Túrki ınvestqorynyń kapıtaly birneshe mlrd dollarǵa jetýi múmkin - Baǵdat Ámireev
Búginde álem elderi Túrki memleketteri uıymynyń jumysyna nazar aýdaryp otyr. Ásirese, halyqaralyq qarjy ınstıtýttary uıymnyń janyndaǵy Túrki ınvestıtsııalyq qoryna qarajat quıýǵa daıyn. Qordyń qurylǵanyna uzaq ýaqyt ótpese de, onyń bolashaǵyna senetinder kóp. Qordyń jarǵylyq kapıtaly 500 mln dollardan bastalǵanymen, aldaǵy ýaqytta birneshe mıllıardqa jetýi múmkin. Qordyń qarjysy qaı baǵytqa jumsalady jáne qandaı qarjy ınstıtýttary ınvestıtsııa salýǵa daıyn? Bul týraly tolyǵyraq qordyń prezıdenti Baǵdat Ámireev Kazinform sarapshysyna bergen eksklıýzıv suhbatynda aıtty.
Túrki memleketteri uıymynyń basshylary Astanaǵa onynshy sammıtke jınaldy. Alǵashynda jumysyn Keńes retinde bastaǵan uıym sońǵy jyldary qyzmetin jandandyrdy. Búginde qarqyndy damyp kele jatqan bedeldi halyqaralyq uıym deýge de negiz bar.
Elordaǵa uıymǵa múshe memleketter – Ázerbaıjan, Qyrǵyzstan, Ózbekstan jáne Túrkııanyń prezıdentteri keldi. Baqylaýshy elder – Majarstan men Túrikmenstannyń da basshylary qosyldy. Sammıt «Túrki dáýiri» uranymen ótetin joǵary deńgeıdegi pikirtalastar úshin mańyzdy alań bolady.
Mereıtoılyq sammıtte kóshbasshylar birqatar mańyzdy máseleler boıynsha sheshim shyǵaryp, kelisimderdi aıaqtaıdy jáne ekonomıka, saýda, kólik jáne keden sııaqty salalardaǵy Túrki memleketteri uıymynyń jobalaryna qatysty resmı qujattardy bekitedi dep josparlanǵan. Sonymen qatar, aımaqtaǵy jáne odan tys jerlerdegi saıası jáne ekonomıkalyq oqıǵalardy talqylaıdy.
Aıtýly sharanyń qarsańynda Túrki ınvestıtsııalyq qorynyń prezıdenti Baǵdat Ámireev Qazaqstan Túrki elderine qatysty ortaq ıdeıalardyń bastamashysy bolǵanyn atap ótti.
Qazaqstan – túrki uıymdaryn qurýǵa bastamashy bolǵan el
Mundaı mańyzdy bastamalardyń kóptegen sebebi bar. Sonyń ishinde, biz – qazaqtar ashyq, árqashan erkin qarym-qatynasty qalaımyz. Dıplomatııalyq turǵydan baǵdarymyz aıqyn. Buǵan bizdiń geosaıası ornalasýymyz da mindetteıdi. Qazaqstan eshqashan qandaı da bir elder men uıymdarǵa qarsy shyqpaıdy. Biraq bárinen buryn biz tepe-teńdikti saqtap kelemiz. Dál osyndaı geosaıası ornalasý Qazaqstandy osyndaı ıdeıalardy bastaýǵa jáne usynýǵa ıtermeleıdi.
Shynynda da, túrki uıymdaryn qurýda Qazaqstan sheshýshi rol atqardy deýge bolady. Tarıhqa úńiletin bolsaq, elimiz kezinde Túrki keńesin qurýǵa bastamashy boldy. Ol klassıkalyq túrde túrki memleketterin biriktirdi. Buǵan deıin Qazaqstan Túrki elderiniń Parlamentaralyq Assambleıasyn qurýǵa bastamashy bolǵan edi. Al 1991-92 jyldary Qazaqstan túrki álemi mádenı salada biriktirgen TÚRKSOI, uıymyn qurýdy usynǵan. Keıin Túrki akademııasyn qurýǵa da bastamashy boldy, ıaǵnı bular – búgingi Túrki memleketteri uıymynyń «bólimsheleri». Sodan keıin Túrki elderiniń saýda-ónerkásip palatasy quryldy. Al, bıyl Ankarada ótken kezekten tys sammıtte Qazaqstan ınvestıtsııalyq qor qurý týraly bastama kóterdi. Sondyqtan Qazaqstan Túrki memleketteri uıymynyń negizin qalaýshy el ekenin bári moıyndaıdy, - dedi spıker.
