Túrkistandaǵy Shaǵa jaǵajaıy nege qańyrap tur
TÚRKІSTAN. KAZINFORM — Kezinde óńirdegi týrızmdi damytý maqsatynda iske qosylǵan «Túrkistan» týrıstik-rekreatsııalyq ortalyǵy búginde qaraýsyz qalyp, jaramsyz kúıge túsken.
Áleýmettik jelilerde taraǵan beınematerıaldardan jaǵajaı aýmaǵynda vandalızm belgileri baıqalady. Vıdeodaǵy kadrlardan synǵan qurylǵylar, qýraǵan ósimdikterdi kórýge bolady.
@photosinterr Kak vam?
♬ 5000 — Irına Kaıratovna
Máseleniń mán-jaıyn anyqtaý úshin atalǵan aýmaqqa arnaıy barǵanymyzda kúzet kúsheıtilgenimen ortalyq jumys istemeıtinin baıqadyq.
Qazirgi ýaqytta aýmaqqa ruqsatsyz kirýge shekteý qoıylǵan.
9 mlrd teńgeniń jobasy nege iske aspaı qaldy?
Jalpy, kópshiliktiń tilinde Shaǵa jaǵajaıy atalyp ketken ortalyqtyń negizgi maqsaty — qala turǵyndary men qonaqtarynyń demalýyna qolaıly jaǵdaı jasaý arqyly týrıstik salany damytý, keshen ınfraqurylymyn ári qaraı damytý jáne sý tasqyny kezeńinde sýdy ustap turýǵa arnalǵan jasandy kól salý arqyly ınvestorlardy tartýǵa jaǵdaı jasaý bolǵan.
Joba eki kezeńde júzege asýy tıis-tin. Birinshi kezeń — saıabaq salý, belsendi demalys orny, balalar alańy, sport aımaǵyn qamtydy.
Ekinshi kezeńde jasandy kól salý, jaǵalaýdy abattandyrý, qaıyqtar men katamarandarǵa arnalǵan ınfraqurylym, fýd-korttar men kontsert alańdary bar.
Týrızmdi damytý maqsatynda salynǵan jaǵajaı búginde bos jatyr. Qomaqty qarajat bólingen nysan paıdalanýǵa berilgenimen, sapasyz qurylys, qarjylandyrýdyń jetispeýi jáne tabıǵı apat saldarynan tolyq iske qosyla almady.
Túrkistan oblysy ákimdiginiń málimetinshe, «Shaǵa» týrıstik-rekreatsııalyq ortalyǵy jobasyna qatysty 2021 jyly memlekettik saraptamanyń oń qorytyndysy alynǵan.
Eki kezeńnen turatyn keshendi qurylys biriktirilgen joba retinde qarastyrylyp, jalpy smetalyq quny — 9,3 mlrd teńge bolǵan.
Qurylys jumystary tıisti tártippen júzege asyrylǵan. Joba memlekettik saraptamadan ótti. Qurylys barysy da avtorlyq jáne tehnıkalyq qadaǵalaý arqyly baqylandy jáne jobany memlekettik akkredıtatsııasy bar ınjener-sarapshylar tekserip otyrǵan.
