Túrkistan oblysynyń baǵyttary: ınvestıtsııa, óndiris, tereń óńdeý
TÚRKІSTAN. KAZINFORM — Túrkistan oblysynda Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes jańa ekonomıkalyq baǵyt belsendi júzege asyrylyp jatyr. Óńir qysqa merzim ishinde rekordtyq ınvestıtsııa tartyp, jańa óndiris oryndaryn ashý, agroónerkásipti tereń óńdeý jáne ındýstrııalyq aımaqtardy damytý boıynsha respýblıkada aldyńǵy qatarǵa shyqty.
Túrkistan oblysy ákiminiń baspasóz qyzmeti málim etkendeı, Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev bıylǵy Joldaýynda elimizdiń jańa ekonomıkalyq baǵytyn aıqyndap ótti. Joldaýdyń basty ıdeıasy — memleketimizdi ınnovatsııa men tsıfrlyq tehnologııaǵa negizdelgen ekonomıkaǵa kóshirý. Birinshiden, ekonomıkany ártaraptandyrý mindeti qoıyldy. ıAǵnı, el ekonomıkasynyń negizgi basymdyǵy munaı men shıkizat emes, joǵary tehnologııalyq óndiris pen ınnovatsııalyq ındýstrııa bolýy tıis.
Túrkistan oblysynda osy baǵytta qarqyndy jumys júrip, óńir jańa óndiris oryndarymen tolyǵyp jatyr. Oblys basshylyǵy men aýdan, qala ákimderine ındıkatorlar bekitilip, ınvestıtsııa tartý men óndiris oryndaryn ashý basym baǵyt bolyp belgilengen. Júıeli ári tynymsyz jumystar óz jemisin berip, óńir birqatar jaqsy kórsetkishterge qol jetkizip otyr. Ásirese, qysqamerzimdi ekonomıkalyq ósim kórsetkishi men ınvestıtsııa tartýdan oblys respýblıkada úzdikter qatarynan tabyldy.
10 aıda 1,2 trln teńge ınvestıtsııa tartylyp, jańa zaýyttar ashyldy
Túrkistan — elimizdegi halyq tyǵyz ornalasqan oblys. Óńirde eńbekke qabiletti jastaǵy turǵyndar úlesi 33,7% deńgeıinde, bul Túrkistan oblysynyń kadrlyq áleýetin kúsheıtip, ınvestorlar úshin turaqty eńbek resýrstaryn qamtamasyz etedi. Qytaı men Eýropa arasynda tasymaldanatyn júktiń 85 paıyzy Túrkistan oblysynan ótetin «Batys Eýropa — Batys Qytaı» halyqaralyq tranzıt dálizi arqyly tasymaldanady. Bul dáliz álemdik naryqqa shyǵýdyń jańa múmkindikterin ashady. Oblystyń osy múmkindikterin paıdalanyp, jańa óndiris oryndaryn ashý — óńir basshylyǵynyń negizgi basymdyǵy bolyp otyr.
— Jalpy oblysta qolaıly ınvestıtsııalyq klımat qalyptasqan. Bul — syrtqy ekonomıkalyq baılanysty damytýdyń nátıjesi. Árbir ınvestorlar úshin arnaıy ekonomıkalyq jáne ındýstrıaldy aımaqtarda daıyn alańshalar josparlanǵan. Memleket tarapynan qajetti ınfraqurylymmen qamtamasyz etiledi. Sondaı-aq salyqtyq jeńildikter qarastyrylǵan. Bizdiń basty maqsatymyz — El Prezıdenti Qasym-Jomart Kemelulynyń tapsyrmalaryna sáıkes Túrkistan oblysyn ekonomıkasy damyǵan óńirge aınaldyrý. Óndiris oryndaryn ashý, ınvestıtsııa tartý jáne tereń óńdeý salalaryna basymdyq berip otyrmyz. Bul baǵyttaǵy jumystar jalǵasady, — Túrkistan oblysynyń ákimi Nuralhan Kósherov.
