alýy kerek. Demek, shetelden úı satyp alsa, oǵan Ulttyq qor aqshasyn paıdalana almaıdy.
Qarajatty qaı oqý oryndarynda paıdalanýǵa bolady?
Ulttyq qorda shoty bar, 18-ge tolǵan qazaqstandyq ol aqshany tehnıkalyq jáne kásiptik, orta bilimnen keıingi, joǵary jáne joǵary oqý ornynan keıingi bilim berý baǵdarlamalaryna jumsaı alady.
Bir ereksheligi, «Ulttyq qor – balalarǵa» jobasy oqý granty bolyp eseptelmeıdi. Sondyqtan shot ıesine «Bolashaq» baǵdarlamasy men ózge de memlekettik granttardaǵy sııaqty oqý bitirgennen keıin Qazaqstan aýmaǵynda qalyp birneshe jyl jumys isteý mindettelmeıdi.
Balaǵa aqsha aýdarý qandaı jaǵdaıda toqtatylady?
- Ulttyq qor tólemin aýdarý bala qaıtys bolǵan jaǵdaıda toqtatylady. Bul jaǵdaıda muragerlik quqyǵy kúshine enedi. Ondaı balanyń murageri kim bola alatyny Azamattyq kodekstiń aıryqsha bóliginde kórsetilgen, ıaǵnı ár balanyń murageri naqty jaǵdaıy boıynsha anyqtalady. Al zańdy murager baladan qalǵan aqshany óz qalaýynsha paıdalanady. Qarjy mınıstrliginiń bıýdjettik kredıtteý, ulttyq qor jáne qarjy sektory máseleleri jónindegi ózara is-qımyl departamentiniń dırektory Aıbol Arǵynǵazın memlekettiń bul ustanymyn bylaısha túsindirgen bolatyn.
«Balany joǵaltý ata-ana úshin óte aýyr qaıǵy ekenin túsinemiz. Sondyqtan ol aqshany naqty bir maqsatqa paıdalaný kerek degen talap qoımaımyz. Ata-ana bolsyn, zań aıasyndaǵy basqa da muragerlik quqyǵyna ıe adam bolsyn, qaıtys bolǵan baladan qalǵan Ulttyq qor aqshasyn óz qalaýyna qaraı paıdalana alady».
- Bala Qazaqstan azamattyǵynan aıyrylǵan kezde Ulttyq qor tólemin aýdarý toqtatylady.
Bala shotyna túsken aqshany qaıdan tekseremiz?
Bul málimetti tekserýdiń negizgi eki kózi bolady. Birinshisi — elektrondy úkimet portaly (egov.kz). Ekinshisi — Biryńǵaı jınaqtaýshy qorynyń portaly (enpf.kz). Osy ekeýiniń de mobıldi qosymshasynan kórýge bolady. Mysaly, BJZQ-da ol jeke sáıkestendirý nómirin terý arqyly kórinse, elektrondy úkimet portalynda árbir ata-ananyń jeke kabınetinde kórinip turady.
eGov-tegi ár ata-ananyń búkil balalary, olardyń qandaı mektepke baratyny, balabaqshadaǵy kezegi, densaýlyǵy týraly barlyq málimetter shoǵyrlandyrylǵan. Sonyń ishinde Ulttyq qordan jasalatyn tólem týraly qosymsha málimet ornatylady. Ol qosymsha ár ata-ananyń eGov-tegi jeke kabınetinde 2024 jyldyń 1 qańtarynan paıda bola bastaıdy.
eGov-tan balańyzdy tappasańyz ne isteý kerek?
Eger balańyzdyń derekteri eGov-ta joq bolsa, platformada «balany qosý» degen batyrma bar. Sony basyp, balanyń JSN nómirin engizý arqyly tirkeýge bolady. Al tirkeý kezinde aqparattar shyqpaı jatsa, «túzetý» batyrmasyna ótip, óz qujatyńyzdy, balalaryńyzdyń týý týraly kýáligin engizesiz.
Bul aqshany nege em-domǵa jumsaýǵa bolmaıdy?
Zań jobasyn talqylaý kezinde aqshany І jáne ІІ toptaǵy múgedekterdiń ózderiniń em-domyna alý múmkindigi qaraldy. «Bul sanattaǵy azamattarǵa arnalǵan jeke baǵdarlama bar, tıisti járdemaqy aýdarylyp jatyr», - degen ýájben ol usynys zańǵa engizilmedi.
Al, basqa azamattardyń MÁMS jáne zeınetaqy shotyndaǵy qajetti shekten artylǵan soma esebinen emdelýge múmkindigi bar.
Bir úıdiń balalarynyń qarajatyn biriktirýge bola ma?
Bir otbasyndaǵy balalardyń bári 1 jylda 18 jasqa tolmaıtyny túsinikti. Sondyqtan úıdegi kenje balanyń jasy 18-ge tolǵan sátte ǵana qarajattary biriktiriledi. Bul jaǵynan «Ulttyq qor – balalarǵa» jobasy zeınetaqy qorynan aqsha alý tetigimen birdeı bolady.
Ulttyq qordan balaǵa túsetin aqshanyń kólemi munaı baǵasyna baılanysty ma?
Ulttyq qorǵa túsetin kiris kózi birnesheý. Onyń basym bóligi shıkizat, mıneraldy ónim eksporttaýdyń esebinen túsetin túsimderden turady. Munaıdan, jalpy metallýrgııalyq ónimder eksportynan túsetin tabys artqan saıyn, Ulttyq qordyń da kiristiligi artady deýge bolady.
Ulttyq qordyń kiristiligi ınvestıtsııalyq operatsııalardyń qalaı basqarylǵanyna da baılanysty. Bul operatsııalardyń bárin Ulttyq bank júrgizedi. Ulttyq qor Úkimettiń ıeliginde bolǵanymen, Ulttyq bankke senimgerlik basqarýǵa berilgen. Onyń búkil kiristiligine, tabysy qandaı deńgeıde bolǵanyna, aktıvteri qandaı ınvestıtsııa quraldaryna salynǵanyna Ulttyq bank jaýap beredi.
Sondaı-aq:
- Ulttyq qordan balalarǵa bólinetin jınaqtar salyqtan bosatylady.
- Ata-analar eshqandaı qujat jınamaıdy, óıtkeni protsess tutas avtomattandyrylǵan. Biryńǵaı jınaqtaýshy zeınetaqy qory Ádilet mınıstrligimen birlesip, tıisti ıntegratsııalyq jumys júrgizip otyrady.
- Bala 18 jasqa tolǵannan keıin shottaǵy qarajaty 10 jyl saqtalady. Osy 10 jyl ishinde shottaǵy qarajat talap etilmegen jaǵdaıda sol adamnyń zeınetaqy shotyna aýdarylady.
- Bala shotyndaǵy aqsha dollarmen saqtalyp, 18-ge tolǵannan keıingi 10 jyl ishinde talap etken ýaqyttaǵy baǵam boıynsha teńgemen aýdarylady.
- Aqsha aýdarý jolymen ǵana paıdalanylady, qolma-qol berilmeıdi.
