Tútin basqan qala: Óskemende halyq tunshyǵyp, al sarapshylar aýa sapasynyń monıtorıngi sylbyr júrgiziletinin synady
ÓSKEMEN. KAZINFORM – Qarasha aıy bastalǵaly beri Óskemen turǵyndary aýa sapasynyń kúrt nasharlap ketkenine qaıta-qaıta shaǵymdanyp jatyr. Al sońǵy kúnderi qalany qoıý tútin múlde tumshalap aldy. Tipti alǵash ret ekologııalyq jaǵdaıǵa baılanysty oqýshylar onlaın formatqa aýystyryldy. Osy rette, Kazinform tilshisi ekologtarmen, dárigerlermen, turǵyndarmen jáne bılik ókilderimen tildesip, qalada aýa sapasynyń nelikten buzylǵanyn jáne máseleni sheshý úshin qandaı sharalar qabyldanyp jatqanyn bilip kórdi.
Jarty aı tunshyǵýǵa májbúr
«QMJ degen ne?» dep óskemendikterden suraýdyń qajeti joq. Sebebi jıi bolatyn qolaısyz meteorologııalyq jaǵdaıdy kez kelgeni mekteptegi úzdik oqýshydaı jatqa soǵady. Soǵan baılanysty qalada QMJ kezindegi is-áreket algorıtmi ázirlenip te qoıǵan. Terezeni ashpańyz, kóshege shyqpaýǵa tyrysyńyz, al balalardyń dene shynyqtyrý páni men basqa da túrli sharalary ashyq aýada ótkizilmeıdi. Sebebi jel soqpaǵandyqtan ónerkásip kásiporyndarynyń, kólikterdiń, qazandyqtar men peshterdiń zııandy shyǵaryndylary aýada qalyp qoıady.
«Antıtsıklon aýa qozǵalysyn bógep tastaǵan kezde biz klımattyq tuzaqqa tap bolamyz. Buǵan taýly relefti, tymyq kún men ınversııany qosyńyz. Inversııa degenimiz - aýanyń jyly qabaty sýyq aýany bitep, aýa massalarynyń qosylýyna jol bermeýi. Osynyń saldarynan barlyq lastaýshy gazdar qala ishinde turyp qalady. Kúz ben qys aılarynda QMJ jıi bolady. Al onyń uzaqtyǵy aıyna 5-ten 14 kúnge deıin sozylady», - deıdi «Qazgıdromet» RMK meteorologııalyq boljaý bóliminiń basshysy Lıýbov Býhtoıarova.
Demek, jergilikti halyq jarty aı boıy tunshyǵýǵa májbúr bolyp keledi. Biraq keshe jurttyń sabyry sarqylyp, jaǵdaı ýshyǵyp ketti. Áleýmettik jelide Óskemendi qoıý tútin tumshalap alǵany kórinetin vıdeolar qarsha borady. Tipti aýany qolmen ustaýǵa bolady. Sonshalyqty tyǵyz. Bundaıda kólik júrgizý qaýipti. Sebebi jol kórinbeıdi. Al áýejaıda tańǵy reıster keıinge shegerildi. Qalaǵa basqa aımaqtardan keletin ushaqtardy da qonǵyzbady.
Oqýshylar onlaın oqıdy
Turǵyndardyń toqtaýsyz shaǵymynan soń seń qozǵaldy. Tarıhta alǵash ret Óskemende QMJ-ǵa baılanysty mektepterde sabaq onlaın formatqa kóshirildi. Buǵan deıin tek aıaz, kóktaıǵaq pen qatty jel sııaqty aýa raıy jaǵdaılarynda ǵana oqýshylar mektepke barmaıtyn.
- Balalarǵa tıetin zııandy azaıtý úshin qaladaǵy barlyq mektep onlaın formatqa kóshirildi. 27 qarashada Óskemendegi 64 mektepte ekinshi aýysymnyń sońǵy eki sabaǵy qysqartyldy. Al 28-29 qarasha kúnderi birinshi jáne ekinshi aýysymdaǵy 53 myńnan astam oqýshy qashyqtan oqıdy, - dep habarlady qalalyq bilim bóliminen.
