Tsıfrlyq kodeks jobasy jáne Jer qoınaýyn paıdalaný týraly kodekske túzetý engizý máselesi talqylanady
ASTANA. KAZINFORM – Búgin Májilistiń jalpy otyrysy ótedi. Onda palata depýtattary Tsıfrlyq kodeks jobasyn qarap, Jer qoınaýyn paıdalanýdyń biryńǵaı platformasyn qurýdy kózdeıtin qujatty talqyǵa salady.
Esterińizge sala ketsek, 7 qarashada Májilis spıkeri Erlan Qoshanovtyń tóraǵalyǵymen ótken bıýro otyrysynda búgingi jalpy otyrystyń kún tártibi naqtylanǵan edi. Soǵan sáıkes, birinshi oqylymda depýtattardyń bastamasymen Memleket basshysynyń 2025 jylǵy 8 qyrkúıektegi «Jasandy ıntellekt dáýirindegi Qazaqstan: ózekti máseleler jáne ony túbegeıli tsıfrlyq ózgerister arqyly sheshý» atty Joldaýyn iske asyrý úshin ázirlengen Tsıfrlyq kodeks jobasy men oǵan ilespe zań jobalary qaralady.
QR Prezıdenti Joldaýyn jarııalaý kezinde jappaı tsıfrlandyrý jáne jasandy ıntellekt tehnologııasyn barynsha engizý arqyly ekonomıkany jańǵyrtýymyz qajettigin aıta kele, ol úshin Tsıfrlyq kodeksti tezirek qabyldaǵan jón ekenine toqtalǵan bolatyn.
- Bul zańda tsıfrlandyrý úderisiniń negizgi baǵyttary, sonyń ishinde jasandy ıntellekt, platformalyq ekonomıka, úlken derekqorlardy paıdalaný jáne basqa da máseleler aıqyndalýǵa tıis. Jańa tehnologııalyq qalyptyń ajyramas bóligine aınalý úshin búkil memlekettik basqarý júıesin qaıta quryp, onyń azamattar múddesine saı bolýyn qamtamasyz etý, sondaı-aq ashyqtyǵy men tıimdiligin eselep arttyrý kerek, - degen edi Qasym-Jomart Toqaev.
Kodeks jobasy tsıfrlyq ortadaǵy qatynastardy retteýge baǵyttalǵan. Jobada tsıfrlyq quqyqtyq qatynastar obektileriniń jáne tsıfrlyq orta sýbektileriniń túrleri aıqyndalyp, tsıfrlyq qujattardy qalyptastyrý, saqtaý, jáne usynýdyń negizgi qaǵıdalary belgilengen.
Baǵdarlamalyq kod túrinde resimdelgen jáne belgili bir sharttar týyndaǵan kezde avtomatty túrde oryndalatyn smart-kelisimsharttar – zańdy mańyzy bar kelisimderdi engizý kózdeledi.
Sondaı-aq, jobada asa mańyzdy tsıfrlyq obektilerdiń kıberqaýipsizdigi men ornyqtylyǵyn qamtamasyz etý jónindegi erejeler bekitiledi. Qoldanylý merzimi 1-5 jyl aralyǵyndaǵy tsıfrlyq jobalardy synaqtan ótkizý úshin eksperımenttik quqyqtyq rejım engiziledi.
Іlespe túzetýler arqyly kıberqaýipsizdik oqıǵalary kezinde baılanys qyzmetterin kórsetýdi toqtata turý tártibin buzǵany úshin jáne memlekettik qyzmet kórsetý kezinde artyq qujattardy talap etkeni úshin ákimshilik jaýapkershilikti engizý kózdeledi.
Munan bólek, birinshi oqylymda depýtattar Memleket basshysynyń tapsyrmalaryn iske asyrý boıynsha «Jer qoınaýy jáne jer qoınaýyn paıdalaný týraly» kodekske úkimettik túzetýlerdi talqylamaq. Zań jobasynda jer qoınaýyn paıdalaný salasyndaǵy barlyq bıznes-protsesti tsıfrlandyrý úshin Jer qoınaýyn paıdalanýdyń biryńǵaı platformasyn qurý, geologııalyq aqparatty basqarý jónindegi Ulttyq geologııalyq qyzmettiń fýnktsııalaryn bekitý kózdeledi.
Sonymen qatar búkil el aýmaǵy boıynsha qatty paıdaly qazbalardy barlaýǵa jáne óndirýge lıtsenzııa berý kezinde «alǵashqy ótinim» qaǵıdatyn engizý usynylady. Aýktsıondar negizinde beriletin ýchaskeler, sondaı-aq kómirsýtek pen ýran salasyndaǵy ulttyq kompanııalarǵa arnalǵan rezervtelgen aýmaqtar, erekshe qorǵalatyn tabıǵı aýmaqtar, orman jáne sý qorlarynyń jerleri, sondaı-aq ulttyq qorǵanys nysandary erekshe jaǵdaı retinde tanylady.
