Ulybrıtanııada áıel zatyn adam sanamaıtyndarmen kúres jáne áleýmettik jelilerdi baqylaý kúsheıedi
LONDON. KAZINFORM – Ulybrıtanııa ekstremızmmen kúres strategııasyn qaıta qaraýdy josparlap otyr. Aldaǵy ýaqytta jalpy tártipke bas ımeı, óz pikirine ǵana súıenetindermen kúres kúsheımek, dep habarlaıdy Kazinform-nyń Londondaǵy menshikti tilshisi.
Tipti, áıel zatyn adam sanamaıtyndar da ekstremıster qataryna qosylýy múmkin. Buǵan jaqynda polıtsııamen qaqtyǵysqa túsip, eldiń astan-kesteńin shyǵarǵan ásire ońshyldardyń áreketi túrtki boldy.
Beıbereketsizdik, tonaý jáne zorlyq-zombylyq. Bul Anglııada sońǵy on jylda bolmaǵan jaǵdaı. Saýtporttaǵy úsh búldirshin qyzdyń qazasynan keıin jalǵan aqparat tarap, onyń arty búlikterge ulasty. Nátıjesinde qylmys jasady degen kúdikpen kem degende 460 adam sot aldynda jaýap berdi. Sarapshylardyń pikirinshe, buǵan deıin el basqarǵan úkimetter halyqty ásire ońshyldardyń zorlyq-zombylyq áreketterinen qorǵamaǵan. Eskertý belgileri men ıdeologııanyń osal tustaryn elemeı otyra bergen.
«Biz únemi eskertýler jasaýmen keldik. Meniń barlyq esepterim, birinshiden, ekstremıstik qaýip-qaterlerdiń kúsheıip jatqanyn, ekinshiden, elimizdiń oǵan qarsy turýǵa degen daıyndyǵy óte nashar ekenin kórsetti. Bizdiń zańnamamyzdyń ekstremısterge jazasyz áreket etýge múmkindik beretin osal tustary bar», — deıdi Ulybrıtanııa premer-mınıstrleriniń burynǵy keńesshisi Deım Sara Han.
Endrıý Teıt — buryn kásibı kıkboksshy bolǵan, qazir áleýmettik jelilerde tanymal, daýly tulǵa. Brıtan-Amerıka azamaty alaýyzdyq týdyratyn pikirleri men áıelderge qatysty óshpendilikke toly jazbalary úshin TikTok, YouTube jáne Facebook jelilerinde buǵattalǵan. Ol jynystyq zorlyq-zombylyq úshin áıelderdiń ózderi jaýapty dep esepteıdi. Brıtan bıliginiń suraýy boıynsha Teıt pen onyń aǵasy áıelderge qarsy zorlyq-zombylyq jasady degen aıyptar boıynsha Rýmynııada qamaýǵa alyndy. Biraq aǵaıyndylar óz kinálaryn moıyndamaıdy.
«Áıelder jalǵan sóıleıdi. Úkimet sot zaldarynda aqsha jumsap shyǵyndalýda. Buqaralyq aqparat quraldary sol ótirikti taratyp álek. Al dál osy kezde dúnıejúzi boıynsha genotsıd bolyp jatyr. Álem esinen adasqan joq pa, bul saıqymazaqtardyń shoýy emes pe? Ádildik qaıda?» — deıdi bloger Endrıý Teıt.
Jurt áıelderge qatysty kez-kelgen kózqarasty ustanýǵa erikti, biraq ınternette názikjandylarǵa qarsy óshpendiliktiń órship kele jatqanyn elemeýge múldem bolmaıdy». Jaqynda saılanǵan jańa bılik ókilderiniń pikiri osyndaı. Olardyń aıtýynsha, ǵalamtorda radıkaldanǵan jasóspirimderdiń sany artyp keledi.
