TOLYBAI BATYR DAÝLENULY

Tolybaı Dáýlenuly (1603-1680) - batyr, bı, sheshen, qolbasshy. Orta júz ashamaıly Kereı rýynyń aty ańyzǵa aınalǵan elbasshysy. Qazirgi Soltústik Qazaqstan oblysynyń (burynǵysha Qyzyljar aımaǵynyń) Jambyl aýdanynda dúnıege kelgen.

Qazaq-qalmaq soǵysynda eren erligimen tanylǵan, ádil bı, sheshendigimen qosa aldaǵyny boljaıtyn kóregendigimen de syıly bolǵan. Tolybaı batyr Dáýlenuly zamanynda Qazaq, Noǵaı (Qaraaǵash, Mańǵyt rýlary), Qaraqalpaq, Sibir tatary (Esker, Baraby, Quralash rýlary, Shalabaı estekteriniń (Chelıabınsk bashqurttarynyń) birikken áskeriniń ordabasysy bolypty. Baraby, Esker, Quralash rýlarynyń, Shalabaı bashqurttarynyń jasaǵynyń qazaq áskeriniń quramynda bolýyna olarǵa qazaq handyǵynyń yqpaly basym bolýy sebepker bolǵan eken. Tolybaıdyń ákesi - Dáýlen batyr, atasy - Taýzar sardar bolyp óz zamandarynda Úsh júzdiń áskerbasylary jáne Orta júz qazaqtarynyń ardaqty el bıleýshileri bolypty. Olardy ózderimen tustas aqyn-jyraýlar óleńderine qosyp, erlikterin jyrlaryna arqaý etken (shejire derekteri boıynsha).

Tolybaı el qorǵany - batyr bolýmen qatar, usta-zerger, baltashy, órimshi, etikshi, dıhan, ańshy, qusbegi, mergen, balýan, emshi, atbegi, sózge sheshen, aqyndyq qabileti bar ári kóregen kisi bolypty. Uldary da ákesine tartqan, El ishinde Tolybaısynshy-uly aıtty degen naqyl qanatty sózderde kezdesedi.

Adamdyda, attardyda, basqa janýarlardy, gaýhar, merýert, marjan tastardy, qarý-jaraqty, qusty, ıtti synap bilgeni úshin Tolybaıǵa synshy degen ataqty Qazaq, Bashqurt, Qaraqpalpaq, Qyrǵyz, Tatar, Noǵaı halyqtary bergen eken.

Ańyz boıynsha Baıanaýyl óńirin mekendeıtin Orta júz Súıindik Arǵyn Aıdabol bıdiń qyzy Aqbilekten 20 ul kórgen eken. Ol kisi de óneri asqan synyqshy, toqymashy, tiginshi bolypty. Uldarynyń úlkeni - Maıly bı, kishisi - Qojabergen jyraý. Balalaryn úlken qalalarǵa jiberip oqytqan. Elin óner-bilimge baýlyǵan.

Uldarynyń eń kenjesi Qojabergen jyraýdyń:

«Tolybaı synshy ulymyn,

Ǵasker bastap, tý alǵan.

Tynyshtyq kezeń bolǵanda,

maǵyna aıtqan Qurannan» degenine qaraǵanda ımandylyq rýhyn sepken. Tolybaı batyr Dáýlenuly urpaqtary Soltústik Qazaqstan oblysynyń Jambyl aýdanynda turady.

Derek kózi:

Qazaqstan ulttyq entsıklopedııasy, 8 tom

«QazAqparat»UK»AQ-nyń arnaýly jobalar bólimimen tolyqtyrylǵan.