Úkimet: Áleýmettik mańyzy bar taýar baǵasynyń turaqtylyǵyna qatań baqylaý bolady
QR Saýda jáne ıntegratsııa mınıstri Baqyt Sultanovtyń aıtýynsha, bıylǵy jyldyń basynan áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń baǵasy 4,4 paıyzǵa ósti. Negizgi ósimdi qaraqumyq jarmasy men qant, sábiz ben kartop kórsetti. Basty sebebi egistik aýmaǵynyń qysqarýy men maýsymdyq faktor.
«Jyl basynan beri áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń ósimi barlyq aımaqtarda baıqalady. Degenmen taýarlardyń kópshiligi boıynsha ishki naryqtaǵy suranys otandyq azyq-túlik taýarlary esebinen jabyldy», - dedi mınıstr.
Onyń sózine qaraǵanda, áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń bes túrinde baǵanyń tómendeýi baıqalyp otyr. Máselen, qyryqqabaqtyń baǵasy 21,4 paıyzǵa tómendedi. Jalpy ósim kórsetkishi 2019 jyldyń uqsas kezeńimen salystyrǵanda eki ese tómen. Atalǵan ósýdiń 90 paıyzy, ıaǵnı 4,1 protsenttik pýnkti, elde tótenshe jaǵdaı rejımi engizilgen kezeńde tirkeldi. Bunyń negizgi sebepteri karantındik sharalarmen baılanysty azyq-túlikke degen erekshe suranys jáne logıstıka men taýar tasymaldaý sharttarynyń ózgerýi, maýsymaralyq kezeńdegi tapshylyq boldy.
«Sonymen qatar, bıylǵy mamyr aıynan bastap baǵa ósimi rettele bastady. Atap aıtqanda, baǵalar mamyrda 0,1 paıyzǵa ósti, maýsym men shildede óspeı, tamyzda tipti -1 paıyzǵa tómendedi», - dedi B. Sultanov.
Belgili bolǵandaı, áleýmettik mańyzy bar taýarlardyń baǵasyn ustap turý mindettemesimen «aınalym shemasyna» jergilikti bıýdjetterden 14,2 mlrd teńge bólindi. Bul naryqtyq mehanızm qazirdiń ózinde tıimdiligin kórsetip otyr. Almaty qalasy boıynsha basqa óńirlermen salystyrǵanda qomaqty qarajat bólindi. Nátıjesinde, shaharda jyl basynan beri áleýmettik mańyzy bar taýarlar baǵasynyń ósýi 2,2 paıyzdy qurady. Bul el boıynsha eń tómen kórsetkish bolyp otyr.
Al Jambyl jáne Soltústik Qazaqstan oblystarynda «aınalym shemasyna» qarajat bólingen joq, nátıjesinde atalǵan óńirlerde áleýmettik mańyzy bar taýarlar baǵasynyń ósýi tıisinshe 6,1% jáne 5,7%-ti qurady.
«Baǵalardy turaqtandyrý úshin Saýda jáne ıntegratsııa, Ulttyq ekonomıka jáne Aýyl sharýashylyǵy mınıstrlikteriniń birlesken buıryǵymen tótenshe jaǵdaı rejımi kezeńinde 9 áleýmettik mańyzy bar taýarǵa shekti baǵa belgilendi. Sonymen qatar, mınıstrlik ákimdikterge ishki saýda sýbektileriniń shekti bólshek saýda baǵalarynyń mólsherin saqtaýǵa baqylaý júrgizý boıynsha usynystar jiberdi. Atalǵan usynystardy oryndaý úshin ákimdikter men mınıstrliktiń aýmaqtyq bólimsheleri turaqty negizde monıtorıng júrgizip, onyń qorytyndysy boıynsha 180 ákimshilik aıyppul saldy», - dedi B. Sultanov.
Aıta keteıik, bıyldyń 22 naýryzynan bastap tótenshe jaǵdaı rejıminiń áreket etý kezeńinde 7 taýardy eksporttaýǵa, sondaı-aq taýarlardy aı saıyn shyǵarýdy kvotalaýǵa tyıym salyndy. Budan basqa, baǵanyń ósýine jol bermeý maqsatynda bıyldyń naýryz aıynan qyrkúıek aıyna deıin áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlarynyń ımporty men satylýyna qosylǵan qun salyǵynyń stavkasy 12%-ten 8%-ke deıin tómendetildi.
Saýda mınıstrligi mamandarynyń baǵalaýynsha, áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlary baǵasynyń ósýi turaqtanady jáne jyl sońyna deıin 6 paıyzdan aspaıdy. Bul boljam barlyq qoldanystaǵy faktorlardy jáne baǵany turaqtandyrý boıynsha memleket qabyldaǵan sharalardy eskere otyryp jasaldy.
Munymen qosa, Úkimet otyrysynda QR Aýyl sharýashylyǵy mınıstri Saparhan Omarov mınıstrlik ishki naryqty negizgi 29 taýar pozıtsııasymen tolyqtyrý jumysyn júrgizip jatqanyn aıtty. Bul rette, 12 taýar boıynsha ishki naryqtyń qamtamasyz etilýi 100 paıyzdy jáne odan kóp mólsherdi quraıdy. 11 taýar boıynsha qamtamasyz etilý 80 paıyz jáne odan kóp. Al qalǵan azyq-túlik taýarlarynyń 6 túri boıynsha ımportty almastyrý jumysy júrgizilýde.
