Úleskerler páterimen birge bankige aqsha salǵany úshin syıaqy alady - Májilis depýtaty Sh.Ótemisov
- Shafhat Әnesұly, өtken Үkimetten Mәjiliske tұrғyn үı құrylysyna үlestik қatysý mәselelerine қatysty zaң jobasy kelip tүsken kezde jұmys tobyna jetekshilik jasadyңyz. Ol zaңdy ІІ sessııanyң soңynda Parlament қabyldady, jýyrda Elbasy қol қoıdy. Endi osy zaң jөninde aıtyp berseңiz?
- Bұl zaң jobasy tұrғyn үı құrylysyna өz қarajattaryn salғan үleskerlerdiң mүddelerin қorғaý maқsatynda әzirlengen. 2007 jylғy қaңtardyң 1-inen bastap «Tұrғyn үı құrylysyna үlestik қatysý týraly» zaңnyң қoldanysқa engen bolatyn. Alaıda zaңdy қoldaný barysynda үleskerlerdiң salғan қarajatyn құrylys ұıymdarynyң aıla-sharғy arқyly өzderi paıdalanyp ketkendigi týraly birқatar problemalardyң bar ekendigi anyқtaldy.
Үleskerlerdiң қatysýymen tұrғyn үılerdi salý Қazaқstandaғy maңyzdy mәselelerdiң biri dep oılaımyn. Sebebi kөptegen adamdar tұrmystyқ jaғdaıyn jaқsartý үshin jәne jaқsy pәterge ıe bolamyn degen үmitpen kөp aқshalaryn salyp, tұrғyn үılerdiң salynýyna үlesker retinde қatysty. Alaıda, keıbir zaңsyzdyқtardyң oryn alғandyғyna oraı, kөptegen tұrғyn үıler salynbaı қaldy, myңdaғan үleskerler pәtersiz қaldy. Aldanyp қalғandardyң sany az emes. Tұrғyn үıge қatysty zaңdarғa өzgerister engizildi. Bizdiң aldymyzғa қoıғan maқsatymyz - үleskerlerdiң mүddesin қorғaý. Bүgingi taңda үleskerlerdiң қatysýymen negizinen Astana, Almaty, Atyraý, Aқtaý қalalarynda jәne Aқmola oblysynda tұrғyn үıler salynyp jatyr.
Өtken jyly Parlamenttiң ekinshi sessııasyn asharda Memleket basshysy Nұrsұltan Nazarbaev osy zaң jobasynyң үlestik tұrғyn үı құrylysyna қatysatyn azamattar үshin maңyzdy ekenin atap kөrsetti. Sondyқtan zaң jobasynyң negizgi maқsaty tұrғyn үı құrylysyna өz қarajatyn құıғan үleskerlerdiң құқyқtaryn қorғaý bolyp tabylady.
- Zaңdarғa engizilgen naқty ұsynystarғa toқtalyp өtseңiz.
- Birinshiden, bұryn salynatyn үıdiң құrylysyna eki jaқ қatysty. ıAғnı, үlesker men құrylysty salýshy kompanııa. Endi үıdi salý tөrt jaқtyң қatysýymen jүzege asady. Atap aıtқanda, үlesker, құrylysshy, bank-agenti jәne jobalaý kompanııasy. Әýeli құrylys salýshy, jobalaý kompanııasy, үlesker men bank-agent arasynda Үkimet bekitken үlgilik shart negizinde jazbasha nysanda tөrt jaқty shart jasalady, ol jergilikti atқarýshy organdarda esepke alynýғa jatady. Meniң oıymsha, tөrt jaқty kelisimniң nәtıjesinde әr tarap өziniң kөzdegen maқsatyna jetedi.
Құrylys salýshy shartta kөzdelgen merzimde tұrғyn jaıdyң salynýyn ұıymdastyrýғa jәne құrylys obektisi kөrsetkishteri sapasynyң kepildik merzimi boıyna saқtalýyn қamtamasyz etýge mindettenedi.
Al jobalaý kompanııasy tұrғyn үı құrylysyna үlestik қatysý týraly shartta belgilengen merzimde tұrғyn jaıdy salýғa jәne ony paıdalanýғa berýge rұқsat alғannan keıin үleskerge tұrғyn jaıdaғy tıisti үlesin berý mindetin өz moınyna alady.
- Kөp mәsele құrylys salýshyғa kelip tireledi ғoı. Olarғa қandaı talaptar қoıyldy?
- Өziңiz bilesiz, bұryn үı salýshy құrylys kompanııasyna kөp talaptar қoıylmaıtyn. Sol sebepti lıtsenzııa alғan adam, үleskerlerdiң қatysýymen үı salýғa kirise berdi. ıAғnı, ol құrylysshynyң tәjirıbesi bar ma, joқ pa, kөp қabatty, jaңa zamanғy үılerdi sala ala ma, osy jaғyn eshkim zerttegen joқ. Endi қabyldanғan zaңғa sәıkes үı salýshy kompanııanyң aldyna birneshe shart қoıylady. Sonyң ishinde osy salada үsh jyldan kem emes, tәjirıbesi bolýy tıis. Osy қolғa alғaly tұrғan tұrғyn үıden bұryn jүz pәterli үı salғan bolýy kerek. Ol da naқty sharttyң biri. Үshinshiden, өziniң jүz myң aılyқ eseptik kөrsetkish kөleminde jeke kapıtaly bolýy қajet. Mұnyң bәri өziniң қarjysy joқ, tәjirıbesi joқ kompanııalar mұndaı jұmyspen aınalyspasyn, halyқty aldaýғa jol berilmesin degen maқsattan týғan.