Aýyryp, em izdegen halyq
Sabaqty onlaınǵa kóshirý - bul rasymen de qajetti shara. Sebebi QMJ-dan qala halqynyń densaýlyǵy syr bergeli qashan?! Osy aıda emhanalarǵa baratyn halyq sany 11 paıyzǵa artyp ketken. Adamdar júrek aınýyna, tamaq pen bas aýrýyna shaǵymdanyp jatyr. Sarapshylar buǵan aýanyń lastanýy sebep bolyp otyrǵanyn aıtýda.
- Bul jaı tuman emes. Sebebi dem alý múmkin bolmaı qaldy. Dalada sál júrsek jótelip, tamaǵymyz aýyryp, kózimiz jasaýrap shyǵa keledi. Tútin úıge de kirip ketedi, - deıdi óskemendikter.
Degenmen, hımııalyq zattardyń áserine qatysty qoıylyp jatqan dıagnoz joq. Densaýlyq saqtaý basqarmasy bıylǵy respıratorlyq aýrýlar boıynsha statıstıkaǵa taldaý jasady.
- 2024 jyldyń 9 aıyndaǵy málimet boıynsha, Óskemende joǵarǵy tynys joldarynyń patologııasy bar 72 myńnan astam naýqas emdelgen. Aýrýlardyń halyqaralyq klassıfıkatsııasynda «tamaqtyń hımııalyq kúıigi» dıagnozy joq, - dep habarlady basqarmadan.
Dárigerlerge klassıfıkatsııanyń joqtyǵy «tamaqtyń hımııalyq kúıigi» dıagnozyn qoıýǵa múmkindik bermeı, qolbaılaý bolyp tur. Áıtpese bir jyldan astam ýaqyt buryn mınıstrlik buıryq shyǵaryp, osyndaı dıagnoz qoıýǵa ruqsat etilgen. Dárigerler aýrýdyń sebebin qalaı anyqtaý kerektigin bilmeıdi. ıAǵnı, naýqasqa sýyq tıdi me, álde QMJ-dan aýyrdy ma, aıyra almaıdy.
- QMJ kezinde turǵyndarǵa dalaǵa kóp shyqpaýǵa, ashyq aýada fızıkalyq belsendilikten bas tartýǵa jáne maska kıip júrýge keńes beriledi. Sondaı-aq maıly taǵamdardy kóptep jep, tamaǵyńyzdy shópten jasalǵan qaınatpalarmen jıi shaıyńyz, - dep keńes bergen oblystyń bas terapevti Mıhaıl Býgaıtsov basqa pikir aıta almady.
Osy rette, halyq arasynda da óz bilgenimen bóliskisi kelgender bar.
- Biz QMJ kúnderi balalarmen tek bal, lımon qosylǵan shaı ishemiz. Qara zere maıy da kóp kómektesedi. Aýa dymqyldatqyshty satyp alǵanbyz. Sonyń arqasynda úıde erkindeý dem alýǵa bolady, - deıdi Sogra shaǵyn aýdanynyń turǵyny Aıjan Sársenova.
Aýada ne bar ?
ShQO ekologııa departamenti aýa sapasyna jedel monıtorıng júrgizip jatyr. Aldyn ala málimetterge sáıkes, 27 qarashada ólshengen zattar men kúıe shyǵaryndysy boıynsha ruqsat etilgen shekten asyp ketý faktisi tirkeldi.
- Bul derek «Qazgıdromet» RMK júrgizgen monıtorıng nátıjelerimen de rastaldy. Sonymen qatar aýadaǵy kómirtegi oksıdi, PM2.5 jáne kúkirt dıoksıdi boıynsha zııandy shyǵaryndylardyń ortasha táýliktik shekten asqany anyqtaldy, - dep habarlady departamenttiń baspasóz qyzmetinen.
Biraq onyń aldynǵy kúni «Qazgıdromet» RMK mamandary aýanyń lastaný faktisi tirkelmegenin málimdegen-tuǵyn. Buǵan ólsheý jumystarynyń qorytyndysyn qalqan etken.
Ekologııa departamenti bolsa, sol ólshemderdiń belgilengen standarttarǵa sáıkes júrgizilýin talap etken. Al qala turǵyndary qurǵaq statıstıkaǵa múlde senbeıdi.