— 2022 jyly jaǵajaı maýsymyn ashý maqsatynda ortalyq eki ýchaskege bólinip, qurylys-montaj jumystary júrgizildi. Birinshi ýchaskede kóldi tereńdetý, jaǵalaýdy bekitý, geomembrana tóseý, sýarý jáne jaryqtandyrý júıesi, 7 modýldi ǵımarattar, K-1 jáne K-2 sý arnalary, bógetter, kópirler, demalys aımaqtary syndy ınfraqurylym nysandary salyndy. Bul ýchaske 2022 jyldyń 15 maýsymynda paıdalanýǵa berildi. Jalpy 7,04 mlrd teńge ıgerildi. Alaıda paıdalanýǵa berilgen soń sapaǵa qatysty birqatar kemshilikter anyqtaldy. Memlekettik satyp alý sharty boıynsha merdigerge 5 jyldyq kepildik qarastyrylǵan. Mindettemeler oryndalmaǵandyqtan, qurylys júrgizýshi kompanııaǵa 1,1 mln teńge aıyppul salyndy. Túrkistan oblystyq ekonomıkalyq soty merdigerge aqaýdy óz esebinen joıýdy jáne aıyppul tóleýdi mindettedi. Ekinshi ýchaske jumystary qarjylandyrý bolmaǵandyqtan toqtap qaldy. Onda kóldi qorshaý, kógaldandyrý, jaryqtandyrý, sorǵy stantsııasy, K-3 arnasy, kól aınalasyndaǵy jol jáne sýarý júıeleri sııaqty ınfraqurylymdardy qamtýy tıis bolatyn. Jobaǵa jalpy quny 2,1 mlrd teńge jumsalýy tıis bolǵan, — delingen Túrkistan oblysy ákimdigi usynǵan aqparatta.
«Shaǵa» jaǵajaıy — týrıstik nysan ǵana emes, sý tasqynyna qarsy júıe
Qoǵam nazaryn aýdartqan «Shaǵa» týrıstik-rekreatsııalyq ortalyǵy tek demalys orny retinde emes, aımaq úshin mańyzdy gıdrotehnıkalyq nysan sanalady. Jasandy kóldiń negizgi fýnktsııalarynyń biri — kóktemgi sý tasqynyn ustap qalý.
Shaǵa kóli — kólemi 2,3 mıllıon tekshe metr bolatyn jasandy sý qoımasy. Jyl saıyn bul kólden 3,5–4,1 mln tekshe metr sý aınalymy ótedi. Kólge sý tartý «Keńsaı-Qosqorǵan-2» sý qoımasynan arnaıy kanal arqyly júzege asyrylady. Al artyq sýdy «Shaǵa» sý aǵyzý kanaly jáne Túrkistan magıstraldy kanaly arqyly shyǵarý kózdelgen.
Kóldegi sý aınalymyn qamtamasyz etý úshin ırrıgatsııalyq kanal salynǵan. Qazirgi ýaqytta bul arna grebnoı kanaly, Túrkistandaǵy saıabaqtar men ákimshilik-iskerlik ortalyqtaǵy jasyl jelekterdi sýarýǵa paıdalanylady.
2023 jylǵy aqpanda Saýran aýdanynda bolǵan tasqyn sý saldarynan kól aýmaǵy búlindi. Sýmen birge kólge baldyrlar, turmystyq qaldyqtar men ósimdikter kirip, jaǵalaý lastandy. Bul jaıt jasandy kóldiń ekologııalyq jaǵdaıyna keri áser etti.
Oqıǵa kezinde kólge 2,5 mln tekshe metr sý jınalyp, bul jobada belgilengen shekti kólemnen asyp ketkenimen, kól tasqyn sýyn ustaý mindetin tolyq oryndaǵan. 2024 jyly kólge 300 myń tekshe metr kóleminde tasqyn sý kelip tústi.
Qazirgi tańda kól ýaqytsha qurǵap tur. Mamandardyń aıtýynsha, turaqty sý jetkizilip tursa, nysan qaıtadan tolyqqandy jumys isteı alady.
Senimgerlik basqarý nátıje bermedi
Týrızmdi damytý maqsatynda qurylǵan «Túrkistan» týrıstik-rekreatsııalyq ortalyǵy búginde toqtap tur. Shaǵa aýylyndaǵy jasandy kól men jaǵajaı ınfraqurylymy tolyq iske qosylmaı, kútimsiz kúıde qalǵan.
Nysan birneshe ret jeke kásipkerlerge senimgerlikke berilgenimen, túrli sebepterge baılanysty olardyń da jobadan bas tartýyna týra kelgen.
Túrkistan oblysy týrızm basqarmasynyń málimetine súıener bolsaq, 2022 jylǵy 8 shildede Túrkistan oblysy ákimdiginiń qaýlysymen atalǵan nysan «Open Turkistan» týrıstik aqparattyq ortalyǵy» JShS-ne senimgerlik basqarýǵa berilgen bolatyn.
