Túrkistan oblysy vegetatsııalyq kezeńge qalaı daıyndalyp jatyr
«Qazgıdromet» RMK konsýltatıvtik boljamyna sáıkes bıyl óńirdi sýmen qamtamasyz etý shamamen 70%-dy quraıdy, ıaǵnı normadan keminde 30%-ǵa tómen. Sonymen qatar, oblysta 300 myń gektardan astam sýarmaly jerler bar. Osy jaǵdaıdy eskere otyryp, oblysta vegetatsııalyq maýsymǵa daıyndyq qalaı júrgizilip jatqany týraly Asqar Qystaýbaev aıtyp berdi.
Onyń bul salada 11 jyldyq tájirıbesi bar. Mamandyǵy boıynsha ol ınjener-gıdrotehnık, ómiriniń 50 jylǵa jýyq ýaqytyn sý sharýashylyǵynda jumys isteýge arnaǵan ákesiniń isin jalǵastyryp keledi.
«Bizdiń otbasymyzda bári de, ákem de, jubaıym da, men de sý salasynyń mamandarymyz. Sondyqtan sý sharýashylyǵy máselesin jaqsy bilemiz. Jalpy, oblysta ózenderdiń sany azaıyp keledi, olar qurǵap bara jatyr. Eger 10 jyldan astam ýaqyt buryn bizde 183 ózen bolsa, qazir 122 qaldy. Bul aımaqtyń sý resýrstary kólemine keri áser etedi»,- deıdi Asqar Ótepbergenuly.
Onyń málimetinshe, «Qazsýshar» RMK Túrkistan fılıaly aýdany 315 myń ga sýarmaly jer men respýblıkalyq mańyzy bar obektilerdi sýmen jabdyqtaý júıelerin paıdalanýmen aınalysady. Túrkistan oblysynyń aýmaǵynda barlyǵy 44 sý qoımasy bar, onyń ishinde 18-i «Qazsýshar» RMK balansynda, 11 sý jınaý gıdrotoraby, 99 magıstraldyq kanal, 1699 sharýashylyqaralyq jáne sharýashylyqishilik arnalar, 408 uzyndyǵy 3095,12 km kollektorlyq-drenajdyq jeli, 1139 birlik tik drenaj uńǵymasy.
- Asqar Ótepbergenuly, vegetatsııalyq maýsym jaqyndap keledi. Oǵan daıyndalý úshin qandaı jumys júrgizilýde?
- Búgingi tańda Túrkistan fılıalynyń sý nysandarynyń jaǵdaıy turaqty baqylaýda. Qaýipsiz sý tasqyny kezeńin ótkizý boıynsha is-sharalar turaqty túrde júrgiziledi. Sý qoımalary men sý toraptarynda paıdalaný erejelerine sáıkes jumystar júrgiziledi. Sý tasqynynyń aldyn alý boıynsha sý qoımalarynyń tehnıkalyq jaǵdaıyna tekserý júrgizildi, táýlik boıy kezekshilik uıymdastyryldy. Arnaıy tehnıka tekserildi jáne ınertti materıaldar qory jasaqtaldy, baılanys quraldarymen tolyq qamtamasyz etildi, sý basý qaýpi joq.
Sondaı-aq, kanaldardy mehanıkalyq tazalaý, ırrıgatsııalyq júıelerdi, onyń ishinde kanaldardy, kollektorlardy, qurylystardy rekonstrýktsııalaý júrgizilýde.
3 óńirde apatty mobıldi top quryldy, onyń ishinde arnaıy tehnıka (Shardara, Kóksaraı kontr rettegishi, Shymkent qalasy).
Máselen, Shardara boıynsha bul – Keles, Qazyǵurt jáne Saryaǵash aýdandaryndaǵy jbektiler. Kóksaraı kontrrettegishi boıynsha – Arys qalasyndaǵy, Otyrar jáne Ordabasy aýdandaryndaǵy obektiler. Shymkent qalasy boıynsha – qalanyń ózinde, sondaı-aq Tólebı jáne Túlkibas aýdandaryndaǵy obektiler.
Búgingi tańda 108 birlik qajetti avtokólik, 62 birlik arnaıy tehnıka bar.
