Ulym ósip uıaltpasyn, qyzym ósip qyzartpasyn deseńiz, tárbıege erekshe mán berińiz – Saýyq Jaqanova

ALMATY. KAZINFORM - Naýryz merekesi Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń usynysymen jańa formatta ótip jatyr. Bul mereke 10 kún toılanady. Al, onkúndik – «Naýryznama» dep atalady. Búgin, ıaǵnı, 17 naýryz – Shańyraq kúni – otbasylyq qundylyqtarymyzdy dáripteıtin kún. Osyǵan baılanysty Kazinform tilshisi týystyq qarym- qatynas, tárbıe, otbasylyq qundylyqtyń qoǵamdaǵy róli týraly dıktor, qazaq radıosynyń ardageri, Qazaqstannyń Eńbek sińirgen ártisi, «Qurmet» ordeniniń ıegeri Saýyq Jaqanovamen suhbattasqan edi.

– 17 naýryz- týystyq baılanystardy saqtaýǵa jáne qadirleýge úndeıtin otbasylyq kún. Sizdiń túsinigińizde otbasylyq qundylyq degenimiz ne?

– Otbasylyq qundylyq degenimiz – bir-birin súıip qosylǵan eki adamnyń jarasymy, súıispenshiligi, mahabbaty der edim. Otbasyn saqtaý úshin qoldanatyn ejelden kele jatqan salt-dástúri. Bul – jazylmaǵan ereje. Sodan sál ǵana aýytqýshylyq, bolar-bolmas qate basý bolsa, úzilip ketetin názik sezim. Osy qundylyqtardy baǵyp-qaǵyp, aıalap, mápeleıtin qalyptastyratyn – ózimiz. 

– Otbasyndaǵy áke men ananyń róli týraly aıtyp berińizshi...

– «Alty aǵa birigip – áke bolmas, jeti jeńge birigip – ana bolmas» demekshi, qazaq otbasynda ata-ananyń qadiri qashanda erekshe. Áke – otbasynyń tiregi, asyraýshysy, qamqorshysy bolsa, ana – otbasynyń uıytqysy, berekesi ekeni anyq. Dúnıedegi eshbir oqý áke men ananyń bergen tálim-tárbıesin bere almaıdy. Ol ras. Oqýdan bilim qonar, al taǵylymdy tárbıe tek áke men anadan ǵana beriletin qasıet. Áke men ananyń bergenindeı bilim, aqyl, tárbıe esh jerde bolmaıdy. Mine, otbasylyq qundylyq osydan bastalady. Sondyqtan men qazirgi jas otbasylarǵa aıtarym, ulym ósip uıaltpasyn, qyzym ósip qyzartpasyn deseńiz, bala tárbıesine erekshe mán berý kerek. 

– Qazaqqa ǵana tán qandaı otbasylyq qundylyqtardy atar edińiz.

– Qazaq halqy úshin aıryqsha qurmetke ıe eki nárse bar. Birinshisi – yrym, ekinshisi – tyıym. Halqymyz bireýdiń aýzynan shyqqan bir aýyz sózden de yrym kórgen. Buryńǵy ata-ájelerimiz tyıymǵa zor mán bergen. Eshqashan eskirmeıtin, mánin joǵaltpaıtyn zańdylyqtardy úlkenderimiz ertede-aq ómirdiń, turmys-tirshiliktiń buljymas qaǵıdasyna aınaldyrǵan. «Bireýdiń ala jibin attama», «úlkenniń jolyn kespe», «jaman bolady», «uıat bolady» dep bir aýyz sózben tyıǵan. Ókinishke qaraı búginde qazaq osy qaǵıdany umyta bastadyq. 

– Oǵan ne sebep dep oılaısyz?

