Túlkibas aýdanyndaǵy 15 aýyldyq okrýg ákimdiginde medıatsııa kabıneti ashyldy — Marat Yrsymbetov
TÚRKІSTAN. KAZINFORM — Sońǵy jyldary sot júıesinde keshendi reformalar iske asyrylyp otyr. Aıtalyq, bir ǵana tsıfrlandyrýdyń ózi salaǵa kóptegen ózgerister alyp keldi. Sottyń jumysy jeńildep qana qoıǵan joq, salada zaman talabyna saı bolýǵa degen umtylys baıqaldy. Kúndelikti qoldanyp júrgen «Jasandy ıntellekt», «robottandyrý» degen sózder de salada keńinen paıdalanyla bastady. Munymen qosa qashyqtyqtan, ıaǵnı onlaın sot otyrystary da halyqtyń quqyqtyq saýatyn ashyp, sot júıesine úlken serpilis týdyrdy. Oraıy kelgende sot júıesindegi osy jáne ózge de jańashyldyqtar jaıly Túrkistan oblysyna qarasty Túlkibas aýdandyq sotynyń tóraǵasy Marat Yrsymbetovpen tildesken bolatynbyz.
— Marat Nurǵazyuly, áńgimemizdi sot salasyn keshendi reformalaý isinde qol jetkizgen negizgi jetistikterden bastasaq.
— Bıyl ótken sýdıalardyń sezinde sottyń qyzmeti abyroıly bolýy úshin atqarylýy qajet ister kóbirek sóz boldy. Álbette, ádil sot — memlekettiń tiregi. Sondyqtan, sot bıligi qashanda minsiz qyzmet atqarýy kerek. Bul týraly Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev: «Zań men Tártip — ádiletti qoǵamnyń negizgi ólshemi. Bul — zań aldynda bári birdeı, teń quqyly degen sóz. Sol sebepti, sot organdary azamattardyń basty qorǵany bolýy kerek. Elde zań ústemdigi ornasa, halyqtyń bılikke degen senimi nyǵaıady», — dedi. Durys aıtasyz, sońǵy jyldary elimizde sot salasyn keshendi reformalaý nátıjesinde salada birqatar oń ózgerister baıqaldy. Aıtalyq, elimizde Konstıtýtsııalyq sot quryldy. Sot júıesiniń ınstıtýtsıonaldyq derbestigi nyǵaıdy. Sala bıýdjetin basqarý quzyreti qazylar qaýymynyń ózine berildi. Kúshtik qurylymdar sýdıalarǵa qysym kórsetpeýi úshin tıisti sharalar qabyldandy. Kadrlardy irikteý júıesi jańartyldy. Birinshi satydaǵy sot tóraǵasy qazylar qaýymynyń usynysymen taǵaıyndalady. Joǵarǵy Sottyń sýdıalary Konstıtýtsııada kórsetilgen jańa tártip boıynsha saılanatyn boldy, ıaǵnı, olardy Senat balamaly negizde tańdaıdy. Alqa bıler tájirıbesi keńinen qoldanyla bastady. Qazir olardy irikteý jumysy tsıfrlyq júıege tolyq kóshken. Sondaı-aq Ákimshilik ádilet qyzmeti paıda boldy. Sonymen qatar, «Sot kabıneti» jene «Sot qujattarymen tanysý» elektrondy servısteri Joǵarǵy Sottyń sud.gov.kz resmı saıtynda iske qosyldy. Atalǵan qyzmetterdi elektrondy tsıfrlyq qoltańbasy bar respýblıkanyń kez kelgen azamaty tutyna alatyn deńgeıge jetti. Atalǵan servısten basqa, «Tyńdalǵan isterdiń tizimi», «Sot joldamasy», «Tórelik» aqparattyq júıesi, sot protsesine qatysýshylarǵa elektrondy poshta arqyly habarlandyrý berip, «Qazposhta» AQ-men jáne sot organdarynyń aqparattyq júıelerimen birlese jumys isteı bastady. Sonymen qatar, sot protsesinde aýdıo-beınetirkeý júıesi de qoldanylýda. Osyndaı jańashyldyqtardy halyqqa túsindirý maqsatynda Túlkibas aýdandyq sotynyń qyzmetkerleri buqaralyq aqparat quraldarynda maqalalar jarııalap, semınarlar men «dóńgelek ústelder», ashyq esik kúnderi ótkizilip jatyr.
