Túrkııalyq bloger: Qazaqty tanyǵyń kelse, aýylǵa bar

ALMATY. KAZINFORM – Túrkııalyq bloger Sedat Chıchektiń áleýmettik jelidegi Qazaqstannyń tynys-tirshiligi týraly vıdeolaryn qaraıtyndar kóp. Qazaqtarmen qazaqsha sóılesýge tyrysqan sheteldik blogerdi kópshilik jyly qabyldap jatyr. Kazinform tilshisi Anadoly ólkesinen kelgen blogermen tildesti.

- Sedat myrza, Qazaqstanǵa qashan, ne maqsatpen keldińiz? 

- Qazaqstanǵa kelgenime 4 jyldan asty. Pandemııanyń sońǵy kezeńi bolatyn. Túrkııada basqa bir jumyspen aınalysyp júrdim, biraq sol jumystan jalyǵyp, óz mamandyǵyma qaıta oralýdy sheshtim.

Dene shynyqtyrý muǵalimi ári fýtbol jattyqtyrýshysymyn. Bul ólkeni qatty jaqsy kóremin. Sebebi, Tıan-Shan taýlaryn kórý – armandarymnyń biri edi.

Qazaqstan týraly az ǵana biletinmin. Qarasam, sport taqyrybynda Qazaqstan men Túrkııa arasynda basqa salalar sekildi baılanys joq eken. Mysaly, saıasat, bıznes, mádenıet salalarynda tyǵyz baılanysymyz bar, biraq sport salasynda ondaı jaqyndyq joq.

Biz munda kelgende eshkimdi tanymaıtyn edik. Ushaqtan túskende qaıda baratynymyzdy da bilmedik. Tek qolymyzda dıplomdar men birneshe sport jobasy boldy.

Keıin «Fenerbahche» fýtbol klýbymen kelisip, akademııa qurdyq. Maqsatymyz – qos el arasynda sport salasynda da baılanys ornatý.

- Demek, Qazaqstanǵa kelgenińizge 5 jylǵa jýyqtapty. Óz maqsattaryńyzǵa jete aldyńyzdar ma?

- «Fenerbahche» fýtbol akademııasyn ashqannan keıin jumys júre bastady. Bir jyldan keıin Almaty Menedjment ýnıversıtetine konferentsııaǵa spıker retinde shaqyryldym. Sol sharada ýnıversıtet rektorymen tanystym. Ol maǵan muǵalim bolýdy usyndy. Keıin oqý orny bazasynda fýtbol mektebin qurdyq. Sonymen birge sport menedjmenti bólimin ashtyq. Bul - Qazaqstanda alǵash ret qolǵa alynǵan joba. Qazaqstandaǵy sporttyq nysandar basshylarynyń kóbi bul salada arnaıy bilim almaǵan eken. Al biz daıyndap jatqan túlekter – kásibı sport menedjerleri bolady, ıaǵnı Qazaqstan sportynyń damýy úshin óte mańyzdy.

Sport tek qana sportshylardyń jetistigimen emes, sonymen qatar sport menedjerleriniń jumysymen de alǵa basady. Óıtkeni menedjerler pıramıdanyń joǵarǵy satysynda turady. Olardyń qabyldaıtyn sheshimderi, strategııalary tómendegi qyzmetkerlerdiń de damýyna, aımaq sportyn kóterýge tikeleı áser etedi. Eger sport menedjerleri bilikti bolsa, sportshylar da, jattyqtyrýshylar da árdaıym jetistikke jetedi.

- Jattyqtyrýshy bola júrip, blogerlikpen aınalysý qaıdan oıyńyzǵa keldi?

- Biz óte keremet jumystar atqardyq. Sońǵy 7–8 aıda júgiris kóp boldy. Biraq ózimdi kórsete almaı júrgen edim. Jobalarymdy túsindiretin, meni tyńdaıtyn adamdardy taba almadym. Sosyn mıkrofon men kamerany qolyma alyp, kóshege shyǵaıyn dep sheshtim. Bul eldiń ádemiligin aldymen Túrkııaǵa, keıin búkil álemge kórsetkim keldi. Qazaq halqynyń bolmysyn, ómir súrý saltyn, túrli-tústi kóılekterin, ásem tabıǵatyn, mádenı erekshelikterin kórsete bastadym. Túsirgen eń alǵashqy vıdeom Qazaqstanda kóp qaraldy. Túrli saıttarǵa shyqty. Sodan keıin barlyq jaqtan shaqyrtý ala bastadym.

