Ult Josparynyń sot júıesin reformalaý jónindegi barlyq 11 qadamyn iske asyrýda tıisti zańnamalyq jumystar atqaryldy - Q.Mámı
Іs-sharaǵa Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti Ákimshiligi Basshysynyń orynbasary Marat Beketaev, Joǵary Sot Keńesiniń Tóraǵasy Anatolıı Smolın, oblystyq sottardyń tóraǵalary, Sýdıalar odaǵy men Sottardyń qyzmetin qamtamasyz etý departamentiniń basshylyǵy qatysty.
Májilisti ashqan kezde Joǵarǵy Sot Tóraǵasy Qaırat Mámı 2016 jylǵy 1 qańtardan bastap «100 naqty qadam» Ult Josparyn oryndaýdyń praktıkalyq kezeńin iske asyrý bastalǵanyn atap ótti. 59 zań kúshine endi, olar memleketti, ekonomıka men qoǵamdy damytý úshin qaǵıdatty jańa quqyqtyq ortany quraıdy. Memlekettik qurylystyń osy kezeńine kóshý bes ınstıtýtsıonaldyq reformamen aıqyndalady. Barlyq bes ınstıtýtsıonaldyq reformanyń tabysty oryndalýy zań ústemdigin qamtamasyz etýge tikeleı táýeldi, sondyqtan osy mindet búgingi keńeıtilgen qorytyndy májilistiń basty taqyryby boldy.
Іs-shara sheńberinde azamattyq jáne ákimshilik ister boıynsha quqyq qoldaný praktıkasynyń ózekti máseleleri týraly Joǵarǵy Sottyń azamattyq ister jónindegi sot alqasynyń tóraǵasy Elıs Ábdiqadyrov sóz sóıledi. Ol biryńǵaı sot praktıkasyn qalyptastyrý - qorytýlardy júrgizý, normatıvtik qaýlylardy qabyldaý, sot isteriniń elektrondyq jiktegishin jasaý jáne engizý boıynsha jumystyń mańyzdylyǵyn erekshe atap ótti. 2015 jyly sottardyń ońaltý jáne bankrottyq týraly zańnamany qoldanýy, azamattardyń turǵyn úıdi jekeshelendirýi, avtorlyq quqyq jáne sabaqtas quqyqtar, moraldyq zııandy óteý týraly zańnamany qoldaný praktıkasy, sot tóreligine qol jetkizý quqyǵy jáne Joǵarǵy Sottyń sot aktilerin qaıta qarý jónindegi ókilettiligi týraly normatıvtik qaýlylar qabyldandy.
Joǵaryda atalǵan normatıvtik qaýlylar buryn sottar úshin daýlardy sheshý kezinde qıyndyq týǵyzatyn quqyq qoldaný praktıkasyndaǵy kóptegen kollızııalardy joıady.
Qylmystyq ister boıynsha sot tóreligin sapaly iske asyrý týraly aıta kele, Joǵarǵy Sottyń qylmystyq ister jónindegi sot alqasynyń tóraǵasy Abaı Rahmetýlın 2015 jyly respýblıka sottaryna 2014 jylmen salystyrǵanda is júzinde bes myńǵa artyq qylmystyq ister túskendigin atap ótti. Onyń pikiri boıynsha, tergeý sýdıalary ınstıtýty jumys istegen kezeńinde qalyptasyp ketti de ózin-ózi aqtady. Solaı, 2015 jyly tergeý sýdıalarynyń qaraýyna jalpy alǵanda 25 myńnan astam ótinishhat, shaǵym jáne usynym tústi. Onyń ishinde 2 732 ótinish QPK-niń 106-babynyń tártibinde qylmystyq qýdalaý organdarynyń is-áreketterine (áreketsizdigine) jáne prokýror sheshimine, olardyń ishinen úsh bóligine jýyǵy tolyq kólemde nemese ishinara qanaǵattandyrylǵan.