Investıtsııalyq áleýet zerdelenip, oblys ekonomıkasynyń damýyna tyń serpin beretin, jalpy quny 2,6 trln teńge bolatyn 111 ınvestıtsııalyq joba pýly ázirlengen. Energetıka jáne aýyl sharýashylyǵyn tereń qaıta óńdeý negizgi basymdyqtar bolyp aıqyndaldy. Jobalardy iske asyrý nátıjesinde 24 myńdaı jumys orny ashylyp, bıýdjetke qosymsha 100 mlrd teńge salyq túsedi.
Bıyl 340 mlrd teńgege 58 jobany iske asyryp, 8 220 jumys ornyn ashý josparlanǵan. 10 aıda 41 joba (180 mlrd tg) iske qosylyp, 5 322 jumys orny ashyldy.
Atalǵan baǵytta atqarylǵan jumystardyń nátıjesinde 10 aıda óńir ekonomıkasyna 1,2 trln. teńge ınvestıtsııa tartylyp, ósim 124,2 paıyzdy qurady. Sheteldik ınvestorlarmen kelissózder turaqty túrde júrgizilip, jańa jobalar júzege asyrylyp jatyr.
Indýstrıaldy jáne arnaıy ekonomıkalyq aımaqtar jańa jobalarmen tolyǵyp jatyr
Túrkistan oblysynda óndiristi damytý maqsatynda óńirimizge syrttan keletin taýarlarǵa taldaý júrgizilgen. Negizgi úles qurylys materıaldary, jeńil ónerkásip, mashına jasaý, hımııa ónerkásibi jáne tamaq óndirisine tıesili. Olar boıynsha ımport kólemi 98 mlrd teńgeni quraıdy.
— Bul taýarlardy oblysta shyǵarýǵa barlyq múmkindikterimiz bar. Investorlarmen kelissózder júrgizip, olarǵa ındýstrıaldy jáne arnaıy ekonomıkalyq aımaqtardan daıyn alańshalardy usyndyq. Nátıjesinde mańyzdy jobalardy iske asyrýǵa qol jetkizdik. Óńirde zaýyttar men kásiporyndar sany artyp jatyr. — deıdi oblys ákimi.
Túrkistan oblysyndaǵy 20 ındýstrıaldy aımaqta quny 152 mlrd teńgeni quraıtyn 99 ınvestıtsııalyq joba iske asyrylyp jatyr. Tolyq iske asqanda 6 361 jumys orny ashylady. Búgingi tańda 39 mlrd teńge ınvestıtsııa tartylyp, 50 joba iske qosyldy. 2609 adam turaqty jumyspen qamtyldy. «Turan» arnaıy ekonomıkalyq aımaǵynda 211,8 mlrd teńgege 28 iri joba qolǵa alynǵan.
Oblysta jyl basynan beri 10 aıda ónerkásip salasynda bıyl 107 mlrd teńgege 22 joba iske asyrylyp, 2443 jumys orny ashylǵan. Onyń ishinde mańyzdy ári iri jobalar qatarynda Sozaq aýdanyndaǵy tabıǵı ýran óńdeý kesheni («Katko» JShS, quny — 35 mlrd tg., 300 jumys orny); Otyrar aýdanyndaǵy 2 maqta óńdeý zaýyty («Kazakhstan Lihua» JShS, quny — 21 mlrd tg., 960 jumys orny); Túlkibas aýdanynda RC Cola brendimen túrli tústi sýsyn shyǵaratyn zaýyt («Beibars Bottlers» JShS, quny — 9 mlrd tg., 96 jumys orny) bar. Sonymen qatar Saıram aýdanynda zamanaýı et kombınaty («KazEcoMeat» JShS, quny — 8,5 mlrd tg., 150 jumys orny); Ordabasy aýdanynda alıýmınıı buıymdaryn shyǵaratyn zaýyt («Central Asia Aluminium» JShS, quny — 8 mlrd tg., 150 jumys orny) jumysyn júrgizip jatyr. Jyl sońynda 103,5 mlrd teńgege qosymsha 8 ónerkásip jobasy iske qosylmaq.