Sonymen qatar, 2021 jylǵa arnalǵan tabıǵı sıpattaǵy tótenshe jaǵdaılar qaýpi men tótenshe jaǵdaı týyndaýy kezindegi vedomstvoaralyq ózara is-qımyl jospary bekitildi. Túrkistan fılıaly men vedomstvolyq baǵynysty mekemeleri boıynsha bıylǵy jyly tabıǵı sıpattaǵy tótenshe jaǵdaılar, sý tasqyny qaýpi nemese sý tasqyny týyndaýy kezinde qadaǵalaý jáne habarlaý shemasy, den qoıý algorıtmi, sondaı-aq arnaıy tehnıkany bólý kestesi ázirlendi. Sý tasqyny qaýpi bar baǵyttar men qorǵanys qurylystary boıynsha is-sharalar bekitildi.
Shardara sý qoımasy men Kóksaraı kontrrettegishiniń sý rejımderi sý resýrstary komıtetimen retteledi, qazirgi ýaqytta sý bekitilgen kestege sáıkes aǵyzylady.
Vetegatsııalyq kezeńde biz úshin eń aldymen sý mańyzdy. Sondyqtan biz ony jınaımyz. Oblys boıynsha eń úlken sý qoımasy – Shardara, sondaı-aq Kóksaraı kontr rettegishi. Qazirgi ýaqytta Shardara sý qoımasy boıynsha bizde 5 mlrd tekshe metr sý jınaqtalǵan, Kóksaraı sý rettegishi boıynsha vegetatsııalyq kezeńge shamamen 2 mlrd tekshe metr sý jınaýdy josparlap otyrmyz. Taǵy 15 sý qoımasy boıynsha jobalyq kólemniń 31% - y jınaldy.
Bul rette Kóksaraı kontr rettegishi 2 baǵyt boıynsha jumys isteıdi: qysta sý tasqynynyń aldyn alý retinde - Qyzylorda oblysynda Syrdarııa ózeniniń boıynda muz jınalady, soǵan baılanysty búginde Kóksaraı tostaǵynda sý jınalady. Bul Qyzylorda oblysyndaǵy kúrish daqyldarynyń vegetatsııalyq kezeńinde sýmen qamtamasyz etýge múmkindik beredi.
Shardara, Arys, Otyrar, Jetisaı jáne Maqtaaral aýdandarynda vegetatsııalyq kezeń bastalyp ketti. Sońǵy eki aýdan elimizdiń agrarlyq salasyndaǵy eń mańyzdy óńirlerdiń biri bolyp tabylady, ıaǵnı bul aýdandarda 136 myń ga sýarmaly jerler bar. Munda ósirilgen ónimder eldiń qajettilikterin qamtamasyz etedi, al keıbiri Reseıge eksporttalady.
- Aldaǵy maýsym qandaı bolmaq? Barlyq sharýalar sýmen jetkilikti kólemde qamtamasyz etile me?
- Bıyl bizde sý jetispeıtin bolady. «Qazgıdromet» RMK-nyń Túrkistan oblysy boıynsha konsýltatıvtik boljamdaryna sáıkes sýmen qamtamasyz etý shamamen 70%-dy quraıdy, ıaǵnı óńir boıynsha normadan 35-40% - ǵa tómen. Bul bıylǵy jyly biz ırrıgatsııalyq júıeler boıynsha sý aınalymyn barynsha paıdalanýǵa, ylǵal súıgish daqyldardyń, sonyń ishinde kúrish, baqsha daqyldarynyń egistigin azaıtýǵa tıispiz degendi bildiredi. 2020 jyldyń jeltoqsanynda, sondaı-aq osy jyldyń naýryz aıynda biz oblystyń barlyq aýdandary boıynsha usynymdarmen tıisti hattar jiberdik. Bizde barlyǵy 574 myń ga sýarmaly jer bar, onyń ishinde «Qazsýshar» RMK Túrkistan fılıaly 313 myń ga nemese 1 800-den astam sý tutynýshyny sýmen qamtamasyz etedi.
- Ótken maýsymmen salystyrǵanda qandaı ózgerister bar? Qıyndyqtar bar ma? Olardyń sheshimderi qandaı?
- Joǵaryda aıtqanymdaı, bıyl ońtústik óńirlerde sý az bolady dep boljanýda. Muny, mysaly, Ózbekstannan kelgen áriptesterimiz de rastap otyr. Qazaqstandaǵy eń úlken ózenniń – Syrdarııanyń tolymdylyǵy Toqtoǵul sý qoımasynyń deńgeıine de baılanysty. Qazir onda jobalyq kólemi 19 mlrd tekshe metr bolatyn 8 mlrd tekshe metr sý jınaqtalǵan...
