Tússiz, ıissiz, dybyssyz qater: Balalar nege jıi tokqa túsedi
AQTÓBE. KAZINFORM — Qarapaıym adamdar men balalar ǵana emes, keıde elektrıkter de qaýipsizdik erejesin saqtamaı, tokqa túsip qalady. Kazinform tilshisi mamandardan qaýipsizdik pen jalpyǵa ortaq erejeler týraly surap bildi.
Balalar da qaýipti aımaqty bilýi kerek
Aqtóbe oblysynda oqýshylardyń tokqa túsip, ólim aýzynan qalýy araǵa birneshe jyl salyp qaıtalanyp otyr. 2018 jyly mektep mańyndaǵy transformatorǵa kirgen oqýshynyń eki qoly kúıip, ıyǵynan kesildi.
Dál osyndaı jaǵdaı 2023 jyly Taraz qalasynda da boldy. Ol kezde 5 jasar balany tok soqty.
Byltyr jeltoqsanda Aqtóbede bir adam trasformator ishinde órtenip ketti.
Al taıaýda ǵana Aqtóbeniń Shalqar qalasynda 10 jastaǵy bala saıabaq ishindegi shamdy ustap, tokqa túsip qaldy. Bul is boıynsha qazir tergeý júrip jatyr. Saraptama da taǵaıyndalǵan.
Atomdyq jáne energetıkalyq qadaǵalaý men baqylaý komıtetiniń Aqtóbe oblysy boıynsha aýmaqtyq departamentiniń mamany da oqıǵa ornyna baryp, mán-jaımen tanysqan.
— Alleıa qorshalǵan, 13 sham qondyrylǵan. Bala qorshaýǵa minedi, shamdy ustaıdy. Birinshiden, tok soqqan kezde elektr qýaty nege avtomatty túrde sónbedi? Ekinshiden, alleıaǵa rekonstrýktsııa jasalǵan, biraq qujaty joq. Onyń jobalyq-smetalyq qujaty bolýy kerek. Memlekettik energetıkalyq baqylaýdan da ótýi tıis. Bul qujatty bizge usynbady, — dedi Atomdyq jáne energetıkalyq qadaǵalaý men baqylaý komıtetiniń Aqtóbe oblysy boıynsha aýmaqtyq departamenti basshysynyń orynbasary Erasyl Esenjolov.
Qaýipsizdikti kim qadaǵalaıdy?
Atomdyq jáne energetıkalyq qadaǵalaý men baqylaý komıtetiniń Aqtóbe oblysy boıynsha aýmaqtyq departamenti óńirdegi energetıka sýbektileriniń jumysyn qadaǵalap otyrady.
ıAǵnı óńirge elektr qýatyn taratyp otyrǵan «Energosıstema» JShS, «QTJ» UK» AQ-y fılıanyń magıstrlik elektr jeliler bólimi, «Aqtobe su-energy group» AQ, «Batys tranzıt» AQ, «KEGOS» AQ Aqtóbe elektr jeliler fılıaly, «SNPS-Aqtóbemunaıgaz» AQ, «Á. Moldaǵulova atyndaǵy áýejaı» AQ-nyń jumysy únemi baqylaýda jáne jyl saıyn josparly tekserý júredi.
Al jeke elektr jelileriniń qaýipsizdigi ótinish túskende ǵana qaralady. Oǵan Kásipkerlik týraly kodekstiń 144-baby 5-tarmaǵy negiz bolyp otyr.
— Kez kelgen turǵyn E-ótinish qosymshasy arqyly shaǵym túsire alady. Sol shaǵym negizinde prokýratýraǵa habar berip, dáıekti materıaldardyń tirkelgenin aıtamyz. Máselen Aqtóbe qalasy Grıshın kóshesindegi transformatordyń tehnıkalyq jaǵdaıy boıynsha ótinish kelip tústi. Oǵan Aqtóbe qalalyq TÚKSh bólimi jaýapty. Tirkep, qalpyna keltirýge 30 shildege deıin ýaqyt berildi. Sonymen birge departament mamandary áleýmettik jeli arqyly monıtorıng jasap otyrady. Búlingen, olqy tusy bar nysannyń kimge tıesili ekeni anyqtalady. Eger energııa óndirýshi, jetkizýshi mekemege tıesili bolsa, qashyqtan nusqaýlyq berip, jónge keltirýdi tapsyramyz. Jeke tulǵaǵa nemese turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq bólimine, jeke kásipkerge tıesili bolsa, hat joldanady. Iesiz bolsa, ákimdikke hat jazady. Ákimdik sotqa berip, ıesiz dep tanylǵan nysandy balansqa alady, — dedi Atomdyq jáne energetıkalyq qadaǵalaý men baqylaý komıtetiniń Aqtóbe oblysy boıynsha aýmaqtyq departamenti basshysynyń orynbasary Erasyl Esenjolov.
