Ulttyq kıimdi tek merekede ǵana emes, únemi kıip júrgen durys – ismer
ORAL. KAZINFORM — Oraldyq ismer Lázzat Shaǵataı Kazinform tilshisine bergen suhbatynda ulttyq kıimdi tek merekede ǵana emes, únemi kıip júrý kerektigin basa aıtty.
- Lázzat Ǵınııatqyzy, biz seni buryn jýrnalıst retinde jaqsy biletin edik. Gazet úırenshikti jumys emes pe edi? Budan ketip, óz kásibińdi ashýǵa ne sebep boldy?
- Jalpy áıel zatynyń ómirge kózqarasy aýyspaly keledi ǵoı. Ásirese, sábıli bolyp, ana atanǵannan keıin onyń ómirlik qundylyqtary túbegeıli ózgeriske ushyraıdy. Maǵan da osyndaı jaǵdaılar áser etkeni sózsiz. Ul-qyzym dúnıege kelgennen keıin meni olardyń tárbıesi kóbirek alańdata bastady. Men olarǵa ne bere alamyn, ne úırete alamyn? degen suraq kún saıyn kókeıimde turatyn. Sóıtip biraz ýaqyt óz aldyna izdenis ústinde júrdim. Árıne, baýyr basyp qalǵan ujymnan, ornyǵyp qalǵan ornyńnan birjola qol úzip ketý ońaı emes. Jalpy, oblystyq «Oral óńiri» gazetinde tilshi bolý meniń maman retinde shyńdalyp, óńirge ájeptáýir tanylýyma oń yqpalyn tıgizgeni ras. Uzyn yrǵasy 15 jylǵa jýyq eńbek qylǵan, el men jurtqa tanystyrǵan, abyroı bergen, nanymdy tapqan jýrnalıst degen mansabymdy bir-aq kúnde bir ǵana sheshimmen bel ortasynan úzý josparsyz jasalǵan qadam emes. Bul qadamǵa bes jyldaı daıyndaldym. Sóıtip jyldar boıy maza bermegen oılar men ıdeıalarymdy júzege asyrý úshin eki jyl buryn nar táýekelge bel býyp, jýrnalıstıkadan jeke kásipke qaraı aýystym. Іshki jan-dúnıemniń qalaýy osy boldy. Marqum ájem on saýsaǵynan óner tamǵan óte sheber kisi bolatyn. Toqyma kıimderdi sheber toqıtyn. Anam da tiginshilikten alys emes. Shaǵyn ǵana is mashınkasymen bárimizdi óz qolymen kıindiretin. Sol qanda bar qasıet bolǵasyn ba, osy qolóner men tiginshilik salasy maǵan jaqyn boldy. Sondyqtan kásipti osy jaqqa burýdy jón sanadym. Eginshiden bul sala san alýan tarmaqty qamtıdy ǵoı, ámbebap dese de bolady.
- Qazirgi kezde ulttyq kıim tigýmen aınalysyp júrsiń. Bul tabys kózi me, álde hobbı me?
- Alǵashynda qolymdy jattyqtyrý úshin kúrdeliligi jaǵynan ońaı zattardy tige bastadym. Sonyń ishinde zamanaýı as úı jabdyqtary, dastarhandar, sýlyqtar, maılyqtar, túrli jabyndardy tigip bastadym. Keıin qol sómkeler, balalar men eresekterge arnalǵan baskıimder, fýtbolkalar tige bastap, olarǵa ulttyq naqyshta oıý bastyryp, qazaqy úlgimen ulttyq naqyshta zamanaýı túr berýge tyrystym. Bizdiń ulttyq naqyshtaǵy kıim úlgilerine suranystyń kóptigin baıqadym. Alǵashynda hobbı retinde qyzyǵýshylyqpen bastalǵan isime suranystyń baryn baıqap, jaımen kásipke aınaldyrýdy kózdedim. Sóıtip osy salada ilim-bilim izdep, naryqty zerttep, kásipke bet burdym. Ózimniń janyma jaqyny qazaqy naqyshy buzylmaǵan, bizdiń ulttyq kıimderimizdi zamanǵa saı árlep, basqasha ádispen kópshilikke usynýym birden kópshiliktiń yqylasyna bólenedi dep oılamaǵanmyn. Shúkir, áreketke bereket degen. Qazir bir kezderi tek qana hobbıim sanalǵan bul sala qazir meniń kásibime aınaldy.