2020 jyly óńirde sý tapshylyǵy 30-35%, ıaǵnı sýmen qamtamasyz etý 70% shamasynda bolǵany belgili. Sol kezde biz barlyǵyn jumyldyrdyq, barlyq qajetti sharalardy qabyldadyq, sonyń ishinde sý aınalymyn júrgizdik, Maqtaaral jáne Jetisaı aýdandarynda drenajdyq jelilerdiń tik uńǵymalaryn qoldandyq. Bul uńǵymalar shamamen 20 myń ga qorektendirýge múmkindik berdi, sonymen qatar biz sýarý úshin qolaıly aryq sýymen suıyltylǵan kollektorlyq sýlardy qoldandyq.
Bıyl jaǵdaı qaıtalanýy múmkin, sondyqtan biz barlyq qajetti sharalardy qarastyrdyq. Barlyq sýarý júıelerindegi shyǵyndardy azaıtý mańyzdy. Buǵan jol bermeý úshin, birinshi kezekte, durys esepke alý qajet, sondyqtan pılottyq joba sheńberinde biz K-19 arnasy boıynsha sýmen qamtamasyz etýdi avtomattandyrýdy iske qostyq. Bul bizge shlıýzdi qashyqtan ashýǵa jáne jabýǵa, tekshelerdegi sýdyń kólemin kórýge jáne t. b. múmkindik beredi.
Sonymen qatar, sýdy únemdeý tehnologııalaryn qoldaný mańyzdy. Túrkistan oblysyndaǵy arnalardyń 80% - ǵa jýyǵy jer asty sýlary, bul sýdyń úlken shyǵynyn týdyrady. Irrıgatsııalyq jáne drenajdyq júıelerdi jetildirý boıynsha iske asyrylyp jatqan PÝID-2 jobasy sheńberinde jaǵdaı jaqsarýy tıis.
Bizdiń oblysta Saryǵash, Qazyǵurt, Keles aýdandaryndaǵy jylyjaılarda tamshylatyp sýarý túrindegi sý únemdeý tehnologııalary da qoldanylady, sonymen qatar Keles aýdanynda reseılik kompanııa seriktesterimen birlesip 500 ga alańda áınek jylyjaı salady, ınvestıtsııalardyń jalpy somasy shamamen 1 mlrd AQSh dollar.
Basqa da jaǵymdy oqıǵalardyń qatarynda Maqtaaral, Jetisaı jáne Shardara aýdandaryndaǵy 512 uńǵyma boıynsha Islam Damý Banki qarjylandyratyn jobany atap ótýge bolady. Qazirgi ýaqytta jobalaý-izdestirý jumystary júrgizilýde. 1 uńǵyma sekýndyna 30-40 lıtr sý beredi.
Sonymen qatar, Qazaqstan jyl saıyn jaǵdaıdy talqylap, sý boıynsha, atap aıtqanda transshekaralyq ózender boıynsha, onyń ishinde Syrdarııa ózeni boıynsha kórshiles memleketterdiń - Tájikstan, Ózbekstan jáne Qyrǵyzstannyń mamandarymen anyqtalǵan ýaǵdalastyqtarǵa keledi.
Sondaı-aq, bizdiń oblys boıynsha respýblıkalyq nysandar boıynsha 3 mlrd 371 mln tekshe metrdi quraıtyn sý boıynsha lımıt týraly aıtqym keledi. Sý az bolǵan kezde biz úshin lımıtterdiń kesilmeýi mańyzdy.
Budan basqa, sý tarıfi boıynsha da másele mańyzdy, ol Qazaqstan boıynsha biryńǵaı jáne 1000 tekshe metr QQS – men 421 teńgeni quraıdy, ıaǵnı 1 tekshe metr sý úshin-bul 0,421 teńge...
Qalaı bolǵanda da, ótken jyldaǵydaı, biz aldaǵy vegetatsııalyq kezeńde oblystyń barlyq tıisti qajettilikterin sýmen qamtamasyz etý úshin barlyq qajetti sharalardy qabyldaýǵa daıynbyz.