«Jasóspirim uldarymnyń teledıdardan ne tamashalap jatqandaryn tolyq baqylaýǵa mol múmkindigim bar. Al óz bólmelerinde smartfondy shuqyp otyrǵandarynda, olardyń ne kórip otyrǵanynan beıhabarmyn jáne bul sátte meniń baqylaý deńgeıim áldeqaıda tómen», — deıdi Ulybrıtanııa parlamentiniń múshesi Djess Fıllıps.
Іshki ister mınıstrligi ekstremızmmen kúrestiń jańa úkimettik strategııasyn ázirleý úshin shuǵyl sholý júrgizýdi qolǵa aldy. Sońǵy 15 jylda alǵash ret qolǵa alynǵan zertteý ekstremıstik ıdeologııalardan týyndaǵan qaýipke qalaı utymdy qarsy turýǵa bolatynyn zerdeleıdi. Sholý júıedegi olqylyqtardy joıýǵa ádistemelik qural bolmaq.
«Sońǵy jyldary ekstremızmmen kúres sharalary álsirep ketti. Olardy der kezinde júzege asyrý kerek edi. Sondyqtan men mınıstrlikke ekstremızm qaýip-qaterin shuǵyl túrde taldaýǵa, onyń kartasyn jasap, tendentsııalardy baqylaýǵa, oǵan qalaı qarsy turýǵa bolatynyn túsinýge tapsyrma berdim», — deıdi Ulybrıtanııa Іshki ister mınıstri Ivett Kýper.
Leıborıster eldegi ıslamshyl jáne ásire ońshyl ekstremızmniń ósýin zertteıdi. Áıel zatyn adam sanamaı, názikjandylardy jek kóretinder ekstremıstermen teńestirilýi múmkin. Eger bastama qoldaý tapsa, muǵalimder, medıtsınalyq jáne jergilikti organdardyń qyzmetkerleri kúdikke ilingen azamattar týraly habarlaýǵa mindettelýi múmkin. Odan keıin jergilikti bılik pen polıtsııa kúdiktilermen jumys isteıdi. Sholý kúzde aıaqtalyp, mınıstrlik kelesi jyldyń basynda ekstremızmge qarsy jańa strategııasyn usynady.
Eske salsaq, Ulybrıtanııada áleýmettik jelilerde 3 búldirshindi óltirgen adam radıkal musylman-mıgrant degen feık tarap, ásire ońshyldar jappaı tártipsizdikter ornatqany belgili. Myńdaǵan adam jaýap retinde olardyń áreketterin aıyptap, kóshege shyqty. Úkimet óz kezeginde ınternettegi qaýipsizdik týraly zańǵa ózgeris engizip, platformalardy retteýdi qolǵa alyp jatyr.
Internettegi qaýipsizdik týraly zań alǵashynda ótken jyldyń qazan aıynda qabyldandy jáne kelesi jyldyń basynda kúshine enýi tıis bolatyn. Mańyzdy qujat zorlyq-zombylyqqa shaqyryp, óshpendilikti qozdyrǵany úshin úkimetke áleýmettik jeli ıelerin jazalaýǵa ruqsat beredi. ıAǵnı platformalar jahandyq tabysynyń 10%-yna deıin aıyppul retinde tóleýi tıis. Zańǵa jańadan usynylǵan ózgerister kompanııalarǵa sanktsııa jarııalaýǵa múmkindik bermek.
«Meniń iri áleýmettik jeli kompanııalaryna jáne olardyń basshylaryna aıtarym bar: ınternette zorlyq-zombylyq pen tártipsizdikter órship tur. Bul da qylmys. Bul sizdiń aýmaǵyńyzda bolyp jatyr, al zań barlyq jerde saqtalýy kerek», — deıdi Ulybrıtanııa premer-mınıstri Kır Starmer.
Amerıkalyq kásipker jáne X jelisiniń ıesi Ilon Mask bul málimdemege áleýmettik jeliler arqyly jaýap berdi. Ol «azamattyq soǵystyń bolary sózsiz» dep jazdy. Bılik ókilderi onyń bul sózderin aıyptady.