- Kóshede dem alý múmkin bolmaı tursa, sonda qalaı aýanyń lastaný faktisi tirkelmeıdi?! Bul aqylǵa qonbaıdy. Qashanǵy kóne beremiz?! Bári jótelip, aýyryp jatyr, - deıdi narazy halyq.
Ákimniń ózi jóteldi
Osy máselege qatysty ótken jıynda ShQO ákimi Ermek Kósherbaev óz sózin ashyq ári qatqyl aıtty:
- Kóshege shyqqan kezde ózim de jóteletindikten elge aýada zııandy shyǵaryndylar ruqsat etilgen shekten aspaǵan dep aıta almaımyn. Jurt ózi turyp jatqan jerinde nemen tynystap júrgenin bilýi tıis. Sondyqtan atmosferalyq aýanyń lastanýyn ólsheýge arnalǵan barlyq quraldyń sertıfıkattalǵanyna tekserý júrgiziledi. Jeltoqsan aıynda óndiristik kásiporyndarmen eki jaqty jasalǵan memorandýmdardyń oryndalýy men atmosferaǵa zııandy shyǵaryndylardy azaıtý josparlary qaralady, - dedi ol.
Kúmán bulty qalyń
Táýelsiz sarapshylar bul máselede resmı vedomstvolardyń bergen málimetteri jetkiliksiz dep sanaıdy. Aýadaǵy lastaýshy zattardy anyqtaýda olqylyqtar da bar kórinedi.
- Ashyǵyn aıtqanda, qazir bizdiń aýada ne baryn da bilmeımiz. «Qazgıdromet» stantsııalary 10-nan az hımııalyq zattardy taldaıtyn qytaılyq sensorlarmen jabdyqtalǵan. Bul eń arzan qurylǵylar bolǵandyqtan olardyń dáldigi kúmándi. Sonymen qatar ekologııa departamenti belgili bir jerlerge ǵana baryp, sondaǵy aýany bir ret tekseredi. Bul shómele shópten ıne izdeýmen para-par. Sondyqtan olar «shekti ruqsat etilgen kontsentratsııadan asyp ketý faktisi anyqtalǵan joq» deı beredi. Al shyn máninde bul gazdardyń barlyǵy aralasyp, jańa qosylyndylar týdyrady. Buny eshkim baqylap otyrǵan joq, - deıdi Ekologııalyq qaýipsizdik ortalyǵynyń dırektory Dáýlet Asanov.
Onyń aıtýynsha, zamanaýı qural-jabdyqtar alý men tolyqqandy zertteýler júrgizýge qarjy tapshylyǵy kedergi bolyp otyr. QMJ ótedi, halyq tynyshtalady, al jańa sensorlar men ǵylymı jumystarǵa báz baıaǵydaı eshkim aqsha bólmeıdi.
Ekologtardyń quqyǵy shekteýli
Óskemenniń lastanýyna negizgi sebep bolyp otyrǵandar - ónerkásiptik kásiporyndar, avtokólikter men kómir jaǵyp otyrǵan jer úıler. Ekologtardyń málimetinshe, jylytý maýsymynda zııandy shyǵaryndylar birneshe ese artady. Kásiporyndardyń ózderi de shyǵaryndylardy tazartatyn qondyrǵylardy jańartýǵa asyqpaıdy. Tipti QMJ kúnderi tekserýge kelgen mamandardy óz aýmaqtaryna kirgizbeı qoıady.
Qala boıynsha 58 ónerkásiptik nysan bar. Onyń ishinde tek «Qaztsınk» kompanııasy ǵana ekologııa departamentimen tikeleı shyǵaryndylar kózinde ólsheý júrgizý týraly memorandýmǵa qol qoıǵan. Bul dál maǵlumat alyp, jaǵdaıdy shynaıy baǵalaýǵa múmkindik beredi. Qalǵan 57 kásiporyndy kenetten baryp tekserýge haqymyz joq. Eń aldymen aýdıtti quqyqtyq statıstıka organdarynda tirkeýimiz kerek. Al ol úshin turǵyndardan naqty shaǵym túsýi tıis, - dep ekologııa departamentiniń basshysy Azamat Táýirbekov ekologtardyń qaýqarsyzdyǵyn jetkizdi.