Biraq men eshteńeni aldyn ala josparlamaımyn. Beınejazbalarymnyń barlyǵy aıaq asty, shynaıy sátte túsirilgen. Mıkrofondy qolyma alamyn da, kezdestirgen adammen kóńil kúıimizge qaraı dıalog quryp, shynaıy túrde túsiremin. Emotsııa bar ma – kóńil kóteriledi, baısaldy ma – baıyppen sóılesemiz. Mysaly, birde «Kók bazarda» (Almaty) Qazaqstan armııasynyń ekinshi generalymen sóılesippin. Ol kisiniń kim ekenin múlde bilmegem. Iyǵyna qolymdy qoıyp: «Sen óte jaqsy qazaq jigitisiń! Jaraısyń, baýyrym», - dedim. Keıin bul vıdeony jarııalaǵanymda biraz jaǵymsyz pikirler jazyldy. «Sen generalmen qalaı-qalaı sóılesip tursyń?!» - degender boldy. Biraq sol sát shynaıy, emotsııaǵa toly edi. Aramyzda eshqandaı shekara sezilgen joq.

Foto: Sedat Chıchektiń jeke muraǵatynan

- Paraqshańyzdaǵy qazirgi statıstıka qandaı? Kóbine qaı eldiń adamdary kóredi?

- Ýaqyt óte kele vıdeolarym tek Qazaqstanda ǵana emes, Túrkııada da tanymal bola bastady. Instagram-da 30 myń, TikTok-ta 42 myń oqyrmanym bar. Biraq meniń vıdeolarym bunymen shektelmeıdi. Kóp adam meniń vıdeolarymdy kóshirip, óz paraqshalarynda jarııalaıdy. Kóptegen telearnalar sol vıdeolarym arqyly jańalyqtar jasaıdy. Bul meni qýantady, sebebi vıdeolarym qalyń aýdıtorııaǵa tarap jatyr. Mysaly, Shymkent pen Túrkistanǵa saparymda túsirgen jylqy eti týraly vıdeomdy 1 mıllıonǵa jýyq adam kórdi. Túrkııada at etin jeý haram sanalady, biraq men óz áserimdi shynaıy aıtyp berdim. Osy vıdeo arqyly kóptegen túrik kórermeni qazaq mádenıetine qyzyǵýshylyq tanyta bastady.

- Iá, jaqynda Túrkistanǵa saıahattap kelgenińizdi kórdik. Ózińizdi «endi ǵana Qazaqstanda júrgendeı» sezingen ekensiz...

- Túrkistanǵa barǵanda Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesin kórip, qatty áserlendim. Men buǵan deıin Qoja Ahmet ıAsaýıdiń túrkiler aldyndaǵy mańyzyn, Islam dinine sińirgen eńbegin bilmeýshi edim.

Shynynda, biz bir halyqpyz – tilimiz, dinimiz, dástúrimiz, dastarhanymyz, úlkenderge degen qurmetimiz, bári-bári óte uqsas. Aramyzda 5 myń shaqyrym bar, biraq qanshama sózderimiz birdeı. Bul - kezdeısoqtyq emes. Qazaqtarmen jaqyn sóılesken saıyn osy týystyqty tereńirek sezindim.

Ótken joly Túrkııa prezıdenti Rejep Taıyp Erdoǵannyń kómekshisimen de suhbattastym. Ol da qazaqsha sóıledi. Men qatty tańqalyp, oǵan: «Seni qushaqtaǵym kelip tur», - dedim. Ol: «Bizdiń tarıhymyz, tamyrymyz bir, 2 myń jyl buryn onsyz da qazaqsha sóıleıtin edik», - dedi.

Biz Anadolyǵa kóshtik, ondaǵy mádenıetpen pen tilmen aralastyq. Qazaqtar burynnan osy jerde turdy jáne tilderin óte qatty saqtap qaldy. Al Túrkistanda barlyq ǵımarattar qazaqsha stılde salynǵan. Barlyq jerde qazaqsha oıýlar. Adamdardyń bári qazaq tilinde sóıleıdi eken.

- Ońtústikke saparyńyzda Shymkent shaharyna da jolyńyz túsipti...

- Shymkentke barǵanymda onda qazaqtyń ulttyq kıimderi baıqaýy ótip jatty. Men sol jarys ótip jatqan jerge barsam, zal bos tur. Kórermen joq. Óz aralarynda jarysyp jatyr eken. Kórýge eshkim kelmepti. Tek bir kamera turdy. Bardym da, 2 mınýt berýin surap, vıdeo túsirip alýdy ótindim. Alǵashynda meni tanymaǵandyqtan ruqsat bermedi. Áıteýir amalyn taýyp, vıdeo túsirdim. Sol vıdeony álem boıynsha 20 mıllıonǵa jýyq adam kórdi. Bir kezde qarasam, meniń vıdeomdy (túrli-tústi kóılek kıgen qyzdar, Qazaqstannyń ulttyq kıimderi) japondar óz aralarynda stories-te bólisip jatyr.