«Ilon Masktyń pikiri múldem negizsiz. Qazirgideı qıyn ýaqytta bárimiz de beıbitshilikke úndeýimiz qajet dep oılaımyn. Mask ózi basshylyq etetin platformaǵa jaýapty ekenin túsinýi kerek. Shynymdy aıtsam, onyń bulaı aıtqany óte ókinishti», — dedi Ulybrıtanııa ádilet mınıstri Haıdı Aleksander.
Bul mańyzdy qujattyń leıborısterge konservatorlardan mura retinde qalǵany belgili. Bılik partııasy óz degenine jetý úshin aldyn ala qamdanýdy qolǵa aldy. Sheneýnikter ınternettegi qaýipsizdik týraly zańdy qaıta qarap, qosymsha túzetýler engizýge daıyn ekenin atap ótti.
«Áleýmettik jeli ıeleri de, platformalarǵa kontent ornalastyratyn adamdar da óz áreketteri úshin jaýap berýi kerek. Qylmystyq quqyq buzýshylyq sanalatyn jazbalardy jarııalaǵan adam polıtsııa tarapynan qýdalanady. Úıde otyryp, zorlyq-zombylyqqa shaqyratyndar kóshe buzaqylary sııaqty zań aldynda jaýap beredi», — deıdi Ulybrıtanııa Mınıstrler kabınetiniń mınıstri Nık Tomas-Saımonds.
Úkimettiń tsıfrlyq retteý salasyndaǵy shamadan tys qadaǵalaýlaryn syn kózben qaraıtyndar da bar. Olar adam quqyqtary buzylýy ábden múmkin dep alańdaýshylyq bildirip jatyr.
«Zań daýly nemese kópshiliktiń kóńilinen shyqpaıdy degen aıyppen kontentti ınternetten alyp tastaýǵa jaǵdaı jasaıdy. Bul sóz bostandyǵyna úlken qaýip tóndiredi jáne biz bul múmkindikti óz múddesi úshin paıdalanatyndardan qorǵanýymyz kerek», — deıdi Konservatorlar partııasynyń múshesi Devıd Devıs.
Feık aqparattan keıin órshigen ımmıgranttarǵa qarsy tártipsizdikterden keıin Anglııanyń myńdaǵan azamaty násilshildikti aıyptap, narazylyqtaryn bildirý úshin kóshege shyqty. Zorlyq-zombylyq qaýpine qaramastan, jergilikti turǵyndar batyldyq tanytyp, beıbit jıyndar ótkizdi. Olar «bosqyndardy qýana qabyldaımyz» dep urandatty.
«Búgin osynda kelýimniń basty sebebi men bir-birin jek kóretin, óshpendilikpen ómir súretin qoǵamda ómir súrgim kelmeıdi. Meniń oıymsha, biz bir halyqpyz. Bir-birimizge janashyrlyq tanytyp, meıirimdilik pen raqymshylyq qoǵamyn qurýymyz kerek», — dedi London turǵyndarynyń biri.
«Men ótken aptada bolǵan oqıǵaǵa qarsy turyp, óz únimdi qosýǵa keldim. Tártipsizdikterge jol bermeýimiz kerek. Bárimiz birdeı ásire ońshyldardy qoldamaımyz», — dedi taǵy bir jıynǵa qatysýshy.
Jappaı tártipsizdikter Saýtporttaǵy qaıǵyly jaǵdaıǵa musylman mıgranttyń qatysy bar degen áleýmettik jelilerdegi jalǵan aqparattan keıin órshidi. Buǵan jaýap retinde meshitter men mıgranttardyń turǵyn úılerine shabýyl jasaldy. 800-ge jýyq buzaqy qamaýǵa alyndy, olardyń 350-den astamyna aıyp taǵyldy. Násilshildikke jol berip, alaýyzdyqty áleýmettik jelilerde qozdyrǵandar da jazaǵa tartyldy.