Jalpy otyrystyń kún tártibine birinshi oqylymda depýtattardyń bastamasymen kreatıvti ındýstrııalardy qoldaý jáne damytý máseleleri týraly zań jobasy da engizildi. Qujat kreatıvti óndiristi damytýǵa, shyǵarmashylyq áleýetti keńeıtýge, kadr daıarlaý, memlekettik qoldaý jáne ınvestıtsııalar tartý isinde ýákiletti organnyń quzyretin naqtylaýǵa baǵyttalǵan.
Zań jobasynda «kásibı sýretshi», «kreatıvti ındýstrııalar ónimi» jáne «kreatıvti ındýstrııalar sýbektileriniń tizilimi» syndy jańa uǵymdar kózdelgen.
Búginde Qazaqstandaǵy kreatıvti ındýstrııa ekonomıkalyq qyzmettiń 43 jikteýishin qamtıtyn 12 baǵyttan turady. Kreatıvti ındýstrııamen aınalysatyn tirkelgen sýbektileriniń sany 45,5 myńnan asady, elimizdiń JІÓ-degi jalpy qosylǵan qunnyń úlesi 1 paıyzdy quraıdy.
Barlyq sýbektiniń 50 paıyzdan astamy Almaty men Astanada shoǵyrlanǵan, olardyń 70 paıyzdan astamy - jeke kásipkerler.
Kreatıvti sektorlarda barlyǵy 143,6 myń adam jumyspen qamtylǵan. Olardyń ishinde IT, sáýlet jáne sán óneri, mádenı-demalys mekemeleri, kitaphanalar men mýzeıler, sondaı-aq halyqtyń qolóneri eńbekti kóp qajet etetin salalar bolyp sanalady.
Sondaı-aq depýtattar arhıv isi máseleleri boıynsha túzetýlerdi ekinshi oqylymda qaraıdy. Bul qujatty depýtattar 17 qyrkúıek kúni 1-oqylymda maquldaǵan bolatyn.
Zań jobasynda «Ulttyq arhıv qory jáne arhıvter týraly» zańnyń qoldaný aıasyn keńeıtý kózdelgen, ıaǵnı arhıvtik qujattardy qalyptastyrý, saqtaý jáne paıdalaný tártibi naqtylanyp otyr. Ulttyq arhıv qorynyń quramyna jobalyq-smetalyq qujattama, tájirıbelik-konstrýktorlyq jáne qala qurylysyna qatysty qujattar, sondaı-aq syzbalar men mátindik materıaldardy engizý usynyldy.
Aıta keteıik, Májilistiń ótken aptadaǵy jalpy otyrysynda bankter jáne bank qyzmeti týraly zań jobasy men oǵan ilespe túzetýler, sondaı-aq týrıstik salany qoldaý týraly zań jobasy birinshi oqylymda maquldady. Sonymen qatar depýtattar «Jer qoınaýy jáne jer qoınaýyn paıdalaný týraly» kodekske kómirsýtekter men ýran salasyndaǵy jer qoınaýyn paıdalanýdy jetildirý máseleleri boıynsha engiziletin ózgeristerdi, ákimshilik ádilet salasyn jetildirý jáne keńeıtý máseleleri týraly zańdy ekinshi oqylymda qabyldady.
«Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy bankter jáne bank qyzmeti týraly» zań jobasynyń maqsattary men mindetteri mynalar:
- bank qyzmetin retteý men qadaǵalaýdy jetildirý arqyly bank júıesiniń turaqtylyǵy men ornyqtylyǵyn qamtamasyz etý;
- ashyqtyqty arttyrý, tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaý standarttaryn saqtaý jáne qarjylyq daǵdarystardyń aldyn alý arqyly azamattardyń bank júıesine degen senimin nyǵaıtý;
- qolaıly jaǵdaılar jasaý jáne bank qyzmetteriniń sapasyn arttyrý úshin qarjy naryǵynda adal básekelestik pen ınnovatsııalardy damytýdy yntalandyrý.
Qujattardy tanystyrǵan Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttiginiń tóraǵasy Mádına Ábilqasymova zań jobasynyń tujyrymdamalyq negizderi:
- Qazaqstandaǵy bank qyzmetin memlekettik retteýdiń maqsattaryn, mindetteri men qaǵıdattaryn belgileýdi;
- bankterdi ashý jáne lıtsenzııalaý tártibine qoıylatyn talaptardy keńeıtýdi;
- bank qyzmetine qoıylatyn talaptardy, bankterge ruqsat etiletin ınvestıtsııalyq jáne ózge de qyzmetti belgileýdi, sondaı-aq enshiles uıymdardy retteýdi jetildirýdi;
- bankterdi korporatıvtik basqarý qaǵıdattaryn aıqyndaýdy;
- ıslamdyq bank qyzmetin keńeıtýdi;
- bank qyzmetterin tutynýshylardyń quqyqtaryn qorǵaýǵa qoıylatyn talaptardy jetildirýdi;
- qarjylyq turaqtylyqty qalpyna keltirý jáne tólemge qabiletsiz bankti retteý tetikterin damytýdy qamtıdy.
