Tsıfrlyq sot oryndaýshy halyqtyń 60 mln teńgesin únemdegen – Jańa zańda qandaı ózgeris bolady

ASTANA. KAZINFORM – Byltyr tamyz aıynda Tsıfrlyq sot oryndaýshy jobasy iske qosyldy jáne 25 AEK-ten aspaıtyn 125 myńnan astam qujat oryndalyp, memleket kirisine shamamen 2,5 mlrd teńge óndirildi. Al azamattar jeke sot oryndaýshyǵa 25% syıaqy retinde tóleýi tıis bolǵan 60 mln teńgeden astam qarajatyn únemdep qaldy. Bul týraly QR PІB janyndaǵy Parlamentarızm ınstıtýtyndaǵy dóńgelek ústelde aıtyldy. 

Parlamentarızm ınstıtýtynyń atqarýshy dırektory Almas Qanatovtyń aıtýynsha, ótken jyly atqarýshylyq sala boıynsha halyqtan 12 myńnan astam shaǵym túsken. Qazir elimizde 2 100-den astam jeke sot oryndaýshylary jumys isteıdi. Olardyń qolynda 16 trıllıon teńgeden asatyn 5 mıllıonnan astam atqarýshylyq qujat bar. Bul qujattardyń basym bóligi – mıkrokredıt qaryzdaryn óndirip alý isteri. ıAǵnı qazaqstandyqtardyń shamadan tys nesıege batý problemasy bar.

Sonymen birge, kezdesýde «Atqarýshylyq is júrgizý jáne sot oryndaýshylardyń mártebesi týraly» zańǵa ózgerister engizý jobasy talqylandy. Bul qujat sot oryndaýshylardyń jumysyn júıeleýge, olardyń jaýapkershiligin arttyrýǵa jáne azamattardyń quqyqtyq qorǵalý deńgeıin kóterýge baǵyttalǵan.

Májilis depýtaty Dmıtrıı Koloda búginde sot oryndaýshylardyń atqarýynda 9 mıllıonnan astam is bar. Orta eseppen bir sot oryndaýshysyna 4,5 myń isten keletinin aıtty.

− Alaıda keıbireýi bir mezette 30-50 myń isti oryndasa, basqalarynda nebári 300-500 is bar. Statıstıka kórsetkendeı, kollektorlyq agenttikter men mıkroqarjy uıymdarynyń paıdasyna óndirý týraly isterdiń kópshiligi az ǵana sot oryndaýshylar qolynda shoǵyrlanǵan. Mundaı júktemeniń teńsizdigi men isterdiń ádiletsiz bólinýi oryndaý sapasynyń tómendeýine, bopsalaýǵa uqsas áreketter men korporatıvtik sybaılas jemqorlyqqa ákep soǵady. 2023-2024 jyldary Bas prokýratýra Respýblıkalyq jeke sot oryndaýshylary palatasynyń bastamasymen tekserý uıymdastyryp, birqatar sot oryndaýshylardyń óz tabysynyń 30-50 paıyzyn qujat usynǵan tulǵalarǵa bergenin rastaıtyn faktilerdi anyqtady. Mysaly, 67 jeke sot oryndaýshy kollektorlarǵa shamamen 220 mln teńge aýdarǵan, − dedi depýtat.

Mundaı faktilerdiń aldyn alyp, isterdi ádil, teń dárejede bólý úshin zań jobasynda óndirip alýshynyń tikeleı JSO-ǵa júginý arqyly atqarýshylyq is qozǵaý múmkindigin alyp tastaıtyn normalar qarastyrylǵan. ıAǵnı, bul protsess tolyǵymen avtomattandyrylady jáne sonyń ishinde talap qoıýshynyń ótinishi boıynsha kelip túsetin atqarýshylyq qujattar da ýákiletti organ – Ádilet mınıstrligi belgilegen tártippen memlekettik atqarýshylyq is júrgizýdiń avtomattandyrylǵan aqparattyq júıesi arqyly jeke sot oryndaýshylar arasynda bólinedi.

Ekinshi másele – sot oryndaýshy mamandyǵyna keletin kadrlardyń sapasy bolyp otyr. 2020 jylǵa deıin jeke sot oryndaýshy qyzmetimen aınalysýǵa 6,5 myńǵa jýyq lıtsenzııa jeńildetilgen tártippen berilgen. Qazir de olardyń keıbiri salaǵa esh tájirıbesiz kelip jatyr nemese attestatsııa men taǵylymdamadan ótkenine tym uzaq ýaqyt bolǵan. Palata ondaı tulǵalardy múshelikke qabyldaýǵa májbúr, sebebi jańa talaptar zań júzinde qarastyrylmaǵan.

