Transplantologııa: muqtajdar tizimi otanyń kóptiginen emes, donordyń joqtyǵynan qysqaryp jatyr
ASTANA. KAZINFORM – Qazaqstanda donor aǵzasyn kútý tiziminde 4 226 adam tur. Onyń ishinde 128 bala bar. Búırek transplantatsııasyna – 3 828, baýyrǵa - 219, júrekke - 146, ókpege – 27 naýqas muqtaj. Mundaı derekterdi Densaýlyq saqtaý mınıstrligi keltirip otyr.
Donor jetispeıdi
Aǵza transplantatsııasy - ózgege ómir syılaý, ıaǵnı saý adamnyń aǵzasyn nemese tinderin naýqastarǵa berý protsesi. Bundaı úderister donordyń tiri kezinde nemese qaıtys bolǵannan keıin júzege asyrylýy múmkin.
Elde eń kóp jasalatyn operatsııa búırek transplantologııasy. Bul organǵa suranys ta joǵary. 3 800-den astam adam kezegin kútip júr. 80 paıyz jaǵdaıda týystary donor bolyp, qaterden qutqaryp qalady. Qazir Astanadaǵy gemodıalız ortalyǵynda bos oryn joq. Munda búırek jetispeýshiligine shaldyqqan naýqastardyń qanyn jasandy jolmen tazalaıtyn qurylǵynyń on shaqtysy bar. Bul apparattarǵa júzdegen adam tańylǵan. Lıýdmıla Shtendfeldtiń gemodıalız alyp júrgenine on alty jyl bolypty. Barlyǵy tumaýdan bastalǵan, aýrýy keıin asqynyp ketedi.
- Dárigerlerge qaraldym. Aldymen júrek pe dep boljady. Emdedi. Bolmady. Keıin búırekterim isten shyqqanyn bildim. Qazir eki búıregim de jumys istemeıdi. Donor izdep kórdik bolmady. Qazir mynda jumysqa kelgendeı kelemiz. Jarty kún jatyp, em alyp ketemiz. Qalanyń syrtynda turamyn. Bar amal osy, - deıdi ol.
Munda em-dom tegin. Medıtsınalyq saqtandyrý aıasynda qyzmet kórsetiledi. Gemodıalız qabyldaıtyndardyń ishinde jastar da bar. Naýqastar bul jerden týys-jaqyndary donor bolǵanda ǵana birjola ketedi. Al, máıittik donordyń aǵzasy saı kelip, saýyǵyp ketetinder neken-saıaq.
Shymkenttik Meıirjan Maden 7 jyl búırek aýrýymen kúresip keledi. Astana, Almatyǵa baryp, dertine daýa izdegen. Alaıda nátıje bolmapty. Sondyqtan sońǵy jyldary dıalızdiń kómegimen júrgen. Ákesiniń búıregi saı keletinin dárigerler jaqynda súıinshilep, áke balaǵa jańa ómir syılady.
- Jeti jyl qınaldym. Barmaǵan jerim joq. Úmitim úzile bastaǵanda dárigerler qýanyshty habardy jetkizdi. Qazir jaǵdaıym jaqsy. Barlyǵyna alǵysym sheksiz, - dep aǵynan jaryldy Meıirjan.
Al Túrkistan oblysynda 19 jastaǵy qyz óziniń anasyna baýyryn bólip berdi. Elvıra - otbasyndaǵy bes perzenttiń ortanshysy. Qarshadaı qyz alty jyl boıy anasynyń qınalǵanyn kórip dárigerlerge óz baýyryn alýdy usynypty. Medıtsınalyq saraptamalardyń oń nátıjesinen keıin birden operatsııa jasaldy. Bilikti dárigerler 48 jastaǵy naýqastyń jaramsyz baýyryn tolyq alyp tastap, ornyna qyzynyń baýyrynyń jartysyn salyp berdi.
- Bul ota týraly estigen kezde bizde ekinshi múmkindik oıandy. Mamany kóndirdik. Bul jaqqa kelip tolyq konsýltatsııa óttik. Anam aýyr jaǵdaıda bolatyn. Sap-sary bolyp ketken. Qudaıǵa shúkir, qazir jaǵdaıy qalypty. Jaǵdaıym jaqsy 2-3 kúnnen keıin júrip kettim. Barlyǵy osy dárigerlerdiń kómegimen, solarǵa myń alǵys aıtamyn, - deıdi Elvıra Sahavıddınova.
Týystyq baýyr almastyrý operatsııasy 6-7 saǵatqa sozylǵan. Anasy men qyzynyń otasy qatar júrgizildi.
Túrkistan oblystyq klınıkalyq aýrýhanasynyń bas dárigeri Janbolat Dildábekovtiń sózinshe, donor, ıaǵnı baýyr beretin adam saý bolýy kerek. Biz donordy ábden teksergennen keıin baryp, kózimiz jetken soń operatsııa jasadyq. Eń bastysy, baýyryn berip jatqan naýqas – donor saý kelip, saý ketýi kerek, - deıdi ol.