Bұryn jalpy lıtsenzııa beriletin. Endi үleskerdiң қatysýymen salynatyn үıge arnaıy lıtsenzııa alynady. Mysaly, bұrynғydaı birneshe үıdi salamyn dep bir lıtsenzııa alýymen shektelmeıdi. Jәne de endi lıtsenzııa eki kezeңge bөlinedi. Birinshi kezeңde құrylysshy birneshe sharttarғa jaýap berýi tıis. Aıtalyқ, үı salatyn jeri құrylys salýғa rұқsaty bolýy kerek, bankimen kelisim-sharty bolýy tıis. salynatyn үıdiң jalpy құnynyң 15 paıyzynan kem emes, өziniң қarjylyқ қory bolýy kerek. Osyny dәleldegen soң, ol kompanııa үıdi salýғa kirisedi. Basқa da sharttarғa қyzmeti saı bolғan jaғdaıda lıtsenzııa ekinshi kezeңge beriledi. Sөıtip, үleskerdiң қatysýymen үı salýғa naқty tәjirıbesi bar, zamanaýı ғımarattardy tұrғyza alatyn құrylys kompanııalary қatysa alady.
Bұryn құrylys kompanııasy bir ýaқytta birneshe үıdi salyp jatatyn edi. Sondyқtan үleskerlerdiң aқshasy қaıda ketip jatқany belgisiz bolatyn. Keıbir kompanııalardyң aınalysatyn basқa salalary da boldy. Bireýlerdiң қonaқ үı, meıramhanalary bolғan. Al aқshanyң barlyғy bir esep-shotқa tүsip jatty. Keıin prokýratýra teksergen kezde қaı aқshanyң kiris-shyғysyn anyқtaýda kөptegen қolaısyzdyқtar oryn alypty.
Endigi jerde үleskerdiң tүsken aқshasy ashyқ kөrsetiledi. Қashan tүskeni, қaıda jұmsalғany kөrinip tұrady. Құrylys kompanııasy bir үıdi salatyn bolsa, bir jobalaý kompanııasyn ashady. Soғan oraı үleskerlerdiң қarajaty қaıda jұmsalyp jatқany aıқyn bolady.
- Pәter alғysy kelgen adam қarajatty қaıda aýdarady?
- Bұryn үlesker өz aқshasyn құrylys kompanııasyna aparyp beretin edi. Endi үlesker құrylysshy shartқa otyrғan bankke beredi. Mәselen, үı eki jyl salynsa, үleskerdiң aқshasy depozıt tүrinde bankte saқtalady.
Үleskerler pәterimen birge bankige aқsha salғany үshin syıaқy alady. Syıaқynyң rөli - pәterdiң bir sharshy metriniң baғasyn arzandatý. Bүgingi taңda, jasyratyny joқ, kөp aldanғan soң үleskerler bұl jүıege senimsizdikpen қaraıdy.
ıAғnı, әr tүrli jaғdaılarmen үı salynbaı қalsa, үlesker өz aқshasyn mindetti tүrde қaıtaryp alady. Sebebi tөrt jaқty kelisim-shart boıynsha құrylys bitkennen keıin үlesker pәteriniң kiltin alғan soң, banki қarajatty құrylys kompanııasynyң esepshotyna aýdarady.
- Bұl dұrys eken, tұrғyndarғa өte tıimdi. Degenmen ol kezeң ishinde құrylys kompanııasyna қıyn bolyp ketpeı me?
- Bұl jerde bankige қomaқty қarjy tүsedi. ıAғnı, banki ұtylmaıdy.Өz kezeginde banki құrylys kompanııasyna үı salý үshin tөmen paıyzben nesıe beredi. Eger қazir үleskerdiң aқshasyn paıdalanbaı, өz қarajatymen salatyn kompanııalar bankiden қaryzdy 20 paıyzdyқ өsimmen alady. Bizdiң esepteýimizshe, tөrt jaқty kelisim jasasқan jaғdaıda, beriletin nesıe 12-13 paıyzdyқ өsimnen aspaýy kerek. Jұmys tobyna banki қyzmetkerlerin, құrylysshylardy shaқyryp, saralaı kelgende, 13-14 paıyzdan өspeıtini anyқtaldy. Sondyқtan құrylys kompanııasyna osyndaı tәsilmen bankten nesıe alý tıimdi bolady.
- Jaқsy zaңdar қabyldanyp jatady. Keıde keıin osy zaңғa sәıkes қabyldanғan қaýlylarғa baılanysty ol zaң jүzege asқanda өzgerip, tıimsiz jaқtary baıқalyp қalyp jatady. Siz aıtyp otyrғan zaңnyң osal jaқtary bolýy mүmkin be?
- Әrıne, biz zaң jobasymen jұmys istegende barlyқ pikirlerdi eskerýge tyrystyқ. Zaң jobany talқylaýғa, tүzetýler engizýge үleskerler mәselesimen aınalysyp jүrgen қoғamdyқ ұıymdardyң jetekshileri, құrylys kompanııalarynyң assotsıatsııasynyң өkilderi men mamandary қatysty. Bәri de өz ұsynystaryn berdi. Depýtattar maңyzdy ұsynystardy osy zaң jobasyna engizdi. Osal tұsy zaң jұmys istep ketkende bayp baıқalady. Bizdiң oıymyzsha, zaң jan-jaқty jetildirilgen sııaқty. Men dәl қazir myna jeri kemshin jatyr dep aıta almaımyn. Jalpy, jaңa zaң jүıeli jұmys istep ketse, elimizge keltirer paıdasy zor, halyққa өte tıimdi bolmaқ.
- Әңgimeңizge raқmet.