– Oǵan sebep, eń aldymen, keńes úkimetiniń ıdeologııasy. Jetpis jyl boıy bizdi aqyryndap barymyzdan aıyrýǵa tyrysty. Biz ózimiz sol ıdeologııanyń jeteginde júrgen ekenbiz. Qazir oılap qarasam, talaı dúnıeden aıyrylyppyz. Bir ǵana mysal keltireıin, kezinde orys tilinen ábden taıaq jegen, orys tilin bilmegendikten kóp armany oryndalmaı qalǵan ata-ana balasyn orys mektebine súıredi, orystyń tilin bilý maqsatqa jetýdiń jalǵyz joly dep oılady. Biz «áje», «ata» degen abzal uǵymdardan aıyrylyp qala jazdadyq. Mine, sol taǵylymdyq dástúrdiń jibi úzilgeli qazaq qoǵamynda keleńsiz jaıttar kóbeıip ketti. Rýhanı qundylyqtyń aldyna materıaldyq baılyq shyqty. Bul aşy bolsa da shyndyq. Babalarymyz mura etken ósıetterdi eleýsiz qaldyrdyq. 

– Otbasylyq qundylyqty qalaı saqtaımyz?

– Otbasy – adamdy jaqsylyq jasaýǵa úıretetin eń birinshi áleýmettik ortasy. «Uıada ne kórse, ushqanda sony alady» uǵymynyń maǵynasyna saıady. Osy rette aıtaıyn, tilden qudiretti, baǵaly qasıet joq. Til otbasylyq qarym-qatynas qana emes, ol qoǵamdyq damýdyń mańyzdy satysy. Ana tilinde taza sóıleıtin otbasynda, qundylyq ta bar. Kópke topyraq shashpaımyn, degenmen orys mektebinde oqıtyn qazaq balasy men qazaq mektebinde oqıtyn balanyń tárbıesinde aıyrmashylyq jer men kókteı. Mysaly, tili qazaqsha shyqqan bala sypaıy bolady. Ony óz basym talaı baıqadym. Sondyqtan jas otbasylarǵa aıtarym, balalaryńdy barynsha qazaq balabaqshasyna, qazaq mektebine berińder. Bizdiń balalarymyz qazaqsha da, oryssha da, aǵylshynsha da sol ultyń óz balalarynan artyq sóılep qyzmet atqaryp júr, ol qazaq mektebin bitirgendikteriniń arqasy. 

– Saýyq apaı, óz otbasyńyzdaǵy týystyq baılanys týraly aıtyp berińizshi...

– Áke-sheshem mal baqqan kisiler. Anam bizge qazaqtyń ertegi, ańyz-áńgimelerin jıi aıtyp beretin. Aýzymyz ashylyp otyryp, qybyr etpeı tyńdaıtyn edik. Qazir oılap otyrsam, alǵashqy ustazym bolǵan eken. Ákemniń jalǵyz qaryndasy bar edi. Ol kisiniń balasy bolmady, kúıeýi laýazymdy qyzmette istedi. Úıdiń úlkeni bolǵandyqtan shyǵar, meni sol kisilerdiń qolyna berdi. Úıge jazdygúni, demalysta ǵana keletinmin. Mektepti de, ýnıversıtetti de Almatyda oqydym. Bizdiń Jaqanovtar áýletinde búgingi kúni arttaryna qaldyrǵan 11 balasynyń eń úlkeni men búginde seksenniń seńgirine shyqqaly otyrmyn. Marqum ata-anam bárimizdi baýyrmal bolýǵa, tirshilikte qandaı jaǵdaı bolmasyn bir-birimizge qolymyzdy sozýǵa úıretip ketti. Syılastyq, tatýlyq bar. Ózimnen keıingi ini-sińlilerime rızamyn. 

– Naýryz meıramyn qalaı toılaısyzdar?

– Ulttyq merekemiz ári jańa jylymyzdy birneshe kún qatarynan toılasaq ta artyq emes. Naýryz – aq nıet pen adaldyqtyń qaýyshatyn, jaqsylyq pen izgiliktiń saltanat quratyn kúni. Osy jyly da ádettegideı naýryz kójeden bastap, ulttyq taǵamdardyń bárin jasaımyz. Baýyrsaq, et, sút ónimderinen de túrli taǵamdar dastarqanymyzdan tabylady. Otbasymyzda Naýryz merekesin erekshe qarsy alyp, toılaý dástúrge aınalǵan. Qaraǵandyda turatyn inim Qosman Jaqanov pen Astanadan Raýshan sińilim Almatyǵa naýryzdy toılaýǵa kele jatyr. 

– Mereke qutty bolsyn! Áńgimeńizge raqmet!