Kórshiles Ózbekstanmen júrgizilgen kelissózder nátıjesinde 100 gektar aýmaqta «Ortalyq Azııa halyqaralyq kooperatsııa ortalyǵy» quryldy. Nysan — keden beketimen zamanaýı qoımalar jáne óndiristik nysandarmen ıntegratsııalanǵan logıstıkalyq ortalyq qyzmetin atqarady. Qazir 7 ınvestor osy ortalyqta jobalardy júzege asyrýǵa qyzyǵýshylyq tanytyp otyr. Nátıjesinde óńir ekonomıkasyna 185 mlrd. teńge ınvestıtsııa tartylyp, 1175 jumys orny ashylady. Bıýdjetke qosymsha salyq túsedi (355 mln. teńge). Búgingi tańda 8 óndiristik ǵımarat pen ishki ınfraqurylym júıeleriniń qurylysy qarqyndy júrgizilýde. Kelesi jyly iske qosý josparlanýda.
Oblystaǵy ındýstrıaldy aımaqtar, ınvestıtsııa tartý, shaǵyn óndiristik parkter men arnaıy ekonomıkalyq aımaqtardyń jumysyn jandandyrý nátıjesinde 10 aıda ónerkásip ónim kólemi 1,3 trln. teńgege jetip, ósim deńgeıi 113,4 paıyzdy qurady.
Shaǵyn óndiristik alańdar — otandyq ımportty ulǵaıtý kepili
Túrkistan mańynda otandyq óndiristi damytý jáne qaıta óńdeýdi qoldaý maqsatynda 100 gektar aýmaqta «Shaǵyn ónerkásiptik park» jobasy iske asyrylyp jatyr. Joba aıasynda 152 ǵımarat salyp, 6040 jumys ornyn qurý josparlanǵan. Jobanyń І kezeńinde 40 ǵımarat salynyp, 32 joba qosyldy. 1 220 jumys orny ashyldy. Nátıjesinde bıýdjettiń 1 teńgesine 8,5 teńge jeke ınvestıtsııa tartylǵan.
Óndiristik park aýmaǵynda jıhaz, jańbyrlatyp sýǵarý, sýsyn, muzdatqysh jáne qurylys zattaryn shyǵaratyn zaýyttar ashylǵan. Otandyq óndiristi damytý esebinen 27 mlrd teńgege ımporttyq taýarlardy almastyrýǵa qol jetkizildi. Aldaǵy ýaqytta beınekamera, medıtsınalyq jıhaz, turmystyq hımııalyq buıymdarmen elimizdi qamtamasyz etýge jáne eksportqa shyǵarýǵa múmkindik bolady. Shaǵyn óndiristik alańdardy damytý úshin jergilikti kásipkerler belsendi atsalysyp keledi. Árbir aýdan men qalada, halyq tyǵyz ornalasqan aýyl okrýgterinde óndiristik alańdaryn quryp, kásiporyndar men zaýyttar ashý josparlanǵan.
Osy jumystar nátıjesinde Saýran aýdanynda jeke ınvestıtsııa esebinen 55 gektar aýmaqta 5 shaǵyn óndiristik alań quryldy. Munda 30 mlrd teńgege 115 jobany iske asyryp, 1 124 jumys ornyn qurý josparlanǵan. Búgingi tańda «Qarashyq», «Iassy», «Shornaq», «Úshqaıyq» jáne «Júınek» óndiristik alańdarynda 37 ǵımarattyń qurylysy júrgizilýde. Ordabasy aýdanynda aýmaǵy 10,5 gektar bolatyn «Temirlan» óndiristik alańynda 5 ǵımarat salyný ústinde. Investıtsııa kólemi — 10,4 mlrd teńge. 100 jumys orny qurylady. Jobanyń mýltıplıkatıvtik tıimdiligin eskere otyryp, barlyq aýdandarda osy tájirıbeni endirý jumystary bastalyp ketti.