Túrki ıntegratsııasynyń berik bolýynyń sebebi – dinimiz ben dilimiz bir
Dúnıe júzinde halyqaralyq uıymdar qurylǵan kezde, kóbine, belgili bir strategııalyq nemese ekonomıkalyq, ıa basqa da maqsat kózdeıdi. ıAǵnı, barlyq derlik uıym qurylǵan kezde belgili bir maqsattarǵa baǵyttalǵan. Al Túrki uıymynyń qurylýyna ortaq tarıh negiz boldy.
Biz otbasy sııaqtymyz. Bul bireýge unaı ma, joq pa – bul fakt. Biz bir tilde sóıleımiz jáne mádenıetimiz de ortaq. Sondyqtan Qazaqstannyń roli zor. Basqa túrki elderi de úlken rol atqara alady. Biraq árqaısynyń óz orny bar, ony almastyra almaımyz... Kez kelgen halyqaralyq uıym ortaq múddelerge qol jetkizý úshin qurylady. Al, biz birden yntymaqtastyqtyń jańa salalaryn – saıasat, ekonomıka, mádenıet jáne bilim, sport, jastar, aqparattyq tehnologııalar, qaýipsizdik máselelerin qamtydyq. Dinı lıderler keńesi de bar. Búginde bul – berik bazaǵa negizdelgen, tolyqqandy jumys istep turǵan halyqaralyq birlestik. Joǵaryda aıtqanymdaı, halyqaralyq uıymdar belgili bir maqsat úshin qurylady jáne bul onyń ǵumyry qandaı da bir ýaqyt sheńberinde bolatynyn bildiredi. Al bizdiń uıymdy áleýeti eshqashan taýsylmaıtyn sırek kezdesetin birlestikterdiń biri dep aıtýǵa bolady. Baýyrlaryńyzben ýaqytsha baýyr bola alasyz ba? Joq. Sondyqtan bizdiń uıymnyń basty erekshelikteriniń biri – ol máńgilikke jalǵasady, - dedi Baǵdat Ámireev.
Keńesten uıymǵa deıin...
2021 jylǵy 12 qarashada Ystanbul qalasynda Túrkitildes memleketterdiń yntymaqtastyq keńesiniń sammıtinde Túrki Keńesi Túrki memleketteriniń uıymy bolyp ózgertildi. Dıplomattyń aıtýynsha, munyń da ózindik sebepteri bar.
Biz ony bastapqyda Keńes dep «qarapaıym» túrde atadyq. Men sol kezde Qazaqstannyń Túrkııadaǵy elshisi jáne keńes qurý jónindegi jumys tobynyń jetekshisi boldym. Qazaqstannyń geosaıası jaǵdaıyn, adamdardyń psıhologııasy kez kelgen jańashyldyqqa, ásirese geosaıası ortada qorqynyshpen qaraıtynyn eskerý kerek boldy. Buǵan jol bermeý úshin biz ony Túrkitildes memleketterdiń yntymaqtastyq keńesi dep ataýǵa sheshim shyǵardyq. Al, 2021 jyly ol uıymǵa aınaldy, óıtkeni ol kezde bizdiń kórshilerimiz ben álemdik qaýymdastyq baýyrlas memleketterdiń birtutas memleketaralyq birlestigi retinde tanyp, qabyldady. Muny, tipti buryn basqa kózqaraspen qaraǵan adamdar da tez qabyldady, – dep atap ótti spıker.
Túrki ınvestıtsııalyq qorynyń kapıtaly: basynda $500 mln – bolashaqta birneshe mıllıard
Túrki memleketteri uıymy týraly aıtqanda bıyl qurylǵan ınvestıtsııalyq qor jaıynda aıtýdyń mańyzy zor. Sebebi uıymǵa múshe memleketter Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaevtyń qor qurý ıdeıasyn qoldap, negizgi kapıtalyna jarna quıýǵa da kelisti.
