Túrkııadaǵy jer silkinisi: sarapshylar qalalardy nyǵaıtý boıynsha shuǵyl shara qabyldaýdy talap etti
ANKARA. KAZINFORM – Balykesırdegi jer silkinisi Túrkııaǵa seısmıkalyq qaterdi taǵy bir márte eske saldy. Bul jóninde túrik sarapshylary ne deıdi jáne qandaı boljamdar jasaǵanyn Kazinform agenttiginiń menshikti tilshisi jazdy.
Belgili bolǵandaı, keshe Batys Anatolııada, Túrkııanyń Balykesır provıntsııasyna qarasty Syndyrgy aýdanynda magnıtýdasy 6,1 bolatyn kúshti jer silkinisi boldy. Kúshti dúmpýler tek jergilikti turǵyndardy ǵana emes, kórshiles óńirlerdi de dúrliktirdi.
Resmı derekke saı, jer asty dúmpýleriniń saldarynan bir adam qaza taýyp, 29 adam jaraqat aldy. Anadolu agenttiginiń málimetinshe, bir ǵımarat qırap, 13-i qatty zaqymdanǵan, taǵy 60-tan astamy jeńil búlingen. Negizgi silkinisten keıin 237 aftershok tirkelgen.
Seısmologtar jaǵdaıǵa dereý túsinikteme berip, elde jer silkinisterine daıyn bolýdyń asa qajettigin eske saldy. Olar Túrkııanyń joǵary seısmıkalyq qaýipti aımaqta ornalasqanyn atap ótti.
Professor Nadjı Górıýr jer silkinisiniń Syndyrgy aýdanynda, Sımav seısmıkalyq jaryqshaq aımaǵynda bolǵanyn aıtty, bul aımaq «shamaly» dep sanalmaıdy. Degenmen ol bul óńirde odan da kúshti jer silkinisi bolady dep kútpeıtinin jetkizdi. Ǵalymnyń aıtýynsha, mundaı apattardyń saldaryn azaıtýdyń jalǵyz joly – jer silkinisine tózimdi qalalar salý.
— Biz jyldar boıy seısmotózimdi qalalar salý qajettigin aıtyp kelemiz. Bulaı eskertip kele jatqanymyzǵa qansha boldy? – dep narazylyq bildirdi professor.
Óz kezeginde professor Súleıman Pampal mundaı jer silkinisi kútilgenin aıtty, sebebi sońǵy aılarda bul aımaqta magnıtýdasy 4-5 bolatyn dúmpýler jıi bolǵan. Ol Batys Anatolııa Túrkııadaǵy eń joǵary seısmıkalyq qaýip aımaǵy ekenin eske salyp, bul oqıǵanyń Ystanbulda kútilip otyrǵan iri jer silkinisimen baılanysty emes ekenin atap ótti.
Sonymen qatar, ǵalym Osman Bektash Túrkııadaǵy seısmıkalyq jaǵdaıdy «ósip kele jatqan isikke» teńep, Syndyrgydaǵy jer silkinisi bul keńeıip kele jatqan klasterdegi sońǵy oqıǵa emes ekenin eskertti. Onyń aıtýynsha, deformatsııa aımaǵy batysqa (Manısa, Izmır qalalaryna), ońtústikke (Aıdyn, Mýgla qalalaryna) jáne shyǵysqa (Ysparta, Afon qalalaryna) qaraı keńeımek.
Onymen qatar, professor Okan Tıýısıýz keıbir qıraǵan ǵımarattarda qurylys materıaldarynyń sapasy nashar bolǵanyna nazar aýdardy.
— Beton konstrýktsııalarda dıametri 10 sm-ge deıingi qıyrshyq tas qoldanylǵan. Dál osyndaı másele buryn Cheltıksýııýdaǵy jer silkinisinde baıqaldy, sol kezde 85 adam qaza tapqan edi, — dedi Tıýısıýz.
Sonymen birge sarapshy Sherıf Barysh bul jer silkinisiniń Mármár teńizi aımaǵyndaǵy belsendilikke esh áser etpeıtinin rastady.
— Túrkııada árbir seziletin jer silkinisi kezinde bir suraq týyndaıdy: «Bul Ystanbulda kútiletin jer silkinisimen baılanysty ma?» Meniń jaýabym – joq! Túrkııa – bul tek Mármár óńiri ǵana emes. Biz basqa da qaýip aımaqtaryna nazar aýdarýymyz kerek, — deıdi professor.
Jalpy, sarapshylar men qarapaıym halyqtyń pikiri bir arnaǵa toǵysady: seısmotózimdi ǵımarattar salyp, azamattardy júıeli túrde tótenshe jaǵdaılarǵa daıyndaý — úırenshikti tártipke aınalýy tıis. Belsendi tektonıkalyq plıtalardyń túıisken tusynda ornalasqan Túrkııa 2023 jylǵy aqpandaǵy qaıǵyly oqıǵalardan sabaq alýdy esten shyǵarmaýy kerek.
Túrkııa halqy Syndyrgyda bolǵan jaǵdaıdy jaı tabıǵı qubylys emes, qurylys, qalalyq josparlaý jáne táýekelderdi basqarýǵa degen kózqarasta betburys bolýy tıis eskertý sıgnaly retinde qabyldaýda.
Basty seısmologtardyń pikirleri aıqyn: Túrkııadaǵy jer silkinisteri — sırek kezdesetin erekshelik emes, shynaıy shyndyq. Alaıda olardyń saldary qanshalyqty joıqyn bolatyny — tabıǵatqa emes, adamdarǵa baılanysty.
Keıbireýler bul oqıǵa «úlken Ystanbul jer silkinisine» áser ete me dep surasa, ǵalymdar odan mańyzdy máseleni kóteredi: únemi «trevoga» rejıminde ómir súrýdi doǵaryp, aldyn alý áreketterin jasaý ýaqyty keldi.
Buǵan deıin 10 tamyz keshinde Túrkııanyń batysynda magnıtýdasy 6,1 baldyq jer silkinisi bolǵanyn habarlaǵan edik. Jer silkinisiniń saldarynan shamamen 10 turǵyn úı qırap, bir adam qaza tapty.