— Aýdandyq sot sýdıalary jyl basynan búginge deıin qansha isti qarady? Olardyń nátıjeleri qandaı?
— Ata zańymyzdyń 13-babynda árkimniń óz quqyqtary men bostandyqtaryn sot arqyly qorǵaýyna quqyǵy bar delingen. Prezıdentimiz zań men tártip — ádilettiliktiń basty sharty dep qadap aıtty. Bul turǵyda sot bıligi ádilettilikti qurýda basty ról atqarady. Sot bıligi — Ata Zańymyzda bekitilgen memlekettik bıliktiń negizin quraıtyn úsh bıliktiń bir tarmaǵy. Sot bıliginiń abyroıy — memlekettiń abyroıy, ar-ojdany. Aıta keteıik, aýdanda adamnyń quqyqtaryn qorǵaý boıynsha jyl basynan búginge deıin 979 talap qoıý (aryz) túsken bolsa, onyń 372-si sheshim shyǵýmen, 142-si sot buıryǵymen, 252-si tatýlasýmen aıaqtalǵan, qalǵany qaralý ústinde. Osy túsken isterdiń tatýlasýǵa jatatyny 511 is, ıaǵnı aýdanymyzdaǵy ár daýdyń ekinshisi bitimmen aıaqtalýda. Osy jalpy túsken talap qoıýdyń (aryz) 5 paıyzy ǵana oblystyq sotqa shaǵymdansa, onyń 0,3 paıyzy ǵana ózgeriske ushyraǵan. Demek, aýdanymyzda adam quqyqtary men bostandyqtary óz dárejesinde qorǵalǵan dep aıtýǵa tolyqtaı negiz bar. Óńirde jyl basynan búginge deıin sot óndirisinde 979 — azamattyq, 42- qylmystyq is, 631- ákimshilik quqyq buzýshylyq jáne 7-ákimshilik is qaraldy. Sonymen qatar, 2639 — materıaldar, tergeý organdarynyń 90 — sanktsııa qaralǵan. Osylardy saraptaı kele Túlkibas aýdandyq sotynda eń kóp qaralyp jatqan isterdiń basty bóligin sharttyq mindettemeler, otbasylyq kelispeýshilikter jáne jer qatynastarynan týyndaǵan daýlar qurap otyrǵanyn aıtýǵa bolady.
— Mundaı jaǵdaıda taraptardyń isti sotqa jetkizbeı, bitimge kelýi de mańyzdy ról atqarady. Osy jáne turǵyndardyń quqyqtyq saýatyn arttyrý baǵytynda qandaı jumystar atqarylýda?
— Medıatsııalyq qyzmetti kúsheıtý arqyly kez kelgen isti sotqa jetkizbeı, taraptardyń bitimge kelýimen aıaqtaýdyń mańyzy óte zor ekeni sózsiz. Bul rette salany tsıfrlandyrý baǵytynda júrip jatqan jumystardyń da qosar úlesi orasan zor. Memleket basshysy Qasym-Jomart Kemeluly sýdıalardyń bıylǵy sezinde bylaı degen bolatyn: «Tsıfrlyq tehnologııalar azamattardyń sot protsesine qatysýyn aıtarlyqtaı jeńildetti. Sondaı-aq sot qyzmetiniń barynsha ashyq bolýyn qamtamasyz etti. Elimizde arnaıy aqparattyq júıe bar. Sýdıalar sol arqyly basqa sottardyń sheshimderimen tanysa alady. Bul — ádil sot aktilerin qabyldaýǵa múmkindik beretin utymdy tásil. Sonyń arqasynda ortaq málimet qory qalyptasady. Bul derekter sot protsesine qatysatyn taraptyń bárine qoljetimdi bolýy kerek. Sol kezde árkim ózine qatysty istiń nátıjesin baǵamdaı alady. Bul bastama sotta qaralatyn daý-damaıdy azaıtady. Jurt ta bosqa aryzdanyp, shaǵymdana bermeıdi. Jalpy, sot isin jeńildetý — mańyzdy mindet. Ol úshin ozyq tehnologııa men jasandy ıntellektini keńinen paıdalanǵan jón» — degen bolatyn. Sonymen qatar, Memleket basshysy sot isin qashyqtan júrgizý azamattyq ister boıynsha aýmaqaralyq sottylyq júıesin engizýge múmkindik bergenin aıtty. Osy tájirıbeni ákimshilik isterde qoldanýdy kózdeıtin zań jobasy qazir