Tórt aıda, rekordtyq merzimde biz kelisimshartty bekittik jáne 16 naýryzda Ankara sammıtinde qol qoıdyq. Búgin túnde, sammıttiń qarsańynda, Túrik parlamenti túngi saǵat 12-de ratıfıkatsııalady, Prezıdent Mırzıeev túngi saǵat 11-de qol qoıdy. Barlyq derlik el ratıfıkatsııalady, endi Qyrǵyzstandy kútemiz. Bul – Damý banki sııaqty jańa qarjy organy. Ádette mundaı uıymdardy qurý birneshe jylǵa sozylady. Bul ońaı sharýa emes, halyqtyń, memlekettiń qarjysy, ony durys jumsaý kerek. Biz kómek kórsetkimiz keletinderge de, ekonomıkalyq ıntegratsııamyzǵa da paıda ákelýi tıis. Jalpy alǵashqy somasy 500 mln dollardan bastaldy. Muny uıymnyń árbir turaqty múshesi 100 mlnnan salyp tolyqtyrdy. Sonymen qatar, Túrikmenstan men Majarstan 100 mıllıonnan salǵanda, jalpy 700 mıllıonǵa jetti. Olar salymdaryn ulǵaıtýy múmkin, - dedi spıker.
Baǵdat Ámireevtiń aıtýynsha, aldaǵy jyldary qordyń qarjysy birneshe mıllıard dollarǵa jetýi múmkin. Óıtkeni, onyń bolashaǵyna senimmen qaraıtyn halyqaralyq qarjy uıymdary kóp.
Qor jumysyn endi bastady. Soǵan qaramastan, bizdiń elderimiz burynnan yntymaqtasyp kele jatqan halyqaralyq qarjy ınstıtýttary bar – bul Islam damý banki, Azııalyq ınfraqurylymdyq ınvestıtsııalar banki – olar da ınvestıtsııa salýǵa daıyn. Aldaǵy jyldary qorda birneshe mıllıard dollar bolady dep kútip otyrmyz. Osylaısha bizde úlken kapıtal bolady. Sonymen qatar, biz aktıvterdi tartamyz. Óz qarajatymyzdyń esebinen bólek, biz jobalarymyzdy qarjylandyrý úshin basqa aımaqtyq qarjy ınstıtýttarymen belsendi túrde yntymaqtasamyz, sondyqtan kapıtal ondaǵan ese ulǵaıýy múmkin, óıtkeni Katar qory, Saýd Arabııasy qory, Ámirlikter qory sekildi bul ınstıtýttardyń úlken múmkindikteri bar. Olar bizben jumys isteýge daıyn, sondyqtan biz úlken kólemde qarjy kútemiz. Osylaısha, biz qarjy ınstıtýty retinde ǵana emes, ınvestıtsııalar tartý ınstıtýty retinde de áreket etemiz. Bul onyń mańyzdylyǵyn aıqyndap otyr, - dedi Baǵdat Ámireev.
Dıplomattyń aıtýynsha, qordyń qarjysy negizinen ortaq jobalarǵa, onyń ishinde iri jobalarmen qatar, shaǵyn jáne orta bıznes sýbektilerin de qamtıdy. Sondaı-aq, qordy qurý óńirishilik saýdany damytýǵa, shaǵyn jáne orta bıznes jobalaryn qarjylandyrýǵa, kóliktik jáne logıstıkalyq tizbekterdi, qoıma jáne óndiristik múmkindikterdi keńeıtýdi qoldaýǵa, tsıfrlyq ınfraqurylymdy qurýǵa jáne jańǵyrtýǵa, ónerkásip óndirisin, ınfraqurylymdy, kólik, aýyl sharýashylyǵyn qosa alǵanda, ózara qyzyǵýshylyq týdyratyn salalarda damý jobalaryn qoldaýǵa járdemdesetin bolady, aqparattyq jáne kommýnıkatsııalyq tehnologııalar, jasyl ekonomıka, týrızmge de baǵyttalady.
Túrki ınvestıtsııalyq qoryn qurý týraly kelisimge qol qoıý týraly Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń Jarlyǵynyń jobasyn myna siltemeden qaraýǵa bolady.
