Tsıfrly Túrkistan: Qoǵamdyq tártipti qamtamasyz etýdiń jańa kezeńi
TÚRKІSTAN. KAZINFORM — Búginde qala aýmaǵynda 1000-ǵa jýyq beınebaqylaý kamerasy jumys istep tur.
Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev el halqyna joldaǵan Joldaýlarynda birneshe márte elimizdiń tsıfrlyq transformatsııaǵa beıimdiligin arttyrýdyń mańyzdylyǵyna toqtalǵan bolatyn. Prezıdent atap ótkendeı, zamanaýı tehnologııalardy engizý — tek memlekettik basqarýdyń tıimdiligin arttyryp qana qoımaı, qoǵam qaýipsizdigin qamtamasyz etýdiń de basty tetigi. Osyǵan oraı elimizdiń barlyq óńirlerinde, sonyń ishinde Túrkistan qalasynda da «Aqyldy qala» tujyrymdamasyn júzege asyrý arqyly qoǵamdyq tártip pen jol qozǵalysy qaýipsizdigin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan aýqymdy jobalar qolǵa alynyp keledi.
Búginde qala aýmaǵynda 972 beınebaqylaý kamerasy ornatylyp, tolyqtaı jumys istep tur. Onyń ishinde 496-sy — qoǵamdyq qaýipsizdikti qamtamasyz etýge arnalǵan bolsa, 476-synda — jol qozǵalysy erejeleriniń saqtalýyn baqylaýǵa baǵyttalǵan avtomattandyrylǵan kameralar ornatylǵan. Bul qurylǵylar jedel basqarý ortalyǵyna tolyqtaı qosylǵan.
Jańa tehnologııalarǵa negizdelgen bul júıe quqyq qorǵaý organdarynyń jumysyn jeńildetip qana qoımaı, qylmystyń aldyn alýǵa, quqyq buzýshylyqtarǵa jedel áreket etýge, jalpy qoǵamdyq tártip pen jol qaýipsizdigin arttyrýǵa múmkindik berip otyr. Kameralar arqyly táýlik boıy qala kóshelerindegi ahýal baqylaýǵa alynyp, turǵyndardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý baǵytynda naqty sharalar atqarylyp keledi.
Qaýipsizdik ınfraqurylymyn jańǵyrtý men jetildirý jumystary munymen shektelmeıdi. 2025 jyly Túrkistan qalasyna qosymsha 210 beınebaqylaý kamerasyn ornatý kózdelgen. Onyń ishinde 40-y — beıneanalıtıkalyq kameralar: ıaǵnı 20-sy — bet-álpetti tanýǵa, al qalǵan 20-sy — kólik quraldarynyń nómirin anyqtaýǵa arnalǵan. Bul qurylǵylar qylmystyq oqıǵalardyń izin sýytpaı ashýǵa, izdeýdegi azamattardy anyqtaýǵa, sondaı-aq quqyq buzýshylardy jedel anyqtap, tıisti shara qoldanýǵa aıtarlyqtaı kómektesedi.
Sonymen qatar, qoǵamdyq tártipti saqtaý maqsatynda taǵy 170 beınebaqylaý kamerasy ornatylady. Olar qala aýmaǵyndaǵy adam kóp shoǵyrlanatyn oryndarda — saıabaqtarda, alańdarda, mektepter men qoǵamdyq kólikter mańynda ornatylmaq. Bul qurylǵylardyń barlyǵy oblystyq Jedel basqarý ortalyǵyna tikeleı qosylyp, birtutas qaýipsizdik júıesin quraıdy.
Atalǵan bastamalar Túrkistandy qaýipsiz, qolaıly jáne tehnologııalyq turǵydan damyǵan qala retinde qalyptastyrýda mańyzdy ról atqarady. Qazirgi tańda álemniń kóptegen damyǵan elderinde «aqyldy qala» (smart city) kontseptsııasy keńinen engizilýde. Bul modeldiń negizinde tsıfrlyq tehnologııalar arqyly ınfraqurylymdy basqarý, qalalyq qyzmetterdiń tıimdiligin arttyrý jáne qaýipsizdikti qamtamasyz etý kózdelgen.
Túrkistan da osy baǵytta ilgeri qadamdar jasap keledi. «Aqyldy qala» jobasy aıasynda qaýipsizdikti tsıfrlyq júıelermen qamtamasyz etý — turǵyndardyń ómir súrý sapasyn arttyrýǵa baǵyttalǵan basty tetikterdiń biri. Beınebaqylaý júıesi arqyly qylmysqa jol bermeý, jol apattarynyń aldyn alý jáne turǵyndardyń múliktik qaýipsizdigin qamtamasyz etýge erekshe nazar aýdarylýda.
Sonymen birge, quqyq qorǵaý organdarynyń jumysy da zamanaýı talaptarǵa saı jańaryp keledi. Jedel basqarý ortalyǵynyń mamandary beınematerıaldar arqyly jaǵdaıdy naqty baǵalap, tıisti bólimshelerge dereý aqparat berip otyrady. Bul óz kezeginde jedel áreket etý ýaqytyn qysqartyp, azamattardyń shaǵymdaryna tez jaýap berýge múmkindik beredi.
Aıta ketý kerek, Túrkistan qalasynda sońǵy jyldary halyq sanynyń artýymen qatar kólik qozǵalysy men qoǵamdyq oryndardaǵy júkteme de ulǵaıǵan. Osyǵan baılanysty qaýipsizdik júıesin tsıfrlandyrý — ýaqyt talaby. Bul tek tártipti baqylaýǵa ǵana emes, qala turǵyndarynyń kúndelikti turmysyna jaılylyq pen senimdilik uıalatady.
Túrkistan qalasyndaǵy qaýipsizdik júıesiniń jańartylyp, zamanaýı tehnologııalarǵa kóshýi — memlekettiń turǵyndardyń tynyshtyǵy men ómir sapasyn arttyrý jolyndaǵy strategııalyq baǵytynyń bir kórinisi. Aldaǵy ýaqytta da bul baǵyttaǵy jumystar jalǵasyn taýyp, Túrkistan «qaýipsiz qala» modeli boıynsha respýblıka kóleminde úzdik tájirıbege aınalary anyq.
Eske sala keteıik, budan buryn «Aqyldy qala» kontseptsııasy retinde Túrkistannyń jańa damý kezeńi bastalǵanyn jazǵan bolatynbyz.