Seriktestik birqatar kásipkerlermen jaldaý kelisimsharttaryn jasasqanymen, ınfraqurylymdyq jáne sanıtarlyq qıyndyqtar jobanyń júzege asýyna kedergi keltirdi.
2023 jylǵy 1 qarashada jeke kásipker kelisimshartty ózara kelisimmen buzdy. Kásipker bul sheshimin jaǵajaı aýmaǵynyń lastanýy, ıistiń paıda bolýy jáne qarjylyq qıyndyqtarmen túsindirgen.
Mundaı jaǵdaı ózge kásipkerlerdiń de kelisimsharttardy toqtatýyna sebep bolǵan.
2023 jyly bolǵan sel apaty jasandy kóldiń gıdroqurylymyna aıtarlyqtaı zaqym keltirip, sý deńgeıiniń tómendeýine jáne jaǵajaı qurylymynyń buzylýyna sebep boldy. Bul jaǵdaı ekologııalyq jáne sanıtarlyq ahýaldy nasharlatyp, nysandy odan ári paıdalaný múmkindigin joqqa shyǵardy.
— Keıingi saraptamalar kórsetkendeı, jaıaý júrginshi joldary, jaryqtandyrý baǵanalary, demalys oryndyqtary men kóleńke pavılondar jaramsyz kúıge túsken. Bul aqaýlar tehnıkalyq aktilermen jáne fotomaterıaldarmen qujat túrinde rastalǵan. Senimgerlikke berilgen ýaqyttan beri jobaǵa bıýdjetten qarjy bólinbegen. Jaryqtandyrý men kúzet shyǵyndary Seriktestiktiń ishki rezervteri esebinen tólenip otyr. 2024 jyldyń ózinde jaryqqa — 1 170 355 teńge, kúzetke — 4 037 295 teńge, qysqy tehnıkalyq qyzmetke — 1 064 899 teńge jumsalǵan. Búgingi tańda jobany qaıta iske qosý múmkin bolmaı otyr, óıtkeni kóldi qalpyna keltirý jáne jaǵajaı ınfraqurylymyn tolyq jóndeýden ótkizý qajet. Qazirgi ýaqytta seriktestiktiń jáne nysannyń qarjylyq múmkindikterin eskere otyryp, senimgerlik basqarýǵa berilgen jer ýchaskesin Túrkistan oblysynyń aýyl sharýashylyǵy basqarmasyna qarasty «Turan sý» sharýashylyq júrgizý quqyǵyndaǵy memlekettik kommýnaldyq kásipornynyń teńgerimine qaıtarý máselesi qaralyp jatyr, — delingen basqarma aqparatynda.
Tergeý júrip jatyr
Túrkistan oblysynyń ekonomıkalyq tergeý departamenti bul jobaǵa qatysty tergeý amaldaryn júrgizip jatyr. Tergeý aıaqtalǵanǵa deıin qurylys jáne paıdalaný jumystary tolyǵymen toqtatylǵan.
— Qazirgi ýaqytta Qylmystyq kodekstiń 189-baby 4-bóligi 2-tarmaǵymen tirkelgen qylmystyq is boıynsha «Túrkistan» týrıstik-rekreatsııalyq ortalyǵynyń ınjenerlik ınfraqurylymyn salý nysanynyń qurylysyna qatysty sotqa deıingi tergep-tekserý amaldary júrip jatyr. Qylmystyq-protsestik kodekstiń 201-babyna sáıkes, ózge málimetter sotqa deıingi tergep-tekserý derekterin jarııa etýge jatpaıdy, — delingen Túrkistan oblysy boıynsha ekonomıkalyq tergep-tekserý departamenti taratqan aqparatta.
Aıta keteıik, budan buryn Túrkistan oblysyndaǵy qoqys polıgondarynyń 70 paıyzy sanıtarlyq-ekologııalyq talaptarǵa saı emes ekenin jazǵan bolatynbyz.