Túrkııanyń Konıa qalasynda qazaq mádenı ortalyǵynyń jańa ǵımaraty men «Abaı úıi» ashyldy
ASTANA. KAZINFORM - Uly kósh… 70 jyl buryn bastalǵan tarıh…Gımalaı asyp, Pákistan,Úndistandy artqa tastap, darhan dalanyń asqar taýyn, muhıt-teńizderin keship ótken otandastarymyzdyń sońǵy taban tiregen jeri – Túrkııa Respýblıkasy boldy.
Kóshtiń uzaq, aýyr, tipti azapty saparynan keıin Anadoly jeriniń qaq ortasyndaǵy Ismıl aýdany - qazaqtar kóp shoǵyrlanǵan qasıetti mekenge aınaldy. 1955 jyly Túrkııa úkimeti Ismıldiń shyǵys bóliginde úıler salyp, eginshilikpen aınalysý úshin belgili mólsherde jer bergen bolatyn.
Ismılde turaqtaǵan qazaqtar alǵashynda qınaldy, jergilikti halyq ońaı qabyldamady. Tipti olardy «kóshpendiler» dep ataǵan. Sol tóńirekte salynǵan mekteptiń ózi «ımmıgranttar mektebi» dep atalǵan eken. Ýaqyt óte kele qazaqtar jergilikti halyqtyń turmys-tirshiligin, salt-dástúrin, ádet-ǵurpyn úırenip, sińisip ketedi. Qazaq balalary Ismıl kóshelerinde oıyn oınap, aýasyn jutyp, nýyna aýnap ósti. Halyqtyń basym kópshiligi teri saýdasymen aınalysqandyqtan, Ystanbulmen saýda baılanys kópiri ornady.. 1990 jyldary Ismılden kópshiligi Ystanbulǵa, Eýropaǵa qonys aýdardy. Qazirgi tańda resmı derekterge súıensek, Ismıl aýdanynda alǵashqy jyldarmen salystyrǵanda qazaq dıasporasynyń sany azaıǵan.
Ekonomıkalyq jaǵdaıy jaqsarǵan qazaq dıasporasynyń úshinshi býyn ókilderi ýaqyt óte ulttyq salt-dástúrleri men ádet-ǵuryptarynan alshaqtap, ártúrli mádenıetterge eliktep, qazaq jastarynyń ózgergenin baıqaıdy. Sol sebepti aqsaqaldar qazaqtyń mádenıeti, salt-dástúri men ádet-ǵurpy, tarıhy men tili arqyly jastardyń boıyna ulttyq sana-sezim uıalatyp, birlik pen yntymaqty nyǵaıta túsýde birqatar bastamany qolǵa aldy. Sonyń nátıjesinde Túrkııadaǵy qazaq dıasporasy tyǵyz ornalasqan aımaqtarda kóptegen mádenı birlestikter men qoǵamdyq qorlar quryldy.
Búginde Túrkııadaǵy qazaq dıasporasy ókilderiniń kúshimen qurylǵan Ystanbuldaǵy Qazaq túrikteri qory, Hoja Ahmet ıAssaýı qory, «Qazaqkent Altaı» uıymy, Manısa qalasyndaǵy Salıhlı qazaq túrikteriniń áleýmettik yntymaqtastyǵy men mádenıeti birlestigi, Gúneshlı qazaqtary qaýymdastyǵy, Nıgdedegi Altaı aýyly qazaqtary qaýymdastyǵy, Konııadaǵy Ismıl aýylyndaǵy qazaq túrikteri mádenı jáne áleýmettik kómek kórsetý birlestikteri óz qyzmetin mazmundy júzege asyryp keledi.
Álemniń kóptegen memleketteri ózderiniń dıaspora ókilderine erekshe mán berip, ulttyq, mádenı jáne áleýmettik turǵydan úlken qoldaý kórsetýde. Qazaqstan Respýblıkasy da táýelsizdik alǵannan keıin sheteldegi qazaqtarmen tyǵyz baılanys ornatyp, sabaqtastyq ornatty.
Táýelsizdik alǵan jyldardan beri Qazaqstan men Túrkııa arasyndaǵy dostyq pen baýyrlastyq baılanystary erekshe nyǵaıyp, ekonomıkalyq, mádenı-gýmanıtarlyq, dıplomatııalyq qarym-qatynastary jańa deńgeıge kóterildi. Baýyrlas elder árqashan bir-birin qoldap, dostyq pen baýyrlastyqtyń eń erekshe úlgisin jer-jahanǵa pash etýde.
Mádenı-gýmanıtarlyq baılanystar aıasynda Qazaqstan Respýblıkasynyń Túrkııa Respýblıkasyndaǵy Elshliginiń bastamasymen Túrik elinde uly Abaı, Jambyl Jabaev, Súıinbaı Aronulynyń eskertkishteri ashylyp, kóshelerge, saıabaqtarǵa jáne mektepterge qazaq ǵulamalarynyń esimderi berildi.