Jalpy, oblys boıynsha jalpy 21 shaǵyn óndiristik alańdary qurylǵan. Negizgi baǵyttar retinde: qurylys materıaldary, jıhaz, plastık jáne rezeńke, hımııa ónimderi óndiristeri men jeńil ónerkásip aıqyndaldy. Búgingi tańda, 192 ǵımarattyń qurylysy qarqyndy júrgizilýde. Kelesi jyly aıaqtap, iske qosýdy kózdelgen.
Aýyl sharýashylyǵynda jańa ınvestıtsııalyq jobalar júzege asyrylyp, zamanaýı tehnologııalar engizilip jatyr
Túrkistan oblysynda óńirdiń agroónerkásiptik kesheni salasynda 2025 -2027 jyldarǵa ınvestıtsııalyq jobalardy iske asyrýdyń Jol kartasy bekitilgen. Jol kartasy aıasynda jalpy quny 295,5 mlrd teńgege 78 ınvestıtsııalyq jobany júzege asyrý josparlanǵan. Bıyl 31 jobany júzege asyrý kózdelip, búgingi kúnge 60,8 mlrd teńgege 27 joba iske asyrylyp, 1030 jańa jumys orny qurylǵan.
Óńirde ónimdi shıkizat kúıinde satyp qana qoımaı, aýyl sharýashylyǵy salasynda tereń óńdeýge basymdyq berilgen. Zamanaýı tehnologııalar engizilip jatyr. Atqarylǵan jumystardyń nátıjesinde agroónerkásip kesheninde ekonomıkalyq ósim qamtamasyz etildi. Bıylǵy 10 aıda aýyl sharýashylyǵynyń negizgi kapıtalyna 155,6 mlrd teńge ınvestıtsııa tartylyp 1,1 ese ulǵaıdy. Tamaq óndirisiniń negizgi kapıtalyna 31,5 mlrd teńge ınvestıtsııa tartylyp, 1,3 ese ulǵaıdy.
Búginde oblysta aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń eksporty 355,5 mln AQSh dollaryn qurap, 1,1 esege artty. Jalpy ónim kólemi 182,5 mlrd teńgege ulǵaıyp, 1 trln. 86,9 mlrd teńgeden asty. Bul boıynsha óńir respýblıkada birinshi orynda tur.
Óńirdiń geografııalyq-klımattyq ereksheligi eskerilip, 3 klasterlik baǵytty damytý qolǵa alynǵan Olar: maqta, et jáne júgeri klasteri. Sý únemdeý tehnologııalaryn qoldana otyryp, maqtanyń elıtalyq sorttaryn ósirýdi jáne shıkizatty tereń óńdeýdi qamtıtyn maqta-toqyma klasteri quryldy. Klaster — óndiristik protsestiń barlyq kezeńderin qamtamasyz etedi, maqta ósirýden bastap, jip, mata sııaqty daıyn toqyma ónimderi óndiriledi. Maqta klasterinde 5 jobany iske asyrý nátıjesinde 7 myńnan asa adam jumyspen qamtylyp, 201 mlrd. teńge ınvestıtsııa tartylady dep kútilip otyr. Maqta ónimdiligi 2-3 esege artady. Bıyl pılot retinde Otyrar aýdanynda 32 myń gektar alqapqa jańa ádispen maqta egildi. Túsim óte jaqsy boldy. 2 maqta óńdeý zaýyty iske qosyldy. Jip ıirý fabrıkasynyń qurylysy aıaqtalyp qaldy.
Júgeri klasteri baǵytynda Shardara aýdanynda «Kazkrahmal» zaýyty salynýda. Jýyrda iske qosylady. Quny — 35 mlrd teńge, 251 jumys orny ashylady. Jylyna 150 myń tonna júgerini tereń óńdep, 26 túrli ónim shyǵarady. Jobany iske asyrý esebinen júgeri alqabyn 40 myń gektardan 2030 jyly 70 myń gektarǵa jetkizý josparlanýda.