− Bul salada jumys isteý úshin arnaıy bilim men zańnamany tereń bilý qajet, ony tek attestatsııa arqyly anyqtaýǵa bolady. Al praktıkalyq daǵdylar tek taǵylymdama arqyly qalyptasady. Biz sot oryndaýshylyq óndiristi qamtamasyz etý salasynda attestatsııadan bosatýǵa qajetti memlekettik qyzmet ótilin 3 jylǵa deıin uzartýdy usynyp otyrmyz. Oǵan qosa, zań jobasynda zańnamany jáne kásibı ádep kodeksin birneshe ret buzǵan jaǵdaıda ýákiletti organ sheshimimen sot oryndaýshylardy attestattaý ınstıtýtyn engizý kózdelip otyr. Attestatsııa nátıjesi boıynsha lıtsenzııanyń kúshin joıý máselesi qaralýy múmkin. Mundaı talaptardy advokattyq jáne notarıaldyq qyzmetpen aınalysýǵa úmitkerlerge de qoldaný josparlanǵan, − dep túsindirdi D. Koloda.

Sonymen birge, sot oryndaýshy qyzmetiniń aqysy da halyq arasynda jıi kóteriletin máselege aınalǵan. Jeke sot oryndaýshy jumysyna beriletin syıaqy óndirilgen somanyń 3 paıyzynan 25 paıyzyna deıin jetedi. Eger borysh somasy 60 AEK-ten az bolsa, onda 25 paıyzy jeke sot oryndaýshyǵa tólenedi. Mundaı qujattardyń basym bóligin aıyppuldar, salyqtar jáne shaǵyn nesıeler quraıdy.

Ótken jyldyń tamyz aıynda azamattardyń qarjylyq júktemesin azaıtý maqsatynda jáne keıbir ister boıynsha jeke sot oryndaýshyǵa syıaqy tóleýden bosatý úshin Tsıfrlyq sot oryndaýshy jobasy iske qosyldy. Barlyq atqarýshylyq jumys osy júıe arqyly júzege asady jáne adamı faktor tolyǵymen alynyp tastalǵan.

− Qazirgi ýaqytta ońaılatylǵan atqarýshylyq óndiris tizimine 25 AEK-ten aspaıtyn ákimshilik aıyppuldar men salyq bereshekteri kiredi. 2024 jylǵy tamyz aıynyń sońynan beri 125 myńnan astam qujat oryndaldy, memleket kirisine shamamen 2,5 mlrd teńge óndirildi. Al azamattar jeke sot oryndaýshyǵa 25% syıaqy retinde tóleýi tıis bolǵan 60 mln teńgeden astam qarajatyn únemdep qaldy. Osy oń tájirıbeni eskere otyryp, zań jobasynda Tsıfrlyq sot oryndaýshy arqyly óndirýge bolatyn soma mólsherin 40 AEK-ke deıin arttyrý normasy kózdelgen, − dep atap ótti depýtat.

2024 jyldyń ortasha kórsetkishteri boıynsha ákimshilik aıyppuldar men salyq buıryqtary boıynsha atqarýshylyq qujattardyń 96 paıyzy 40 AEK-ke deıingi somalarǵa tıesili. Osylaısha, ońaılatylǵan óndiris ınstıtýtyn keńeıtý jeke sot oryndaýshy qyzmetine aqy tóleýden bosatý arqyly azamattardyń qarjylyq júktemesin aıtarlyqtaı tómendetýge múmkindik beredi.

Sondaı-aq boryshkerlerdiń jasyryn tabysyn baqylaý usynyldy, ol úshin onlaın platformalarda jumys isteıtin azamattardyń tabysyn anyqtaý úshin tsıfrlyq baqylaý quraldary engizilmek. Al beınejazbaǵa túsirýdi mindetteý arqyly jeke sot oryndaýshylardyń áreketteri tolyq beınetirkeýge alynady jáne rásimderdiń shyqtyǵyn arttyrýǵa yqpal etpek. Naqty usynystar tıisti memlekettik organdarǵa joldanady jáne jańa zańnamalyq bastamalar negizi bola alady.

Aıta keteıik, shilde aıynda sot oryndaýshylardyń jumysyn baǵalaıtyn jasandy ıntellekt iske qosylady. 

Sonymen qatar sot oryndaýshylardyń qyzmetin baqylaý fýnktsııasyn Sot ákimshiligine qaıtarý usynyldy.