«Otandastar qory» KeAQ qurylǵaly beri alystaǵy aǵaıyndar arasynda keń aýqymdy hám kóp qyrly baılanys júrgizip keledi. Etnıkalyq qazaqtar men otandastar turatyn elderdiń ulttyq, mádenı jáne áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵdaılaryn eskere otyryp, aýqymdy is-sharalar ótkizip keledi.
Maýsym aıynyń 29 juldyzynda Ismıl qazaq túrikteri jáne áleýmettik kómek qoǵamynyń bastamasymen, Konıa qalasy men Ismıl aýdany merııasynyń qoldaýymen «Ismıl qazaqtarynyń mádenı úıiniń» resmı ashylý saltanaty ótti.
Qazaq mádenı ortalyǵynyń ǵımaratynyń jáne onyń ishinde «Abaı úıiniń» ashylýy Qazaqstan-Túrkııa qarym-qatynasynyń damýyna úlken úles qosatyny sózsiz.
Atalǵan mazmundy sharada Qazaqstan Respýblıkasynyń Túrkııa Respýblıkasyndaǵy Tótenshe jáne Ókiletti Elshisi Erkebulan Sapıev, «Otandastar Qory» KeAQ prezıdenti Danııar Qadyrov, Konıa mýnıtsıpalıteti meri Beıin Hıtamı, Konıa qalasy meri Ýgýr Ibrahım Altaı, Qarataı aýdany meri Hasan Kylydja, Ismıl qazaq túrikteri jáne áleýmettik kómek qoǵamy basshysy Mýhammet Alım jáne Túrkııadaǵy qazaq dıaspora ókilderi qatysty. Ashylý saltanatyna 300-den astam etnıkalyq qazaqtar men otandastarymyz qatysty. Ankara, Ystanbul syndy iri shaharlardan arnaıy qonaqtar keldi.
Sonymen qatar, Qazaqstannan kelip qatysqan óner maıtalmandary sharanyń kórkin asha tústi. Atap aıtsaq, Qaraǵandy fılarmonııa ánshisi Merýesh Bashaı «Kók týdyń jelbiregeni», ártis Dastan Kabılov «Moldabaıdyń áni», kúıshi Nurdáýlet Shildebaev «Aqqý» kúıin, QR eńbek sińirgen ártisi, tanymal qobyzshy Ǵaını Boltaeva «Otan Ana» shyǵarmalaryn oryndap, qalyń kórermenniń ystyq yqylasyna bólendi. Qazaq tilinde shyrqalǵan ásem án men kúmbirlegen kúı – alystaǵy aǵaıynnyń rýhyn kóterip, Atajurtqa degen saǵynysh maýqyn basqandaı boldy.
Ashylý saltanatynda sóz sóılegen «Otandastar Qory» prezıdenti Danııar Qadyrov: «Qazaq mádenıetin saqtap kele jatqan Ismıl aýdany búgin ekonomıkalyq jaǵynan da, áleýmettik-mádenı jaǵynan da úlken jetistikterge jetkeni anyq. Búgingi qazaq mádenı ortalyǵynyń ǵımaratynyń jáne onyń ishinde «Abaı úıiniń» ashylýy Qazaqstan-Túrkııa qarym-qatynasynyń damýyna úlken úles qosatynyna senimdimin»,-dep sharanyń ótýine uıytqy bolyp otyrǵan azamattarǵa alǵysyn bildirip, qazaqtyń mádenıeti men dástúriniń saqtalýyna úles qosyp júrgen Ismıl qazaq túrikteri jáne áleýmettik kómek qoǵamynyna Qoǵamnyń «Dástúrli Qorjyn» jobasy aıasynda kádesyılar tabystady.
Sonymen qatar, «Adamzattyń bárin súı baýyrym dep»,-Abaı hákim aıtpaqshy, tarydaı shashylǵan qazaqtardyń basyn qosatyn aıtýly sharalardyń tarıhı tamyry tereń. «Abaı barda qazaq bar. Qazaq barda Abaı bar» demekshi, QR Túrkııadaǵy Elshiligi, «Tıýrksoı» uıymynyń qoldaýymen «Otandastar qory» KeAQ jańa ǵımarat ishinen «Abai Uyi» mádenı- iskerlik úıin tap osy jerden ashýdy jón kórdi. Ondaǵy maqsat Ulttyq murany kópshilikke dáripteý, sheteldegi qazaqtar arasynda mádenı-gýmanıtarlyq jáne iskerlik baılanystardy nyǵaıtý. Qazaqtyń tilin, dini men salt-dástúrin dáripteıtin «Abai Uyi» mádenı-iskerlik ortalyǵy bolashaqta ultymyzdyń rýhanı ordasyna aınalatyny sózsiz.
Aıta keteıik, Konıanyń Ismıl aýdanyndaǵy «Abai Uyi» mádenı-iskerlik úıi «Otandastar qory» tarapynan ashylǵan toǵyzynshy ortalyq bolyp sanalady. 2019-2023 jyldary Omby,Tashkent, Bishkek, Kıev, Berlın, Ystanbul, Alanıa jáne Zalah qalalarynda ashylǵan bolatyn.
