«Troıanyń aǵash aty». Qazaq ǵalymynyń onkologııaǵa qarsy dárisi qaterli isikti qalaı joıady
ASTANA. KAZINFORM – Bıolog Dos Sarbasov onkologııanyń tórtinshi satysyndaǵy adamdarǵa qoldanatyn dári oılap tapqanyn kópshilik alǵash ret Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstri Saıasat Nurbektiń aýzynan estidi. Buǵan deıin osy jobanyń bastapqy synaǵy jaqsy nátıjemen aıaqtalǵanyn BAQ bitken jarysa jazǵan edi. Nazarbaev ýnıversıtette (NU) ótken baspasóz máslıhatynda joba avtorlary ekinshi klınıkalyq synaq qalaı ótip jatqany týraly málimet berdi.
Dáriniń patent ıesi kim?
«Bul dáriniń qaterli isikti joıý tásili «Troıanyń aǵash atyn» eske salady. Rak jasýshalary glıýkozaǵa «táýeldi». Kóbeıýge qajet energııany glıýkozadan alady. Eger adam aǵzasyndaǵy glıýkozany azaıtsa, rak jasýshalary «ashyǵyp» joıylatyn edi. Biraq sol úshin adamdy glıýkozadan ashyqtyra almaımyz, óıtkeni keri saldary kóp. Biz «S» dárýmeniniń «D» tıpi men (ǵylymı formýlasy – D-CV - red.) kúshán oksıdin (arsenic trioxide, ATO) kezektestirip egý arqyly rak jasýshasyn joıý tásilin oılap taptyq. Bulardyń qurylymy glıýkozaǵa uqsas. Rak jasýshalary ony glıýkozaǵa uqsas bolǵandyqtan qan quramynan kórgen boıda ózderine sińiredi. Osylaısha ekpe rak jasýshalaryn ishten ýlap joıady. Troıanyń aǵash aty dep otyrǵanym sol», - deıdi ǵalym.
NU mamandary Dos Sarbasovty bizge qazaqstandyq-amerıkalyq ǵalym dep tanystyrdy. Óıtkeni ǵylymdaǵy ómiriniń kóp bóligin AQSh-ta súrgen maman onkologııaǵa qarsy dáriniń alǵashqy synaqtaryn da AQSh-ta tyshqanǵa egip ótkizgen eken. Qazaqstanǵa kelgennen keıin de NU bazasynda sol synaqtardy qaıtalap, osyndaǵy áriptesteriniń kózin jetkizedi.
«Esterińizde bolsa, byltyr alǵashqy klınıkalyq synaqty aıaqtaǵanymyzdy baıandaǵan edik. Bastapqy satyda biz dárini rak jasýshalary men tyshqanǵa qoldanyp, tıimdiligine kóz jetkizdik. Bul preparatty men AShQ-ta, MD Anderson Cancer Center-de (AQSh-taǵy jetekshi onkologııalyq ortalyq – red.) jumys istep júrgen kezde oılap tapqan edim. 2018 jyly sol jaqta patent aldyq. Qazir Nazarbaev ýnıversıtette jumys istep júrgendikten sol patentti osy oqý ornynda lıtsenzııaladyq. Qysqasy, zııatkerlik menshigi óz qolymyzda, halyqaralyq patentimiz bar. Endigi sharýamyz – dáriniń tıimdi ekenin klınıkalyq synaqtarda dáleldep shyǵý. 2022-2023 jyly ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrliginen alǵashqy qarajat aýdaryldy. Ol aqshaǵa «S» dárýmeniniń «D» tıpin Almatydaǵy «Nur-maı» farmakologııalyq zaýytynda jasaý júıesin quryp, klınıkalyq zertteýlerdi bastadyq», - deıdi ol.
Joba avtorlary bul dárýmennen keıin egiletin kúshán oksıdin qazir Úndistannan satyp alyp otyr. Búkil synaqtar sátti ótse, ony da Qazaqstanda shyǵarmaq. Óıtkeni Úndistannan ár dozasyn 4 dollardan satyp alsa, Qazaqstandaǵy quny jarty dollar ǵana bolýy múmkin.