Departament mamandary jazataıym jaǵdaı bolsa, oqıǵa ornyna barady.
— Jazataıym oqıǵanyń sebebi kóp. Bul máseleni departament te kóterip, talqyǵa usynǵymyz keledi. Tek qarapaıym adamdar emes, energetıka mekemelerinde tokqa qatysy joq adamdar zardap shegip jatyr. Bul bilmestik, tipti biliksizdik. Mundaı jaǵdaı tek Aqtóbe terrıtorııasynda emes, elimizde de kezdesedi. Máselen Almatyda sýburqaqqa shomylyp, tokqa tústi. Bul da problema. Adamdar qazir kóshede, saıabaqtarda serýendegendi unatady. Keshkilik shyǵyp, tynyǵady. Sol kóshede, saıabaqta sýburqaqtar bar. Demek elektr jelileri barlyq jerde bar degen sóz. Sol jelilerdiń jaǵdaıy qalaı? Ony kim qarap jatyr? Merdiger qalaı jasady? Sapasy talapqa saı ma? Nysandy qalaı qabyldap aldy? Mine, osy suraqtar kóterilýi tıis. Al energetıka salasyndaǵy nysandar bolsa kerneýlikke baılanysty bólinedi. Olardyń aınalasy qorshalǵan, talapqa saı. Iesiz transformator joq. Bıyl jalpy 3 jazataıym oqıǵa tirkeldi. Árqaısysy ártúrli jaǵdaı, — deıdi Erasyl Esenjolov.
Aıtyp óteıik, qazir oblysta elektr togynyń 85% tozyp tur. Tozý kórsetkishi jylyna 2-10% ǵana qysqarady. Energııa tapshylyǵy da bar. Óndirýden tutyný eki ese kóp.
Mektep oqýshylaryna da túsindiremiz — energııa taratýshy mekeme
Aqtóbe turǵyndaryna elektr togyn tasymaldap otyrǵan «Energosıstema» JShS-i qaýipsizdik úshin oqýshylardy jınap, jazǵy demalys aldynda túsindirý jumysyn júrgizdi.
Sebebi tok ıissiz, túzsiz, dabyssyz. Bul sýdan, gazdan da qaýipti.
— Sońǵy 10 jylda bizdiń jumysshylar mamyr aıynda mekteptiń bárin aralap, aqparattyq-túsindirý jumysyn júrgizip júr. Oǵan birinshi synyptan bastap bitirýshi túlekterge deıin qatysady. Beınerolıkter de kórsetemiz. Túsindirý jumysy 1-23 mamyr aralyǵynda ótti. Al kompanııa ishinde sáýir aıynda úsh kúndik aýqymdy semınar ótedi. Sol kezde barlyq jumys toqtatylyp, ár bólim óz jumysyn pysyqtap, tehnıkalyq qaýipsizdik te oqytylady. Energetıka mınıstrligi Atomdyq jáne energetıkalyq qadaǵalaý men baqylaý komıtetiniń Aqtóbe oblysy boıynsha aýmaqtyq departamenti 6 aıdyń qorytyndysyn beredi. Biz ózimizdiń 20 jyldyq qorytyndymyzdy qaraımyz. Kimde qandaı jazataıym oqıǵa boldy, bárine taldaý jasalady. Ne boldy? Sebebi nede? Suraqtarǵa jaýap izdeımiz. Ári jaz aıynda jelilerge kúrdeli jóndeý jasalady. Bul jıyn sol jumysqa daıyndyq ispetti, — dedi «Energosıstema» JShS bas ınjenerdiń orynbasary Renat Fazkýllın.
Maman qarapaıym erejelerdi eske saldy.
Birinshiden, ashyq turǵan tok symdaryn dıametri 8 metr qashyqtyqtan aınalyp ótý kerek. Sym úzilse, jer astynan sym kórinip tursa, túsi aq nemese qara bolsa, alys júrgen jón.
Ekinshiden, kez kelgen qosalqy stansada baılanys nómiri jazýly tur. Mindetti túrde dıspetcherge habarlasyp, aqparat berý kerek.