- Usynylǵan ózgerister bank júıesiniń qarjylyq ornyqtylyǵyn arttyrýǵa, ulttyq zańnamany halyqaralyq standarttarǵa sáıkes keltirýge, básekelestikti damytýǵa jáne qarjy sektoryndaǵy ınnovatsııalardy yntalandyrýǵa yqpal etetin bolady, - degen edi.
Sondaı-aq qujat aıasynda bankterge tsıfrlyq tehnologııalar, jasandy ıntellekt jáne telekommýnıkatsııa salalarynda enshiles kompanııalardy qurý jáne satyp alý quqyǵyn berý, Qarjy ombýdsmeniniń biryńǵaı ofısin qurý, tólemge qabiletsiz bankterdi retteýdiń jańa tetigi engizý syndy jańashyldyqtar kózdelgen.
Al birinshi oqylymda maquldanǵan «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine týrıstik salany qoldaý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań jobasymen jergilikti atqarýshy organdardyń kásipkerlik sýbektileriniń týrısterdi ornalastyrý oryndaryn, sanatorıı-kýrorttyq uıymdardy, vızıt-ortalyqtardy, taý shańǵysy kýrorttaryna, jol boıyndaǵy servıs obektilerine arnalǵan jabdyqtar men tehnıkany ıelikten shyǵarmaý jáne nysanaly paıdalaný monıtorıngin júzege asyrý jónindegi jańa quzyreti engiziledi.
- Jergilikti atqarý organdaryna týrıstik basym aımaqtardyń shekarasyn derbes anyqtaý múmkindigi beriledi. Bul shara ınvestorlar úshin kúshti yntalandyrý bolmaq, óıtkeni ol bıýrokratııalyq kedergilersiz jergilikti deńgeıde sheshimder qabyldaýdyń ashyqtyǵy men tıimdiligin qamtamasyz etedi, - dedi Májilis depýtaty Pavel Kazantsev.
Májilis qabyldaǵan «Jer qoınaýy jáne jer qoınaýyn paıdalaný týraly» Kodeksine kómirsýtekter men ýran salasyndaǵy jer qoınaýyn paıdalanýdy jetildirý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zańynyń negizgi maqsaty – az zerttelgen provıntsııalarda kómirsýtekterdi barlaýǵa ınvestıtsııalyq tartymdylyqty arttyrý úshin barlaý men óndirýge basym quqyq berý, sondaı-aq ýran salasynda memlekettiń múddesin qorǵaý.
- Zań jobasyn ekinshi oqylymǵa daıyndaý barysynda depýtattar múddeli mınıstrlikter men ulttyq kompanııa basshylarymen jáne bıznes ókilderimen birlesip, mıneraldyq-shıkizat bazasyn ulǵaıtýǵa jáne geologııalyq barlaý jumystaryn, sonyń ishinde az zerttelgen, biraq perspektıvaly aýmaqtardy jandandyrýǵa baǵyttalǵan birqatar zańnamalyq ózgeristi egjeı-tegjeıli talqylady. Máselen, ıgerilip jatqan aýmaqtar sheginde qosymsha barlaýdy yntalandyrý maqsatynda kelisimsharttyq aýmaqtardyń aýdany saqtalǵan jaǵdaıda, qoldanystaǵy ken óndirý ýchaskelerin tereńdetýge múmkindik berý usynylady. Qazirgi kezde qoldanystaǵy óndirý ýchaskesiniń sheginde tereń kókjıekterdi barlaýǵa jer qoınaýyn paıdalaný quqyǵyn tek aýktsıon arqyly alýǵa bolady. Bul normanyń ózindik qıyn tustary bar. Eger aýktsıon nátıjesi boıynsha tereń barlaýdy jańa jer qoınaýyn paıdalanýshy utyp alsa, onda oǵan, sol ken orynda jumys jasap otyrǵan jer qoınaýyn paıdalanýshynyń ınfraqurylymyn paıdalaný qıynǵa soǵady, - dedi Májilis depýtaty Edil Jańbyrshın.
Palata qabyldaǵan kelesi Zań - «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine ákimshilik ádilet salasyn jetildirý jáne keńeıtý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly».
Qujat boıynsha negizgi baıandama jasaǵan depýtat Marat Báshimovtyń aıtýynsha, 2021 jylǵy 1 shildeden bastap elimizde ákimshilik ádilet ınstıtýty jumys isteıdi. Ol bir tarapy memlekettik organ bolatyn jarııa-quqyqtyq daýlarda azamattardyń quqyqtaryn sottyq qorǵaýdyń jańa formaty sanalady.
Ákimshilik ádilettiń engizilýi Memleket basshysy bastamashylyq etken sot-quqyqtyq reformanyń basty qadamyna aınaldy jáne memlekettik organ men azamattyń sot protsesinde teń quqyqty qatysýshylar bolýyna negizdelgen jańa modelge kóshýdi bildiredi.