Joǵarǵy Sotta qurylǵan jańa mamandandyrylǵan sot alqasynyń jumysy týraly aqparatpen onyń tóraǵasy Aıgúl Qydyrbaeva sóz sóıledi. Investıtsııalyq daýlar boıynsha jeke sot isin júrgizýdi qalyptastyrý «100 naqty qadam - barshaǵa qazirgi zamanǵy memleket» atty Ult Josparynyń 23 qadamynda kórsetilgen. A.Qydyrbaeva ınvestıtsııalyq alqanyń sottylyǵy men Ult Josparynyń 25 qadamyn oryndaý maqsatynda Joǵarǵy Sottyń janynda qurylǵan Halyqaralyq Keńestiń jumysy týraly aıtyp berdi.
Sondaı-aq májiliste Joǵarǵy Sot sýdıasy, Sot jıýrıiniń tóraǵasy Morıak Shegenov (taqyryby: «Sot jıýrıin qalyptastyrý, onyń sýdıalarǵa qoıylatyn jańa talaptar aıasyndaǵy fýnktsııalary men mindetteri») jáne Joǵary Sot Keńesiniń Tóraǵasy Anatolıı Smolın (taqyryby: «Sýdıalyq laýazymdarǵa kandıdattardy irikteýdiń jańa qaǵıdalary jáne Joǵary Sot Keńesin reformalaý máseleleri týraly») sóz sóıledi.
Joǵarǵy Sot janyndaǵy Sottardyń qyzmetin qamtamasyz etý departamentiniń basshysy Ilıas Ispanov jınalǵandardy elektrondyq sot tóreligin engizý boıynsha atqarylǵan jumys týraly habardar etti.
2015 jyldan bastap sottarda iske asyrylǵan eleýli is-sharalar ishinde sot organdarynyń «Tórelik» atty avtomattandyrylǵan aqparattyq-taldaý júıesin engizý, isterdi avtomatty túrde bólýdiń tetigin jetildirý, sot júıesin múddeli memlekettik organdardyń aqparattyq júıelerimen yqpaldastyrý, «Sot kabıneti» servısin damytý jáne t.b.
Budan basqa, májilis sheńberinde birqatar oblystyq sottardyń tóraǵalary sóz sóıledi.
Іs-shara sońynda Joǵarǵy Sottyń Tóraǵasy Qaırat Mámı sóz sóıledi. Ol 2015 jyldyń negizgi qorytyndylaryn shyǵaryp, aǵymdaǵy perspektıvaǵa birqatar mindet qoıdy.
Joǵarǵy Sot Tóraǵasynyń aıtýynsha, kórsetkishter sottardyń ótken jylǵy sot tóreligin iske asyrý boıynsha sapaly jumysyn kýálandyrady: 2015 jyly sottar isterdi 2,5 %-ǵa artyq aıaqtaǵan, sot aktileriniń absolıýttik kópshiligi zańdy ári negizdi dep tanylǵan.
Jańa qylmystyq jáne qylmystyq-protsestik zańnamanyń jaǵdaılarynda sottarǵa túsken barlyq qylmystyq isterdiń úsh bóliginen astamy qylmystyq teris qylyqtardy quraǵan. Árbir onynshy is boıynsha sotqa deıingi tergeý jedeldetilgen tártipte aıaqtaldy. 1 423 is boıynsha jeńildetilgen sotqa deıingi tergeý júrgizildi.
Kináni moıyndaý týraly mámileler boıynsha da belgili praktıka qalyptasýda. Kelisimdik is júrgizýde qaraý úshin 2,5 myńnan astam qylmystyq is túsken.
Ózgertilgen «jazalaý» praktıkasynyń sheńberinde bas bostandyǵynan naqty aıyrýǵa sottalǵandardyń menshik úlesi 13,1 %-ǵa tómendegen. Jazalaýdyń balamaly túrlerine kesilgen sottalǵandardyń menshik úlesi tórtten bir bóligine artty. Aıyppul ıen qoǵamdyq jumystarǵa sottalǵandar sany birneshe márte ósti. 55 %-ǵa nemese 1,5 esege aqtaý úkimderiniń sany artty.