Aqtóbedegi baılanys telefony: 8 — 7132- 21-14-12, 8 — 7132 — 24-40-97. Ahýal ortalyǵynyń nómiri: 109.
Úshinshiden, elektr baǵanalarymen jáne oǵan jaqyn oınaýǵa bolmaıdy.
— Elektr togy qulaqqa estilmeıdi, kózge kórinbeıdi, dámi sezilmeıdi. Eń qaýiptisi osy. Gazdyń ıisin sezip, ótkizip jatqanyn estı alamyz. Ot bolyp jatqanyn kóre alamyz. Sýdy da kóremiz, sezemiz. Tok qaýpi osy jerde seziledi. Sym úzilip jatyr, odan tok ótip tur ma, joq pa bilmeısiz. Arnaıy quraldar kerek bolady. Mektep aralaǵanda «kim myqty» degen oıynnyń qaýipti ekenin eskertemiz. Baǵanaǵa shyǵa alatynyn dáleldegisi kelýi múmkin. Kez kelgen elektrık baǵanaǵa shyqtaıdy. Jumysqa qabyldaımyz, 6 aı úıretemiz. Odan keıin emtıhan tapsyrady. Arada 8 aı ótkende baǵana basyna shyǵýǵa ruqsat alady. Onda da bıiktik shekteledi. Bir jyldan keıin arnaıy oqý-jattyǵý alańyna kelip, 5 metr bıiktikke shyǵýdy úırenedi. Syrttan kelip, «meniń dıplomym bar, daıynmyn» dep eshkim aıta almaıdy, — dedi Renat Fazkýllın.
Alda-jalda adam tokqa túsip qalsa, janyna birden jetip barýǵa da bolmaıdy. Jalań qolmen ustap alý qate. Kıiminiń jelke tusynan tartý kerek nemese qolǵa qorǵanysh qolǵabyn kıip, bolmasa qurǵaq matamen qoldy orap ıtergen jón.
Munda da qosalqy stansada dál osylaı áreket etýge bolady. Al dalalyqta sym úzilip jatsa, janyna jolaı almaısyń. Tek arnaıy mamandar, elektrıkter kómektesedi, qutqarady.
Tok kúıdirip jiberedi — travmatolog-kombýstıolog
Tokqa túsken adam áp sátte ólip ketýi múmkin. Denege tok ótkende kúıdirip qana qoımaı, júrek soǵysyn ózgertedi, qan tamyrlaryna keri áserin tıgizedi.
— Tokqa túsken adamnyń jóni bólek. Eresekterde bul óndiristik jaraqat túrinde jıi kezdesedi. Elektrıkter joǵary kerneýli tokqa túsip qalady. Ol oqıǵa ornynda kóz jumady nemese múgedek bolyp qalady, aıaq-qolynan aıyrylady. Qatty áserden kúlge de aınaldyryp jiberedi. Elektrık jumys istep jatqan kezde qysqa tuıyqtalý bolyp, jarq ete qalady. Sol kezde de tıgen jerin oıyp jiberedi. Bul tórtinshi dárejeli kúıik sanalady. Al balalar turmystyq jaǵdaıda tokqa túsedi. Óte qaýipti. Sebebi júrek soǵysyn toqtatyp tastaıdy, — dedi Aqtóbe oblystyq kópbeıindi aýrýhanasy travmatologııa bóliminiń travmatolog-kombýstıologi Nurlan Ábishev.
Onyń aıtýynsha, tok júrek arqyly ótip, qan tamyrlaryna áser etedi.
Máselen saýsaǵy kúıse, qap-qara bolyp, terini de, etti de kúıdiredi. Kóp jaǵdaıda mundaı naýqastarǵa ota jasalady.
— Tok adamdy tesip ótedi. Tok urǵan jerden kirse, ózge jerden shyǵady. Keıde qoldan ótip, aıaqtan shyǵady, bir qoldan ekinshi qolyna ótedi. Tokqa túsken adam denesindegi kúıik mólsherine, onyń tereńdegine baılanysty em qabyldaıdy. Kóbi uzaq emdeledi. Munyń aldyn aldyn alý úshin eresekter tehnıkalyq qaýipsizdik erejesin saqtaýy tıis. Al kishkentaı balalardy kózden tasa qylmaı qarap otyramyz, es bilgenine únemi eskertemiz. 2018 jyly Shalqar aýdanynda bolǵan oqıǵa esimde bar. Sol balaǵa ota jasadym. Bala eki qolynan aıyryldy. Eki qoly qap-qara bolyp, kúıip ketti, — dedi travmatolog-kombýstıolog.