Túrkitanýshy Ishtvan Qońyr Mandokıge arnalǵan halyqaralyq ǵylymı konferentsııa ótti
Sharaǵa TWESCO basshysy Darhan Qydyráli, Majarstannyń Qazaqstandaǵy elshisi Andrash Baranı, ǵalymnyń jary Ońaısha Maqsumqyzy, Majarstannyń Almaty qalasyndaǵy Bas konsýly Ferents Blaýman, AQSh, Reseı, Qyrǵyzstan men qazaqstandyq ǵalymdar, qoǵam qaıratkerleri qatysty.
«Uly dala jáne Mandokı mırasy» atty konferentsııada sóılegen sózinde TWESCO basshysy Darhan Qydyráli Altaıdan Anadolyǵa, Balatonnan Baıqalǵa, Kavkazdan Qarataýǵa deıingi ulan-ǵaıyr alqapty talaı sharlaǵan Ishtvan Qońyr Mandokıdiń murasy Uly dala mádenıetimen astasyp jatqanyn aıtty. Ǵalymnyń izi qazaq dalasynda saırap jatyr. Sonymen qatar, kúlli túrki urpaǵy meken etip otyrǵan aımaqtardyń barlyǵynda ǵalymnyń izi qalǵanyn tilge tıek etti. Halyqaralyq Túrki akademııasy ǵalym eńbekteriniń jaryq kórip, murasynyń saqtalýyna aıyryqsha úles qosyp keledi. Búginde ǵalymnyń 16 myń kitaptan turatyn jeke kitap qory Akademııa kitaphanasynda saqtaýly tur. TWESCO ǵalymdy eske alý, esimin ulyqtaý sharalaryn jyl saıyn ótkizip keledi. Bıylǵa sáıkes kelgen 75 jyldyq mereıtoıy da keń kólemde atap ótiledi. Almatydaǵy konferentsııa Akademııa josparlaǵan sharalardyń basy ǵana.
Ishtvan Qońyr Mandokı túrki halyqtary tarıhy men mádenı muralaryn jınaqtap qana qoımaı, baýyrlas jurttardyń rýhanı úndesip, túleýin ańsaǵan tulǵa bolatyn. Sonymen qatar, ǵalymnyń eńbegi túrki memleketteri men Majarstannyń arasyndaǵy baılanystardyń nyǵaıýyna da septigin tıgizdi. Konferentsııada sóz sóılegen Majarstannyń Qazaqstandaǵy elshisi Andrash Barany osyndaı pikir aıtty.
«Qońyr aǵamyzdyń atyn aıtsaq, onyń túrkitaný ǵylymynyń damýyna zor úles qosqan zertteýleri ǵana emes, sondaı-aq túrkitildes halyqtardyń birtutastyǵyn, olardyń arasyndaǵy baılanystardyń nyǵaıýyn, mádenıetteriniń jáne tilderiniń erkin túrde damýyn armandaıtyn tulǵanyń keıpi kóz aldymyzǵa keledi. Ásirese qazaq tiliniń órkendeýine erekshe mán bergen Qońyr Mandokı tek majar men qazaqtyń ǵana emes, dúnıe júzindegi búkil túrkitildes elderdiń arasyndaǵy baýyrlyq qarym-qatynastardyń sımvolyna aınaldy. Dúnıeden erte qaıtsa da ózi armandaǵan qazaq eliniń táýelsizdigin kórdi. Qazaqstan sol táýelsizdiktiń arqasynda Eýrazııa qurlyǵyna, álemge tanymal, bedeli joǵary elge aınaldy. Sondyqtan Halyqaralyq Túrki akademııasynyń shtab-páteri Uly dalanyń júregi - Astana qalasynda ornalasqany kezdeısoq emes. Al akademııa qabyrǵasynan Mandokı kitaphanasy ashylǵannan keıin Túrki akademııasyn Majarstannyń bir bóligi ornalasqan jer dep sanaımyz», - deıdi ol.
Al amerıkalyq ǵalym ıÝlaı Shamıloǵlý Mandokıdi «HHІ ǵasyrdyń Radlovy» atanýǵa laıyq tulǵa retinde baǵalady. Óıtkeni, ǵalymnyń artynda áli jaryq kórmegen mol qoljazba qory qalǵan. Amerıkalyq ǵalymnyń aıtýynsha, búginde ǵalymnyń otbasynda saqtaýly turǵan qoljazbalardy jarııalasa shamamen 30 tom kitap bolady. Demek, túrki murasyn túgendeýde Ishtvan Qońyr Mandokıge teń keler tulǵa sırek. Sondyqtan, ǵalym eńbekterin jarııalaý, jurtshylyqqa tanystyrý óte ózekti bolyp otyr.
Jıynǵa qatysqan RF Ǵylym akademııasy Ýfa ǵylymı ortalyǵy Tarıh, til, ádebıet zertteý ınstıtýtynyń jetekshisi, professor Fırdaýs Hısamıtdınova Mandokı muralaryn túrki dúnıesiniń gúldenýi jolynda paıdalaný kerek ekendigin aıtty. «Mandokıdyń tarıhtaǵy beınesi jyldar ótken saıyn tulǵalana beredi. Asqaq rýhy tutas túrki halyqtaryn kezip júrgendeı áserge qaldyrady», - dedi ǵalym.
Konferentsııada Ulttyq ǵylym akademııasynyń prezıdenti Murat Jurynov, shyǵystanýshy, ǵalym Ábsattar qajy Derbisáli, Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń prezıdenti, akademık Ómirzaq Aıtbaıuly, Halyqaralyq Túrki akademııasynyń aǵa sarapshysy Qadyraly Qońqabaev, A.Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýtynyń dırektory Erden Qajybek, túrkolog-qypshaqtanýshy Seısenbaı Qudasov jáne taǵy da basqa zııaly qaýym ókilderi Ishtvan Qońyr Mandokı jaıly estelikter aıtyp, oılarymen bólisti.
Al, ǵalymnyń jary Ońaısha Maqsumqyzy Mandokıdiń arman-ańsary Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń «Uly dalanyń jeti qyry» atty maqalasynda aıtylǵan oılarman úndesetinin aıtty. «Qazaq halqy óziniń dara perzenti, qypshaq uly Qońyrdy umytpaǵanyna men óte qýanyshtymyn. Ol qazaq jurtyn erekshe súıdi. Qazaqtyń baı ádep-ǵurpyn, tarıhyn, mádenıetin óte jetik bildi. Sony syılaǵandyqtan qazaqqa ǵashyq boldy»,-dedi ol.
Konferentsııa barysynda fılologııa ǵylymdarynyń doktory professor Telqoja Januzaqovqa jáne Majarstannyń Qazaqstandaǵy Tótenshe jáne ókiletti elshisi Andrash Baranıge TWESCO- nyń Altyn medali, fılologııa ǵylymdarynyń doktory Álimhan Júnisbekke Vılgelm Tomsen medali, ǵalym Ahmet Toqtabaı men qońyrtanýshy Ernar Masalımovke akademııanyń «Qurmet» gramotalary tabys etildi.
Eske salaıyq, ǵalymnyń týǵanyna 75 jyl tolýyna oraı TWESCO-nyń uıymdastyrýymen bir top azamat Ishtvan Qońyr Mandokıdiń Almatydaǵy zıratyna gúl shoqtaryn qoıyp, eske alý rásimin ótkizdi.