depýtattardyń qaraýynda jatyr. «Bıyl sot otyrystary alǵash ret onlaın kórsetile bastady. Osyndaı tásilmen eki sot protsesi ótti. Sot isteri mıllıondaǵan adamnyń kóz aldynda meılinshe ashyq júrgizildi. Mundaı qadam jurttyń sot júıesine senimin nyǵaıta tústi deýge bolady. Bul — árıne, buryn-sońdy bolmaǵan jańashyldyq. Sondyqtan sýdıalar men aıyptaýshylarǵa qoıylatyn talap kúsheıdi. Sotqa qatysýshy taraptar ashyq sot alańynda óz oılaryn erkin jetkize alady. Barlyq sot otyrysynda osyndaı joǵary standart bolýy kerek. Sotty onlaın ótkizýdiń taǵy bir utymdy tusy bar. Azamattardyń quqyqtyq sana-sezimi ózgerip keledi. Zańger mamandyǵyna degen qyzyǵýshylyq artty. Jastar zań salasyndaǵy mamandardy úlgi tuta bastady. Munyń bári qoǵamda kásibı maman bolý qundylyǵyn dáripteýge múmkindik beredi. Jalpy, sotty onlaın ótkizý jurttyń quqyqtyq mádenıetin kóterýge oń áser etýde. Bul — elimizde Zań men Tártip qaǵıdatyn ornyqtyratyn tıimdi tásil», — dedi Memleket basshysy. Menińshe biz quqyqtyq mádenıetti qalyptastyrý úshin eń aldymen quqyqtyq bilim berý júıesin retke keltirýimiz kerek. Biz sonda ǵana azamattardyń qoǵam aldyndaǵy boryshyn sanaly túrde oryndaýyna, adamdardyń ózderiniń devıantty minez-qulqyn jeńýine, bir-birine ozbyrlyq pen zorlyq-zombylyq kórsetý jaǵdaılaryn boldyrmaýǵa qol jetkize alamyz. Túlkibas aýdany qazaqtyń qaımaǵy buzylmaǵan óńir. Munda aýyzbirshilik pen birlik jaqsy jolǵa qoıylǵan. Sonyń nátıjesinde ólkede kóp isterdi sotqa jetkizbeı, taraptardyń bitimge kelýi arqyly sheshýge múmkindik týyp otyr. Jalpy isterdi sotqa jetkizbeı, taraptardyń bitimge kelý arqyly sheshý maqsatynda ákimdik janynan medıatsııa kabınetin ashý úshin Túlkibas aýdany ákimdigine hat joldadyq. Sonyń nátıjesinde Túlkibas aýdandyq ákimdiktiń (aýdan ákiminiń apparaty) janynan iske qosylǵan medıatsııa kabınetinen bólek, 15 aýyldyq okrýg ákimdikteriniń janynan medıatsııa kabıneti ashyldy. Jalpy búginde Túlkibas aýdany boıynsha ákimdikterdiń janynda 16 medıatsııa kabıneti jumys isteıdi Medıatorlardyń kásibı biliktiligin arttyrý maqsatynda olardy arnaıy oqý kýrstaryna jiberip otyramyz. Óńirde aýyl bıleri ınstıtýty da qurylǵan. Olar medıatorlarmen birge turǵyndardyń quqyqtyq saýatyn arttyrý maqsatynda «dóńgelek ústelder» men túsindirý jumystaryn júrgizedi. Osyndaı jumystardyń nátıjesinde aýdanda sotqa deıin bitimge kelýmen aıaqtalǵan isterdiń sany óse bastady. Halyqtyń medıatorlarǵa degen senim kúsheıdi. Halyqtyń quqyqtyq mádenıetin qalyptastyrý úshin daýly iske tap bolǵan azamattarǵa birden sotqa júginbeı, aqylǵa salyp oılanǵan jón der edim. Tipti, sotqa júgingenniń ózinde, eń durysy — ózara kelisimge kelip, tatýlasý. Bul birinshiden, olardyń ýaqyttaryn joǵaltpaýǵa, ekinshiden qarjylaryn únemdeýge úlken septigin tıgizedi. Mundaı jaǵdaıda eki aradaǵy burynǵy qarym-qatynas ta úzilmeıtin bolady. Atam qazaq «Altaý ala bolsa aýyzdaǵy ketedi, tórteý túgel bolsa tóbedegi keledi» degen sózdi tekten-tekke aıtpaǵan.
— Ýaqyt bólip, suhbattasqanyńyzǵa rahmet! Zańymyz ústem bolsyn!