Onyń sózine qaraǵanda, ishki naryqty ósimdik sharýashylyǵy ónimderimen tolyqtyrý úshin suranysqa ıe aýyl sharýashylyǵy daqyldarynyń egis kólemi 439,2 myń gektarǵa keńeıtildi. Aýyl sharýashylyǵy daqyldarynyń jalpy egis alańy 22,7 mln gektarǵa jetkizildi.
«18 mln tonna astyq daqyldaryn jınaý josparlanýda, bul ishki naryqty qamtamasyz etýge jáne eksporttyq áleýetti iske asyrýǵa jetkilikti. Maıly daqyldardyń jalpy kólemi 2,6 mln tonna bolady dep kútilýde, bul ótken jylmen salystyrǵanda 200 myń tonnaǵa artyq. Sondaı-aq, kartop jáne kókónis-baqsha daqyldaryn óndirý kólemi sáıkesinshe 4 mln tonnaǵa jáne 6,8 mln tonnaǵa deıin ulǵaıtylatyn bolady», - dedi S. Omarov.
Atap aıtqanda, qorlardy baǵalaý jolymen óńirlerdiń azyq-túlikpen qamtamasyz etilýine monıtorıng júrgizilýde. Azyq-túlik taýarlarynyń 16 túri boıynsha Úkimettiń rezervteri qalyptastyrylǵan. Bul maqsattarǵa 16,7 mlrd teńge bólindi, ol 43,5 myń tonna azyq-túlik satyp alýǵa múmkindik berdi. Sonymen birge, ákimdikterdiń jedel derekteri boıynsha qazir respýblıkada jalpy kólemi 619,2 myń tonna áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýary men 318,6 mln jumyrtqa qory bar.
Sonymen qatar S. Omarov turaqtandyrý qorlarynyń qyzmetine toqtaldy.
«Qazirgi kezde turaqtandyrý qorlarynda 27,7 myń tonna áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlary, onyń ishinde 12,5 myń tonna un, 7,9 myń tonna qant, 1,7 myń tonna makaron, 1,4 myń tonna kúrish, 1,3 myń tonna ósimdik maıy jáne azyq-túliktiń basqa da túrleri saqtalýda. Budan basqa, 21 myń tonna áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik taýarlaryn, onyń ishinde 9,1 myń tonna kartop, 3 myń tonna pııaz, 2,5 myń tonna sábiz, 2 myń tonna qant jáne basqa da taýarlar túrlerin jetkizýge forvardtyq sharttar jasaldy», - dep naqtylady vedomstvo basshysy.
Úkimet otyrysynda qaralǵan máselegi qatysty Premer-Mınıstr Asqar Mamın birqatar tapsyrma júktedi.
«Almaty qalasynyń baǵany turaqtandyrý boıynsha jáne osy baǵytta naqty júrgizilgen jumysyn atap ótken jón. Qalada «qaıtarymdy shema» úshin jedel túrde qarajat bólindi, bul turaqtandyrý qorlaryn der kezinde tolyqtyrýǵa, satyp alynatyn áleýmettik mańyzy bar taýarlardyń tizimin keńeıtýge múmkindik berdi. Osy rette, barlyq ákimdikter bul baǵyttaǵy jumysty belsendi jalǵastyryp, baǵany turaqtandyrý sharalaryn qabyldaý kerek, bul úshin tıimdi quraldar bar. Ákimdikter aldyn alý sharalaryn der kezinde qabyldasa, baǵanyń turaqtylyǵy men ony tejeý qamtamasyz etiledi», - dedi A. Mamın.
Úkimet basshysy baǵany qymbattatýǵa eshbir sebep joq ekenin qadap aıtty. Áleýmettik mańyzy bar taýarlardyń barlyq túrleri boıynsha baǵanyń turaqtylyǵyna qatań baqylaý qamtamasyz etiledi.
«Halyqaralyq astyq naryǵynda qalyptasyp otyrǵan konıýnktýrany eskerip, Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi ákimdiktermen birlesip, syrtqy jaǵdaıǵa jáne azyq-túlik qorynyń jetkilikti bolýy men áleýmettik mańyzy bar taýarlar baǵasynyń turaqtylyǵyna monıtorıngini jalǵastyrýy qajet. Ekinshiden, Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi «qaıtarymdy shema» arqyly saýda jelilerine jeńildikti qaryz berý mehanızmin keńeıtý, sondaı-aq áleýmettik mańyzy bar taýarlar baǵasynyń turaqtylyǵyn qamtamasyz etý úshin forvardtyq satyp alý praktıkasyn barlyq óńirlerde engizýdi tapsyramyn», - dedi Asqar Mamın.
Munymen qosa, Premer-Mınıstr azyq-túlik qaýipsizdigin qamtamasyz etý úshin ákimdikterge ımportqa táýeldi taýarlar óndirisin ulǵaıtý boıynsha jobalardy basym tártippen iske asyrýdy tapsyrdy.
«Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi men ákimder ózimizde óndiriletin azyq-túliktiń, ásirese, kartop, un, sábiz jáne qaraqumyq jarmasy baǵasyn ósirýge jol bermeýi qajet. Eldiń barlyq qajettiligin tolyǵymen qamtamasyz etý úshin olar jetkilikti kólemde óndiriledi. Ákimder osy máseleni erekshe baqylaýǵa alsyn», - dedi ol.