Daýlardy sheshýdiń balamaly tásilderin qoldanyp sheshilgen azamattyq ister sany 23,8 %-ǵa ósti. Olardyń jartysynan astamy bitimgershilik kelisim jasasýmen aıaqtaldy, al 41,6 %-y medıatordyń qatysýymen qaraldy.
Ult Josparynyń sot júıesin reformalaý jónindegi barlyq 11 qadamyn iske asyrý boıynsha qajetti zańnamalyq jumys atqaryldy.
2016 jylǵa arnalǵan mindetterdi aıqyndaı kele, Joǵarǵy Sot Tóraǵasy sapaly sýdıalyq korpýsty qalyptastyrý máselelerine erekshe nazar aýdardy. «Sot tóreligin joǵary moraldyq qaǵıdattary bar eń laıyqty kásibı mamandar iske asyrýǵa tıis ári asyrady da. Osyǵan baılanysty Joǵary Sot Keńesi túbegeıli reformalandy, Sot tóreligi ınstıtýtyn Joǵarǵy Sottyń qaramaǵyna berý máseleleri zańnamalyq deńeıde sheshildi», - dep atap ótti Q.Mámı.
2016 jyldan bastap engizilgen sot isin júrgizýdiń úsh satyly modeli halyqaralyq standarttarǵa saı keletindigi, sot sheshimderine tezirek kúshine enýge múmkindik beretindigi jáne protsesti jasandy túrde sozý múmkindigin tómendetetindigi atap ótildi. Sottardyń zaldary sot talqylaýyn aýdıo,- beınetirkeý apparatýrasymen jabdyqtalýda jáne jazýdy toqtata turý nemese redaktsııalaý múmkindi joq.
Sottardy reformalaý boıynsha birqatar ınstıtýtsıonaldy sheshimder erekshe belgilendi. Olardyń ishinde qurmetti otstavkaǵa shyqqan sýdıalardy zeınetaqymen qamsyzdandyrýdyń jańa júıesi: osy jyldan bastap otstavkaǵa shyqqan zeınetker sýdıalarǵa aı saıynǵy ómir boıǵy qamtylym tólenetin bolady. Bul rette, otstavkadaǵy sýdıalardyń qyzmetine kez kelgen shekteýler qoıylmaıdy.
Q.Mámı ú.j. 20 naýryzda bolatyn Parlament Májilisi depýtattarynyń kezekten tys saılaýyna, sondaı-aq respýblıka máslıhattary depýtattarynyń saılaýyna basa nazar aýdardy. Ol saılaý zańnamasynyń buzýshylyqtaryna baılanysty barlyq shaǵymdar men ótinishterdi sottar qysqa merzimderde nemese kidirissiz qaraýdy qamtamasyz etýge mindetti ekendigin erekshe atap ótti. Joǵarǵy Sot sýdıalary men oblystyq sottardyń tóraǵalary aldynda aldaǵy elektoraldyq kezeńde sottardyń jumysyn joǵary deńgeıde qamtamasyz etý mindeti qoıyldy.
Sóziniń sońynda Q.Mámı Memleket basshysy birneshe ret aıtqan reformalardyń iske asyrylýyna jergilikti jerlerdegi birinshi basshylardyń derbes jaýaptylyǵy týraly eskertti.
Qorytyndy májilistiń sheńberinde qylmystyq jáne azamattyq sot isin júrgizý, Joǵarǵy Sot janyndaǵy Sottardyń qyzmetin qamtamasyz etý departamenti men onyń aýmaqtyq bólimsheleriniń 2015 jylǵy jumysynyń qorytyndylaryn shyǵarý máseleleri boıynsha Joǵarǵy Sot alqalarynyń keńeıtilgen otyrystary ótkizildi. Budan basqa, «Arbıtraj máseleleri boıynsha zańnamalyq novellalar týraly» taqyrybynda semınar uıymdastyryldy.
