Jeńiske 80 jyl: urpaq jadyndaǵy batyr beınesi
Bıyl qazaq eli men jeri 34-shi táýelsiz kóktemin bastan keshirip jatyr. Memleketimiz ben halqymyz beıbit aspannyń astynda bolashaqqa degen nyq senimmen alǵa jyljyp keledi. Osynaý mamyrajaı kúnderdiń artynda ata-babalarymyzdyń qany men jasy bar.
Dál osy kún — jeriniń tutastyǵy men alańsyz beıbit zamany úshin qasyq qany qalǵansha soǵysqan maıdanger ata-apalarymyzdyń arqasy. Búgin sol batyrlardy ulyqtaıtyn, sol halyqtyń birtýar azamattaryn eske alyp, búgingi táýelsiz beıbit kúnniń qadirin túsinetin kún, dep eske alady.
Shaltaı Saıaqulynyń nemeresi Erkebulan Altynbekuly da óziniń atasy týraly jyly estelikterimen bólisti.
— Saıaquly Shaltaı (Shaldanbaı) — maıdanger, Ekinshi dúnıejúzilik soǵys ardageri, rota komandıri. Atamyz 1923 jyldyń kókteminde Jambyl oblysy Jýaly aýdany burynǵy Shetbulaq qazirgi Qaırat aýylynda dúnıege kelgen. Naqty týǵan kúni belgisiz boldyqtan, keıinirekte týǵan kúnin 9 mamyr merekesimen birge atap ótip júrdik.
Atamyz tórt aǵaıyndy — úsh ul, bir qyz. 1940 jyly atamnyń týǵan aǵasy Baldanbaı Otan aldyndaǵy boryshyn óteýge ásker qataryna alyndy (maıdannan aman oraldy). Surapyl soǵys bastalǵan ýaqytta atamyz nebári 18 jasta bolǵan eken. Otandy qorǵaýdy azamattyq boryshy sanaǵan ol aýdandyq áskerı komıssarıatqa baryp, ótinish berip, 1941 jyly 3 naýryzda ásker qataryna shaqyryldy. Almaty qalasynda 2 aı daıyndyq, Saratov qalasynda 6 aı daıyndyqtan ótip serjant shenimen sol jyldyń qazan aıynda maıdanǵa attanǵan, — dep eske alady Erkebulan Altynbekuly.
«Bir ǵana Stalıngrad maıdanynda qazaq jaýyngerleriniń sany 8280 adam bolǵanyn keıin bildik» dep únsiz eske alady eken Shaltaı Saıaquly. (ul-qyzdarynyń áńgimelerinen).
1942 jyldyń shilde aıynda bastalyp 1943 jyldyń aqpanyna deıin 200 kúnge sozylǵan Stalıngrad shaıqasy fashıstik Germanııanyń tańdaýly áskeriniń tize búgýimen aıaqtalǵan. Dál osy shaıqasta jaý tarapy 1,5 mln-nan astam, Qyzyl Armııa 1 mln 130 myńǵa jýyq adamdarynan aıyrylǵan.
Shaltaı Saıaquly 281 atqyshtar polkiniń quramynda Stalıngrad shaıqasynda, Volga, Dneprden ótý soǵysyna qatysqan.
«Eń bir este qalǵan kez fashısterdi qýyp kele jatyp, Dnepr ózeninen ótkende qınaldyq. Óıtkeni, jaıaý áskerdi arǵy jaǵaǵa ótkizý úshin kópirdiń ornyna eki jaǵaǵa baılanǵan tros arqyly ótý kerek boldy. Arǵy betten nemisterde atqylap jatty, kóz aldymyzda talaı jas sarbazdar mert bolyp, sýǵa aǵyp ketti» dep atamyz estelikterin aıtqanda kózine jas alatyn, — deıdi Erkebulan Altynbekuly.
Shaltaı Saıaquly aqsaqal 1944 jyly 244 atqyshtar dıvızııasy, 907 atqyshtar polkinde bólimshe komandıri bolǵan.
Polk Kıshınev, Odessa qalalaryn azat etken. Keıin 57 armııada vzvod komandıri bolǵan. Moldavııadaǵy Bender qalasyn azat etken shaıqasta Shaltaı Saıaquly erligimen kózge túsip, Stalınniń «Alǵys hatymen» marapattalǵan. 1945 jyly 51 mehanıkalanǵan tank polkinde bólimshe, vzvod jáne rotany basqarǵan.
Atamyz Stalıngrad, Ýkraına, Belorýssııa, Moldavııa qalalaryn jaýdan azat etýge qatysqan. 1945 jyly Moldavııada soǵysty aıaqtap, 1947 jylǵa deıin 61 ásker qatarynda bolǵan. «Eger Japonııa soǵys asha qalatyndaı bolǵanda polkti birden sonda jiberýge daıyn turdyq» deıtin atamyz, - deıdi Erkebulan Altynbekuly.