«Ár klınıkalyq synaqtyń ózi eki fazadan turady. Birinshi fazada dáriniń keri áseri, ýlaý kórsetkishi tekseriledi. 2023 jyldyń basy, osy kezeńnen óttik. Sol jyly qaterli isiktiń tórtinshi satysyndaǵy naýqastarǵa egip bastadyq. Ol naýqastardyń bári tik ishektiń qaterli isigine shaldyqqandar edi. Jalpy onkologııaǵa qarsy dárini synaǵan kezde naqty bir tıpine ǵana qoldanyp, tekseredi. Bul dáriniń áserin, tıimdiligin barynsha naqty ári jyldam túsinýge qolaıly. Tik ishektiń qaterli isiginde mýtatsııalanǵan KRAS-jasýshalar bolady. Bul retteýshi aqýyzdar isikti qaterli ete túsedi. Pankreatıt isikteriniń 95 paıyzynda, tik ishek isikteriniń 40 paıyzynda osy mýtatsııalanǵan KRAS-jasýsha bolady», - dep túsindirdi ǵalym.
Basynda Densaýlyq saqtaý mınıstrligi D-CV dárýmenin asa az dozamen, bir kılogramm salmaqqa 0,15 mıllıgramm mólsherimen ǵana synaýǵa ruqsat bergen eken.
«Bul dozadan eshqandaı tıimdi áser kórinbedi. Óıtkeni doza tym az edi. Esesine doktorlar dáriniń aǵzany ýlamaıtynyn kórdi. Byltyr qarashada dozany ulǵaıtýǵa ruqsat alyp, 0,3 mıllıgramdyq mólshermen egip bastadyq. Bul kezde dári egilgen adamnyń bárinde isiktiń jaıylýy toqtady. Tipti bireýinde isik 30 paıyz kemidi. Bul óte jaǵymdy áser edi. Qatty qýandyq. Biraq bul – biz kútken aqyrǵy nátıje emes. Bizge qazir adam aǵzasy bul dárini kótere alatyn eń joǵarǵy dozany anyqtaý mańyzdy. DV-C preparatynyń dozasyn 0,65 mıllıgramǵa kóterýge ruqsat aldyq. Jýyqta synaqtardy ótkizýge qajetti qarajat túsedi. Sodan keıin synaqtyń taǵy bir satysyn bastaımyz. Negizi 1 shildeden beri Qazaq onkologııa jáne radıologııa ǵylymı-zertteý ınstıtýtynda sondaǵy dárigerler tańdap alǵan birneshe naýqas osy 0,65 mıllıgramdyq dozany qabyldap júr. Bul satyda da aldyńǵy tizbekpen júremiz. Birinshi kezeńde dozanyń qanshalyqty toksındi ekenin anyqtaımyz. Kelesi jyldyń basyna deıin osy dozanyń ýyty qaýipti emes ekenine kóz jetkizýimiz kerek. Osydan keıin ekinshi fazaǵa ótemiz, ıaǵnı mýtatsııalanǵan KRAS-jasýshany qanshalyqty joıatynyn tekseremiz. Osylaısha adam aǵzasy kótere alatyn shekti dozany anyqtap, paıda bolǵan metastazdy qanshalyqty joıatynyn kóremiz. Bári oıdaǵydaı bolsa, osynyń bárine 2-3 jyl ketý kerek», - deıdi Dos Sarbasov.
Jobanyń alǵashqy eki jylyna bıýdjetten 700 mln teńgege jýyq qarajat bólingen. Qalǵan úsh jyldyń aqshasy áli bólinbegen.