100 adamnyń júregine transplantatsııa jasaldy
Bıyl elimizde 100-shi donorlyq júrek transplantatsııasy sátti ótti. 62 jastaǵy er adam ınsýltten ajal qushyp, týystary aǵzalardyń donorlyǵyna kelisim bergen. Júrek retsıpıenti - 54 jastaǵy Almaty qalasynyń turǵyny, er adam. Naýqastyń jaǵdaıy jaqsy. Alaıda tolyq qalpyna kelgenshe suhbat bergisi kelmedi.
Al Gúlmıra Smaıylova 10 jyl buryn júregin almastyrǵan. Ol sol kúnderdi qazir tolqynyspen eske aldy.
- Júrekke ota jasaý - ońaı sharýa emes. Bastapqyda mende qorqynysh boldy. Neshe túrli oılar maza bermeıtin. Biraq, barlyǵyn jeńdim. Qazir shúkir. Jaǵdaıym jaqsy. Bári oıdaǵydaı boldy. Arnaıy belgilengen ýaqyttarda dárigerge qaralyp turamyn, - deıdi.
Statıstıkalyq derekterge súıensek, qazir Qazaqstanda 146 adam júrek transplantatsııasy kezeginde tur. Onyń beseýi - bala. Ókinishtisi, tizim otalardyń kóptiginen emes, donordyń joqtyǵynan qysqaryp jatyr, ıaǵnı qanshama adamnyń donor júrekke jete almaı demi úziledi.
- Bir ókinishtisi, bizde balalar transplantologııasy joq. Óıtkeni júrektiń pishini saı kelmeıdi. Dese de kezekte turǵan adamdarǵa barynsha ómir syılaýǵa tyrysýymyz kerek. Ol, árıne, siz ben bizdiń qolymyzda. Salaǵa salmaqty kózqaraspen, túsinikpen qaraıtyn kez keldi, - deıdi respýblıkalyq transplanttaýdy jáne joǵary tehnologııalyq medıtsınalyq qyzmetti úılestirý ortalyǵynyń dırektory Aıdar Seıtqazınov.
Tımýr Lesbekov - donorlyq júrekterdiń qaıta soǵýyna altyn qolymen atsalysyp júrgen aq halatty abzal jan. Kardıolog tiri júrektiń jasandy júrekten aıyrmashylyǵy aspan men jerdeı ekenin aıtady.
- Donor júregi uzaq jyl soǵady. 30 jyl ómir súrgender bar. Bizdiń de birinshi retsıpıent 13 jyl baqytty ǵumyr keship jatyr. Árıne, aǵza qabyldamaıtyn jaǵdaılar bolady. Eger bir-eki jylda ornyǵyp ketse, ary qaraı problema týmaıdy. Alaıda ýaqyt óte kele arterııa buzylýy múmkin. Tipti ota jasaýmen aıaqtalatyn kezder bolady, - dedi University Medical Center korporatıvtik qory departamentiniń dırektory Tımýr Lesbekov.
Jalpy Qazaqstanda 7 transplanttaý ortalyǵy bar. Salada donor tapshy demeseńiz, mamandar saqadaı saı, tyń tehnologııalar qoldanylady. Máselen, otandyq ǵalymdar taıaýda donorlyq organdardy 24 saǵat saqtaıtyn qurylǵy oılap tapty. Bul álemdegi ekinshi ári eń zamanaýı transplantatsııalaý tehnologııasy bolmaq. Álemdegi balamasy - amerıkalyq tásil. Ásirese, júrekti saqtaý, jetkizýde osyndaı qurylǵylar asa qajet.
Transplantologııa túıtkili
Transplantologııadaǵy basty túıtkil – máıittik donor tapshy! Dárigerler dabyl qaqqanmen, medıtsınanyń bul baǵyty bizde damymaı otyr. Ol túsinikti de! Dinı kózqaras, qorqynysh, mentalıtet taǵysyn taǵy bar. Qazaqstanda aǵzalardyń 85 paıyzy tiri donorlardan alynady, al shetelde kerisinshe, máıittik donordan aǵza alý basym. Mysaly, 2024 jyly elde 86 donor anyqtalsa, olardyń 10-y máıittik donorlyqqa kelisim bergen. Alaıda altaýynyń ǵana aǵzasy alynǵan. Qalǵan tórteýiniń organdary jaramsyz bolǵan. Biraq sol alty donordyń ózinen 23 aǵza alynypty. Mamandardyń aıtýynsha, 2018 jyldan keıin donorlar sany kúrt tómendep ketken. Oǵan sebep, sol ýaqytqa deıin kelisim prezýmptsııasy bolyp, keıin ony zańmen shektegen.