Bul ólke - alýan tústi, óte ásem, keń júrekti, meıirimdi ári názik adamdar ómir súretin ólke. Men de ol adamdardyń júrekterine jol tapqym keledi. Olardyń júregine jete alǵanymda ǵajaıyp nárseler shyǵyp jatyr.

- Tarazǵa da at basyn burdyńyz ǵoı. Bul qala sizge Qazaqstandy qaı jaǵynan tanytty?

- Negizinde Shymkentke ketip bara jatqanbyz. Tarazdan ótip bara jatqanda qyrdyń ústindegi Áýlıe ata kúmbezin kórdim. Odan bólek taǵy Tekturmasty da kórdim. Janymdaǵy adamǵa: «Kólikti toqtat ta, meni anda apar» dep aıttym. Estemi qaǵan, Júsip Balasaǵun, Alyp Er Tońa, Mahmut Qashqarı, Kúlteginniń eskertkishterin kórgende qatty tańqaldym. Olar - bizdiń bala kezimizden beri oqyǵan tarıhı tulǵalar. Tipti qazir sizge aıtyp jatqanda da erekshe sezimde turmyn. Óıtkeni olar biz úshin óte baǵaly. Kórgen bolsańyz, Tarazda túsirgen vıdeomda Qazaqstan Respýblıkasyna da rahmetimdi aıttym. Ondaǵy jazýlardyń latyn alfavıtinde jazylǵany qandaı jaqsy! Latyn alfavıtinde qazaqsha jáne rýna jazýymen jazylypty. Osy sózderdi oqyǵannan keıin barlyq nárseni túsine bastadym. Óıtkeni kırıll alfavıtinde jazylǵan qazaqshany oqı almaımyn.

- Adamdarmen qalaı túsinisip júrsiz?

- Qazaq tilin úırenýge tyrysyp júrmin. Alaıda men úshin eń úlken kedergi – kırıll álipbıi. Sebebi men ony oqı almaımyn. Eger Qazaqstan latyn grafıkasyna tolyq ótse, maǵan qazaqsha úırený áldeqaıda jeńil bolar edi. Degenmen, vıdeolar túsire bastaǵaly qazaqshaǵa degen yntam arta tústi. Kóshedegi adamdarmen tildessem, ishimnen qazaqsha sózder ózinen-ózi shyǵa bastaıdy. Sóıtsem, men burynnan kóp nárseni túsinip júrgen ekenmin, tek sóılespegenmin.

Bastapqyda aǵylshynsha suhbat alatynmyn. Bir vıdeom jańalyqtarǵa shyqty. «Qazaqstanǵa túriktiń tanymal ıýtıýberi keldi» dep jazyp qoıypty. Al men munda burynnan turyp jatqan edim. Keıin qazaqsha bilmeıtin adamdarmen de kezdesip, birtindep «Qaldaryńyz qalaı?», «Jaqsysyz ba?» degen suraqtardy úırenip, qoldana bastadym. Qazir dúkenge kirip, qazaqsha suraımyn. Eger satýshy oryssha jaýap berse: «Apaı, men oryssha bilmeımin, qazaqsha aıta alasyz ba?» - deımin. Bul kezde olardyń júzine kúlki úıiriledi. Sebebi meniń túrim múlde qazaqqa uqsamaıdy. Biraq qazaqsha sóılegenimde kópshilik tańyrqap, qýana qabyldaıdy.

- Áleýmettik jelide beınematerıaldaryńyz kóp qaralady. Tanymaldylyq ózińizge qalaı áser etti?

- Ótken joly Shymkentke barǵanymda ázerbaıjan áıelinen jaı ǵana: «Ápke, siz ne oılaısyz?» - dep surap edim, ol maǵan degen ystyq yqylasyn bildirdi. Shok boldym. Oılańyzshy, siz ol adamdy ómirińizde kórmegensiz. Múlde tanymaısyz da. Onyń bul ómirde bar ekeninen de habaryńyz joq edi. Biraq, ol kisi sizge kelip: «Men seni qatty jaqsy kóremin», - deıdi. Bul - óte áserli, men mundaı sezimdi ómirimde alǵash ret sezip júrmin.

Tanymal bolýdyń ózi túsiniksiz bir sezim. Mysaly, adamdar maǵan kelip: «Seni kórgenime sene alar emespin», - dep sýretke túsedi. Meni kórgenine nege sene almaıdy, men de qarapaıym adammyn, erekshe eshteńem joq. Vıdeodaǵy Sedat qandaı bolsa, shyn ómirdegi Sedat ta sondaı.