«S» dárýmeniniń D tıpi tamaq qospasy retinde jıi qoldanylady. Sondyqtan dáriniń baǵasyn kez kelgen adamnyń qaltasy kótere alady dep oılaımyn. Bul dáriniń adam aǵzasy kóteretin dozasy anyqtalǵan kezde 60 adamdyq 2 topqa synaq júrgizemiz. Dári qaterli isiktiń qaı túrine barynsha tıimdi ekenin anyqtaǵannan keıin úshinshi satyǵa ótemiz. Ol kezde myńdaǵan adamǵa egemiz. Ereje boıynsha synaqtyń birinshi, ekinshi satysynda bir onkologııalyq ortalyqpen ǵana jumys isteýimiz kerek. Al úshinshi satysynda birneshe ortalyqta synaq júrgize alamyz. Ol endi 2 jyldan keıin bolatyn shyǵar, jumystyń qanshalyqty sátti júrgenine baılanysty», - deıdi bıolog.
Qazaq ǵalymynyń bul formýlasy búkil synaqtan sátti ótse, onkologııa salasynda álemdik deńgeıde jańalyq ashqan bolyp shyǵady.
«Jalpy onkologııada mýtatsııalanǵan KRAS-jasýshany joıý kúrdeli másele bolyp esepteledi. Sondyqtan aǵzasynda mundaı gen paıda bolǵan adamdar kóp ómir súrmeıdi. Bizdiń dáriniń tıimdiligi búkil synaqtarda dáleldenip shyqsa, onkologııanyń eń qıyn máselesine sheshim tapqan bolar edik. Synaq kezinde adamǵa 36 ret kombınatsııaly ekpe salady. 3 apta ekpe alady da, bir apta demalady. Keıin taǵy úsh apta egiledi. Jeksenbilerde demalady. Klınıkalyq synaqtyń úshinshi satysynda naýqastar ekpe alyp bolǵannan keıin úılerine qaıta alady. Al birinshi, ekinshi satyda aýrýhanada jatyp ekpe qabyldaıdy», - deıdi ǵalym.
Lıýıs Kentlıdiń eńbegi
Bıolog jýrnalısterge ekpeni ázirlegen zerthananyń jumysyn da tanystyrdy. Áńgime arasynda bul kombınatsııany qaterli isik pen qant dıabetiniń zat almasýyn zerttegen bıolog Lıýıs Kentlıdiń eńbegin oqyǵannan keıin oılap tapqanyn aıtty.
«AQSh-tyń onkologııalyq ortalyǵynda júrgende rak jasýshalary qandaı zatpen qorektenbese, óletinin zerttedim. Amın qyshqyldaryn bólmeı, ashyqtyryp kórip edik, shydap shyqty. Glıýkozadan ashyqtyryp edik, eki kúnniń ishinde rak jasýshalary ólip qaldy. Osy mehanızmdi zerttedik. Ol jasýshalar ólgen kezde oksıdanttar bóledi eken. Sol kezde qaterli isik jasýshalaryn tikeleı oksıdanttyń kúshimen óltirýge bolatynyn túsindim. Synap oksıdin paıdalaný ıdeıasy osylaı keldi. Biraq kúshán degen – ýdyń bir túri. Onyń ózin jalǵyz paıdalaný múmkin emes edi. 2015 jyly Lıýıs Kentlı deıtin amerıkalyq ǵalym mýtatsııalanǵan KRAS-jasýshanyń kúızelisin kúsheıtýge «S» dárýmenin paıdalanýǵa bolatynyn jazdy. Sol kezde synap oksıdi men «S» dárýmenin kombınatsııalap ekse, tıimdiligi áldeqaıda joǵary bolatynyn túsindim. Biraq biz «S» dárýmeniniń D tıpin qoldanamyz, óıtkeni bul tıptiń ýyty barynsha az. Sondyqtan onyń dozasyn kúsheıtken saıyn tıimdiligi arta túsedi», - deıdi ǵalym.
Ázirge bul dári tik ishektiń qaterli isigine shaldyqqan, tórtinshi satydaǵy naýqastarǵa ǵana egilip jatqanyn aıttyq. Al onkologııanyń basqa tıpterine áseri qandaı bolatynyn genomdyq zerthana ǵalymdary zertteýi kerek.