- Kelisim prezýmptsııasy degen – adam tiri kezinde donorlyqtan bas tartý týraly ótinishin tirkemese, ol adam donor retinde sanalady. 2020 jyly densaýlyq kodeksine ózgeris engizildi. Mundaı prezýmptsııa basqa elderde joq. Bizde ǵana bar. Odan bólek, qaıtys bolǵan adamnyń týystarynan da suraıtyn boldyq, - deıdi Transplanttaýdy jáne joǵary tehnologııalyq medıtsınalyq qyzmetti úılestirý jónindegi respýblıkalyq ortalyq dırektorynyń orynbasary Nazgúl Jylgeldına.
Desek te, kez kelgen adam donor bola almaıdy. Táninde aýrýdyń bar-joqtyǵy túgel zertteledi. Maman aıtqandaı, adam aǵzasyn berýge tiri kezinde keliskenmen, týystarynyń ruqsatynsyz eshkim aǵzany ala almaıdy.
- TMD elderinen alatyn bolsaq, kósh bastap kele jatqan Belarýs memleketi. Olarda da kelisim prezýmptsııasy bar. Olar eshqandaı týystarynan ruqsat suramaıdy. Bizde de zańdy ózgertetin bolsaq, mysaly kelisim prezýmptsııasy qabyldanatyn bolsa, onda týysqandarynan ruqsat suramaı organ alýǵa bolady. Al kelispeý prezýmptsııasyn alatyn bolsaq, bul jerde de eki baǵyttyń bireýin tańdaýymyz kerek. Bul jerde kózi tirisinde Qazaqstannyń azamaty kelisim berip, qujaty tirkelgen kezde týysqandarynan ruqsat surap alý, jańa aıtylǵan qaǵıdalarǵa teń kelmeıdi, - deıdi Ulttyq ǵylymı onkologııa ortalyǵy aǵza transplanttaý bóliminiń jetekshisi Mels Asyqbaev.
Donor bolǵym keledi. Ne istep, qaıda barý kerek?
Transplanttaýdy jáne joǵary tehnologııalyq medıtsınalyq qyzmetti úılestirý jónindegi respýblıkalyq ortalyq dırektorynyń orynbasary Nazgúl Jylgeldına bylaı dep jaýap berdi:
- Donor bolamyn dep kelisken adam, eń birinshi máıittik donorǵa kelisim beredi. Máıittik donorǵa kelisim berilgende: eGov.kz platformasynda densaýlyq buryshyn tańdap, anketa toltyrasyz. Bas tartasyz ba, kelisim beresiz be, ózińiz tańdaısyz jáne qaı aǵzalaryńyzdy beretinge deıin bar.
Dárigerlerdiń donor sanyn ulǵaıtý boıynsha usynysy kóp. Biraq Zańnyń keıbir tustary tusaý bolyp tur. Qoǵamdyq hám memlekettik máselelerdi kóterip júrgen depýtattardyń da pikirin bildik.
- Ol - óte qıyn nárse. Sebebi, ol bir bank retinde bolyp tur ǵoı. Maǵan qoldaý jasa, keıin meniń ishimdegi aǵzamdy alasyń degen sııaqty. Bylaı aqylǵa qonymdy dúnıe. Biraq zań júzinde qalaı júzege asyrylady? Óıtkeni adamnyń aǵzasyna 100 paıyz kepildik beretin ne bir medıtsına, ne bir zań joq. Kez kelgen oqys jaǵdaı bolýy múmkin. Bul jerde biz basqasha qaraýymyz kerek. Basqa damyǵan memleketterdiń mysalyn qaraýymyz kerek. Osy problema olarda da týyndaıdy. Demek, olar osy problemany sheship jatyr. Qandaı jolmen sheship jatyr? Biz osyny qaraýymyz kerek. Iá, Qazaqstannyń paıymy bir jaǵynan durys. Óıtkeni ol qandaı sebeppen kelisim berip turǵany túsiniksiz ǵoı. Adamnyń ómirinen qymbat eshteńe joq. Tıisti zań normasyn qabyldaýǵa daıynbyz. Bul jerde Úkimettiń qorytyndysy nemese ýákiletti organnyń sheshimi kerek. Sol kezde ǵana tıisti norma qabyldanady, - dedi Parlament Májilisiniń depýtaty Tańsáýle Serikov.
Týystardyń ruqsatynsyz organdy alýǵa shekteý qoıýdaǵy maqsat – aǵzalardyń zańsyz satylymyna jol bermeý. Alaıda qara naryqta organ saýdasy aragidik kezdesedi. Máselen, jaqynda Almatyda adam aǵzasyn satýmen aınalysqan top sottaldy. Olardyń arasynda donor izdeýshiler ǵana emes, medıtsına qyzmetkerleri men notarıýstar da bolǵan.
Aıta keteıik, elimizde adam aǵzalaryn saýdalaýmen aınalysqan áıel Polshada ustaldy.