Shymkentke alǵash barǵanymda bir meıramhanada tamaqtandyq. Az ǵana aýa jutaıyn dep syrtqa shyqqan edim, bir qarasam, kólikter toqtaı bastady. Aınalamda adamdar jınalyp qaldy. «Baýyrym» dep bastady. Men tań qaldym. Múlde basqa qalada, men múlde tanymaıtyn adamdar meni tanıdy. Bul tańqalarlyq. Búginde TikTok-ta meni aı saıyn 7–8 mıllıon adam kóredi, Instagram-da 4–5 mıllıon aralyǵynda.

- Bul blogti júrgizýdegi maqsatyńyz ne? Osy eńbegińiz qazir paıda ákelip jatyr ma?

- Maqsatym – halyqtyń ishinde bolý. Tanymal meıramhanalardy aralap, juldyzdarmen, sheneýniktermen, baı kásipkerlermen suhbat qurý emes. Men aýyldardy aralap, túrli etnostardyń ómirin kórsetkim keledi.

Qazaqstanda kóptegen ult ókili tatý-tátti ómir súrip jatyr. Mysaly, kárister Qazaqstanǵa qalaı keldi? Jergilikti uıǵyrlar, tatarlar, basqa da halyqtar týraly kóp bile bermeımiz. Men solardyń hıkaıasyn kórsetkim keledi.

Qazir meni Qyrǵyzstan, Ózbekstan, Túrikmenstan men Ázerbaıjannan da shaqyryp jatyr. Biraq men Qazaqstandamyn. Bul – meniń ekinshi úıim. Men mundaǵy vıdeolardy shyn júregimmen túsiremin. Eger olaı bolmasa, munsha tanymal bolmas ta edi. Adamdar munshalyqty kóńildi kórinbes edi.

Túrli kásiporyndar men uıymdardan jarnama boıynsha kóptegen usynys túsedi. Biraq men múmkindiginshe «joq» deýge tyrysamyn. Óıtkeni jarnamany jıi jasasam, adamdardyń aldynda shynaıylyǵym joǵalady dep oılaımyn. Men bul isten rahattanamyn. Jańa adamdarmen tanysamyn.

- Al sizdiń kórermenińiz kóbine qandaı pikir bildiredi?

- Bastapqyda qazaqtardan jaǵymsyz pikirler jıi estıtinmin. Qazaq qyzdarymen suhbattasqanda keıbir jigitter qyzǵanyshpen qaraıtyn. «Qyzdarmen sóılesýge tyıym salamyn» dep jazatyndar da boldy. Biraq qazir adamdar vıdeolarymnyń maǵynasyn túsine bastady. 10 myń pikirdiń ishinen 200-i ǵana teris pikir bolady. Árıne, syn bolý kerek. Eshkim minsiz emes. Adamdar «Maımyl sekildisiń» dep synaǵannan keıin saqalymdy da alyp tastadym. Maqtaǵan da, synaǵan da adam – men úshin qundy. Sebebi men halyqpen birgemin. Maqsatym – adamdarǵa jaqyn bolý.

Qazir kóp adam oń pikir qaldyrady. Tipti meniń blogimdi kórip, Qazaqstanǵa kelgisi keletin túrik baýyrlarymnyń da sany artqan. Maǵan saıahattaýdy josparlap otyrǵandaryn jazyp jatady.

- Sedat myrza, Qazaqstanda taǵy qandaı josparlaryńyzdy júzege asyrǵyńyz keledi? Alda sizden ne kúte alamyz?

- Endigi armanym – «Sedat dalada» degen televızııalyq baǵdarlama jasaý. Qazaqstannyń shaǵyn aýyldaryna baryp, jergilikti adamdardyń tirshiligin kórsetý. Aýyldaǵy ata, áje, jastar – barlyǵynyń ómiri meni qyzyqtyrady. Birde aýyl áıeliniń altyn tisin kórip, soǵan kúlip qoıǵanym bar. Sondaı qyzyqty sátter kóp bolady. Ázerbaıjandyq telearnadan usynys keldi. Biraq ózim bul jobany Qazaqstanda jasaǵym keledi.

Qazaqstanda 5 jyl ómir súrip, birde-bir qıyn máselege tap kelmedim. Bul el – beıbitshilik pen mádenı baılyqtyń mekeni. Qazaqty tanyǵyń kelse, aýylǵa bar. Aýyldaǵy qazaq – naǵyz qazaq.

Qonaqjaılylyq qazaqtyń qanynda bar. Bul - meniń ǵana emes, osy elge taǵdyrmen kelgen basqa ult ókilderiniń de pikiri. Men bul elde ózimdi kórem. Aýyldaǵy bir adamnan óz anamdy, ájemdi kórem.

Aıta keteıik, jaqynda ǵana Qytaıdyń tanymal blogeri Qazaqstan týrızmniń elshisi atanǵan edi.