Jańa Ekologııalyq kodeksti daıyndaý kezinde olar mindetti tarmaq retinde jospardan tys tekseristi engizgisi kelgen. Biraq bul norma qujat jobasynda bolǵanymen depýtattar qoldaý bildirmedi. Sonyń saldarynan ekologtardyń «qol-aıaǵy tusaýly». Sóıtip olar aýany ólsheý nátıjelerin tek «Qazgıdrometten» alýǵa májbúr.
Kásiporyndar ne deıdi ?
Qaladaǵy jaǵdaıǵa qatysty resmı málimetti «Kaztsınk» pen «Óskemen JEO» ǵana berip otyr. Olardyń shyǵaryndylaryna qatysty tekserý júrgizilgen kezde ruqsat etilgen shekten asý deregi tirkelmegen.
- Ekologııa departamentimen jasalǵan memorandýmǵa sáıkes, QMJ kúnderi biz ónimdilikti 20 paıyzǵa tómendetemiz. Buǵan ekologtar da kýá. Biz kez kelgen tekseriske daıynbyz. Kúkirt dıoksıdiniń 96%-yn jáne shańnyń 99,1%-yn shyǵarmaı jınap, ýtılızatsııalaımyz. Aldaǵy ýaqytta da ekologııalyq kórsetkishterdi jaqsartý maqsatyndaǵy jumysty jalǵastyramyz, - dep habarlady «Kaztsınk» JShS-dan.
Kúni keshe ǵana áleýmettik jelide atalmysh kásiporynda bolǵan apat týraly jarııalanǵan vıdeo da shyndyqqa janaspaıtyn bolyp shyqty.
Al Óskemendegi JEO-da QMJ kezinde qýattylyqtyń azaıtylǵanyn málim etti. Naqty aıtqanda, 37 paıyzǵa. Bir qýantarlyǵy, kún raıy da jylytyp, osyndaı sharalar qabyldaýǵa múmkindik berip tur. Al qalǵan kásiporyndar boıynsha másele ashyq kúıinde qalyp otyr.
Strategııalyq jospar qajet
Óskemendegi QMJ qalyptasýy bul joly túıini tarqatylmaǵan birshama túıtkildiń betin ashty. Atap aıtqanda, ekologııalyq zertteýlerdi qarjylandyrýdyń azdyǵy, «tamaqtyń hımııalyq kúıigi» dıagnozynyń qoıylmaýy. Quzyrly vedomstvolar usynatyn málimettiń shynaıylyǵy men dáldigi de halyqtyń kúmánin týǵyzdy. Shyǵaryndylardy tazartý júıelerin ornatý - kásiporyndardyń qaltasyna salmaq. Sol úshin de olar bul qadamǵa barǵylary kelmeıdi.
Sondyqtan ekologtar men qala turǵyndary biraýyzdan «Óskemenge ýaqytsha sheshim emes, aýanyń lastanýymen kúresýdiń strategııalyq jospary qajet» deıdi. Ol úshin zańǵa kásiporyndarǵa jospardan tys tekserýge múmkindik beretin ózgerister engizý kerek. Al oblystyq máslıhat depýtattary aýqymdy tekseristerge bastamashy bolmaq. Osyndaı batyl ári naqty qadamdar bolmasa «baıaǵy jartas - bir jartas» bolyp qala beredi.
Sebebi qazirgi ýaqytta qaladaǵy aýa sapasy lastanar shegine jetkendeı. Keýde saraıyn ashar taza aýamen dem alý - óskemendikter úshin armanǵa aınaldy.
Eske salsaq, osyǵan deıin Óskemendegi Nazarbaev dańǵylynda ornalasqan Dostyq úıi men Gagarın býlvary kóshesiniń mańyndaǵy turǵyn úılerdiń halqy aýa sapasynyń nasharlap ketkenine shaǵymdanǵan.
Ekologtar tekserý júrgizgen soń hlorsýteginiń shekti ruqsat etilgen kontsentratsııasynan asyp ketýi tirkelgen.
Keshe taǵy da óskemendikterdiń aýa sapasyna shaǵymdanǵany habarlandy.
Búgin qala mektepterinde oqýshylar onlaın formatqa aýystyryldy.