Shaltaı Saıaquly Ekinshi dúnıejúzilik soǵysynda kórsetken erligi, eńbegi úshin «Uly Otan soǵysy», «Uly Otan soǵysyndaǵy erligi úshin», «Marshal Jýkov», «Za boevye zaslýgı», «Uly Otan soǵysyna — 25 jyl», «Eńbek ozaty» jáne taǵy da basqa 12 medalmen marapattalǵan.
Sonymen qosa, tyń jerlerdi ıgergeni úshin «Eńbek ardageri» medali jáne eńbekteri úshin maqtaý qaǵazdarymen, aýdan, oblys ákimderiniń «Qurmet» gramotalarymen marapattalǵan.
Shaltaı Saıaquly 1947 jyly 4 naýryzda elge oralady. Apamyz Ryskúlmen otaý quryp, tórt ul úsh qyz tárbıelep ósirdi. Búginde 22 nemeresi, 53 shóberesi bar.
— Batyr ardager atamyz 2008 jyly 10 sáýirde 85 jasynda dúnıeden ozdy. Kózi tiri bolǵanda bıyl 102 jasyn atap óter edik. Atamyz kishi uly Altynbek (ákem) pen kelini Nurjamalmen (anam) bir shańyraqta turdy. Áýletimizdegi kez kelgen jıyn, qýanysh bizdiń úıdi aınalyp ótpeıtin, alystan kelgen qonaq turaqtaıtyn, úlkeni men kishisi sálem berý úshin izdep keletin qara shańyraq bolatyn. Qazir de osyndaı, budan keıinde osylaı qala bermek.
Atam dúnıeden ótken kezde men nebári 10 jasta boldym. Atam ekeýmiz bir bólmede uıyqtaıtyn edik. Tańmen jarysa oıanyp alyp, oıyma kelgen suraqtardy qoıyp otyrýshy edim. Atam esh jalyqpastan bárin áńgimelep otyratyn. Sol kezde atam óziniń basynan keshken qyzyqty áńgimelerin, surapyl soǵys ýaqytyn, ǵıbrat alatyn kóptegen áńgime aıtatyn. Qarap otyrsam sol kezder qaıtalanbas, baǵa jetpeıtin baqytty sátterim eken.
Bir kúni atamnan soǵys jaıly suradym. Oıyn balasy bolǵandyqtan ba kóptegen oqıǵany esime durys saqtamappyn. Esimde naqty qalǵany arpalysqan soǵys sátterin beınelegeni eken. Jaýdyń oǵy men bombasy, qyzyl áskerdiń shabýyly. Atamnyń dál janynda bomba jarylǵan eken, sol sebepten bir qulaǵy durys estimeı apparatpen júrýshi edi.
Qaı ýaqytta ekeni belgisiz, birde atamnyń artynan belgisiz jaý áskeri túsipti. Maqsaty qandaı ekeni jaý degen atynan belgili ǵoı. Atam da onyń jaman pıǵylyn birden sezip, saq júrgen eken. Sýyq qarýyn shyǵaryp umtyla bergende atam shapshańdyq tanytyp, ózin ajal qushtyrǵan. Shamasy jaý áskeriniń tyńshysy nemese arnaıy tapsyrmalar oryndaıtyn jendeti bolsa kerek. Qazir sol aıtqandaryn saraptaı otyrsam ómirdiń de ólimniń de arasy qandaı jaqyn bolǵan dep oılaımyn, — deıdi Erkebulan Altynbekuly.
Erkebulan Altynbekulynyń aıtýynsha batyrdyń nemeresi atanyp, esimin arqalap júrý jaýapkershilik.
— Biz qazaq degen batyr halyqtyń urpaǵymyz. Bizdiń ótkenimiz barsha qazaqstandyqtyń tarıhy. Beıbit kún syılaǵan, qany men terin aıamaǵan ata-babalardy ulyqtap, qurmet kórsetý barsha qazaqstandyqtyń paryzy. Osynaý tarıhy men batyrlary bar bizdiń halqymyz baqytty.
Men árdaıym «patrıot bolý tańdaý emes, ol mindet» dep aıtyp júremin. Osynaý teńizdeı tereń tarıhymyz barda, erjúrek batyrlardyń urpaǵy bola tura óz Otanymyz Qazaqstannyń jarqyn bolashaǵy men keleshek urpaqtyń baqytty ómiri úshin aıanbaı, bar kúsh-jigerimizdi el ıgiligine jumsaýdy azamattyq boryshymyz dep bilemin. 9 mamyr — Jeńistiń 80 jyldyǵy qutty bolsyn. Elimiz aman, jurtymyz tynysh, Táýelsizdigimiz máńgi bolsyn, — dedi Erkebulan Altynbekuly.