Et klasteri baǵytynda 7 joba iske asyrylyp jatyr. Joba quny — 50 mlrd teńge, qýattylyǵy — 35 myń tonna, 802 jumys orny ashylady. Ortalyq Azııada teńdesi joq 50 myń bas iri qara mal bordaqylaý jáne et ónimderin tereń qaıta óńdeıtin iri keshender, zamanaýı mal bırjasy salynýda. Búginde «Kaz Eco Meat», «Turkestan Agro.kz» jáne «Bes qara» et óńdeý keshenderi iske qosyldy. Bul qosymsha 35 myń tonna et óńdeýge múmkindik beredi. Jalpy klasterlik baǵyt otandyq tereń qaıta óńdeýdi damytyp, sharýalardyń óz ónimin kepildi túrde naryqqa satýyna múmkindik beredi.
Oǵan qosa, Túlkibas aýdanynda «Qarqyn Treıd» kompanııasy et baǵytynda iri qus fabrıkasynyń qurylysyn bastady. Joba quny — 53 mlrd teńge. Munda jylyna 48 myń tonna qus eti óndiriledi.
Osy jumystar nátıjesinde óńirde áleýmettik-ekonomıkalyq damýdyń oń dınamıkasy saqtaldy. Aldyn ala esep boıynsha 10 aıda óndirilgen jalpy ónim kólemi 4 387,8 mlrd. teńgege jetip, qysqa merzimdi ekonomıkalyq ósim 114,8%-dy qurady. Osy kórsetkish boıynsha Túrkistan oblysy respýblıkada ekinshi orynda tur.
Onyń aıtýynsha, ónerkásip ónim kólemi 1 256,8 mlrd teńgege jetip, ótken jyldyń tıisti kezeńimen salystyrǵanda ósim 113,4%-dy qurasa, óńdeý ónerkásibinde 593,2 mlrd. teńgeniń ónimi óndirilip, ósim 111,2% deńgeıinde qalyptasyp, josparǵa qol jetkizilgen.
Óńirde taý — ken ónimi 574,6 mlrd teńge nemese ósim 115,1%-ǵa jetse, aýyl sharýashylyǵynda 1 086,9 mlrd teńgeniń ónim óndirilip, ósim qarqyny 101,7% deńgeıinde oryn aldy. Onyń ishinde mal sharýashylyǵy — 353,5 mlrd teńge bolsa, ósimdik sharýashylyǵynda 728 mlrd teńgeniń ónimi jınalǵan. Oblys ekonomıkasyna 1178,4 mlrd. teńge ınvestıtsııa baǵyttalyp, ósim 124,2%-dy qurady. Jalpy saýda kólemi 688,4 mlrd teńgege jetip, ósim qarqyny 148,3%-dy qurasa, qurylys jumystarynyń kólemi 450,6 mlrd teńgege jetken. Esepti kezeńde 931,1 myń sharshy metr turǵyn úıler paıdalanýǵa tapsyrylyp, ósim 110,2%-dy qurady. Kólik jáne qoımalaý qyzmetiniń jalpy kólemi 445,2 mlrd teńgege jetip, 124,8%-ǵa artsa, baılanys qyzmetiniń kólemi 9,8 mlrd teńgege jetken.
Respýblıka boıynsha kópbalaly otbasylardyń tórtten biri Túrkistan oblysynda turady. Júıeli jumystardyń nátıjesinde sońǵy úsh jylda ataýly áleýmettik kómek alýshylar sany eki esege qysqardy. Kedeılik deńgeıi 4,4 paıyzǵa tómendedi. Bıylǵy 10 aıda 122 myń jumys orny ashylyp, jumyssyzdyq deńgeıi 4,6 paıyzdy qurady. Bul kórsetkish — óńir ekonomıkasynyń turaqty damý qarqynyn dáleldeıdi.