- Sońǵy jyldary ulttyq kıim kııý sánge aınala bastaǵandaı. Ásirese, Naýryz meıramy kezinde jaqsy úrdis bolýda. Buǵan óz úlesińdi qalaı qosyp kelesiń?
- Men ulttyq kıimderdiń tek bir rettik, sahnaǵa ǵana arnap tigilgen, meıramdarǵa ǵana kıip shyǵýǵa arnalǵanyn quptamaımyn. Olar zamanmen birge túrlenip, bizdiń qoǵamǵa túbegeıli sińip ketkenin qalaımyn. Ulttyq kıim ol bizdiń dástúrimiz, tilimiz, dinimiz, ótkenimiz ben búginimizden habar beretin ulttyq kodymyzdyń bir bólshegi ǵoı. Ol mindetti túrde shapan, kamzol, kájekeı bolýy shart emes. Kúndelikti fýtbolkalar men bas kıimderińe, sporttyq kıimderge, jeıdeler men kóılekterde oıýdyń bir-eki elementiniń bolýy da jetkilikti. Sondyqtan kez kelgen toı-jıyndar men qarapaıym otyrystarǵa ústińe shapanyńdy jappaı-aq, ádemi oıý salynǵan kez-kelgen kıimmen barsańyz da bolǵany. Qazir oıýdyń elementterin oryndy-orynsyz qoldaný da jıilep ketti. Muny toqtatý kerek. Keıbir tiginshiler quraq kórpege arnalǵan matalardan mektep oqýshylaryna jeıdeler tigip júr. Kórer kózge tipti ersi kórinedi. Ekinshiden, qazir sándegi kıim dep, etno stıl dep ózderine qaraı buryp, belinen aspaıtyn, kindigi jabylmaıtyn, bir ıyǵy túgel joq kájekeıler men korsetterdi mektep oqýshylaryna kıdirý qanshalyqty durys? Bul ulttyq kıimderimizdi nasıhattaý, qoldaý emes, kerisinshe mazaq etý, qorlaý dep bilemin.
Osyndaı jaǵdaılardy buryn-sońdy kózben kórip júrgendikten, sol olqylyqtardyń ornyn toltyrǵym kelip, tek eresekterge ǵana emes, mektep oqýshylaryna da arnap shapan jamylǵylar tige bastadym. Kánigi shapan negizinde kez kelgen mektep formasymen úılese ketetin, jas erekshelikterine saı úlgide tigýdi uıǵardym.
- Jahandaný zamanynda shet elden ulttyq tárbıemizge jat ǵadetter enip jatqany belgili. Buǵan qalaı tosqaýyl qoıýǵa bolady dep oılaısyń? Jalpy, ulttyq tárbıede bizge ne jetispeıdi? "Qyzǵa qyryq úıden tyıymǵa" qalaı qaraısyń? Ana retinde óz ul-qyzymdy qalaı tárbıelep júrmin dep oılaısyń?
- Salttyń da, dástúrdiń de, yrymnyń da, tyıymnyń da ozyǵy men tozyǵy bolady. Qyzǵa qyryq úıden tyıym degenniń dáýreni ótti dep oılaımyn. Qazir qyzdarǵa qyryq úıden qoldaý kerek kerisinshe. Balalar men áıelder arasynda zorlyq-zombylyqtyń kúsheıip turǵany, kóp jaǵdaıda faktilerdi jasyryp qalý oqıǵalary osy «tyıymnyń» tym kóp bolyp ketkeninen be dep te oılanyp qalamyn. Óıtkeni anany aıtsam, uıat bolady, mynany aıtsam, áke-shesheme uıat keledi, eldiń betine ne dep qaraımyn degen syndy syltaýlardyń kesirinen qazirgi tańda otbasyndaǵy zorlyq jaǵdaılary tym jıilep ketti. Pedofıl turmaq, týǵan ákesi men aǵasyna zorlanyp qalyp jatqan qyzdar qazir kóbeıip barady. Sondyqtan, dál qazirgi ýaqytta bizdiń qyzdarǵa tyıymnan góri, ata-ana tarapynan kóp qoldaý jetispeıdi. Úıinen jylý kórmegen, qorǵan kórmegen qyzdan siz ne kútesiz? Urpaq tárbıesi tutas ulttyń tárbıesi ǵoı. Qyzdar – bizdiń bolashaǵymyzdyń aınasy. Olar búgin qandaı tárbıe alady, jemisi sondaı bolady. Qyzdarymyzdy ardaqtaıyq, aıalaıyq!
- Áńgimeńe rahmet. Ulttyq kıim kúni qutty bolsyn!
