Toqaev ustanǵan baǵdar Egemendik deklaratsııasyndaǵy ıdeıalardy baıandy etýge baǵyttalǵan — Bashqurt saıasattanýshysy

ASTANA. KAZINFORM — Saıası ǵylymdar kandıdaty, «Birlik-Edınstvo» geosaıası zertteýler ınstıtýtynyń sarapshysy, Ýfa munaı-tehnıkalyq ýnıversıtetiniń dotsenti, Artýr Sýleımenov Kazinform tilshisine bergen suhbatta Qazaqstannyń damý baǵyty men qolǵa alynǵan reformalar týraly oı bólisti.

— Artýr myrza, Qazaqstanda Egemendik deklaratsııasynyń qabyldanǵanyna 35 jyl tolyp otyr. Osy el azattyǵyn nyǵaıtýda keıingi jyldary qolǵa alynǵan sharalardyń qaısysy salmaqty úles qosyp jatyr dep oılaısyz?

— Deklaratsııa Qazaqstan táýelsizdigin pash etken alǵashqy qujat boldy. Sondyqtan onyń Qazaqstan taǵdyryndaǵy mańyzyn asyra baǵalaý qıyn. Osy qujattyń negizinde eldiń Parlamenti, Úkimeti men sot júıesi quryldy. Búgingi Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev ustanǵan baǵdar osy deklaratsııada kórinis tapqan ıdeıalardy baıandy ete túsýge baǵyttalǵan.

Qazaqstannyń egemendik múddesin ishki jáne syrtqy saıasattaǵy naqty jaǵdaımen úılestire otyryp qorǵaýda deýge bolady. Bul turǵyda reformalar zań shyǵarýshy bıliktiń rólin kúsheıtýge, sot júıesin jetildirýge jáne qazaqstandyqtardyń quqyqtaryn keńeıtýge baǵyttalǵan.

Munyń bári quqyqtyń ústemdigin qamtamasyz etip, memlekettik organdardyń jumysyn jaqsartýǵa jáne áleýmettik máselelerdi sheshýge yqpal etedi. Qazaqstan basshysy bir palataly Parlamentke kóshýge alǵashqy qadam jasady. Bul jaı bir usynys emes, bılik júıesiniń naqty saıası modernızatsııasy. Qasym-Jomart Toqaev qoǵam men bıliktiń de kókeıinen shyǵatyn saıası sáýletshi rólin atqaryp otyr. Bul máseleni 2027 jyly referendým kezinde maquldaǵan jaǵdaıda ǵana Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýtsııasyna ózgerister engizý josparlanyp otyr. Qazaqstan AES salý máselesin de referendým arqyly sheshken. Mundaı ashyq dıalogty halyqtyń qoldaýyna senetin saıası kóshbasshy ǵana sátti júzege asyra alady. Qasym-Jomart Toqaev osyndaı qoldaýǵa ıe.

— Qasym-Jomart Toqaev nege Parlamentti transformatsııadan ótkizýge múddeli?

— Kez-kelgen saıası júıe ýaqyt óte kele qosymsha túzetýlerdi nemese tipti ózgeristerdi qajet etedi. Qasym-Jomart Toqaev 2022 jyldan beri saıası jańǵyrý baǵytyn dáıekti iske asyryp keledi. Sonyń ishinde eń mańyzdylaryna mynalardy jatqyzar edim: Prezıdenttiń ókiletterin basqa bılik ınstıtýttaryna qaıta bólip, «sýperprezıdenttik» respýblıka formaty kelmeske ketti. Konstıtýtsııalyq sot qalpyna kelip, ákimder saılaýy, onlaın-petıtsııalar ınstıtýty engizildi. Osy ózgeristerdiń arqasynda Qazaqstanda úlken ózgeristerge kóshýge múmkindik týdy. Munyń bári saıası júıege oń áser etti. Qazir Qasym-Jomart Toqaev Májilis pen Senat fýnktsııalaryn biriktirý arqyly parlamentarızmdi kúsheıtpekshi.

— Eldiń jan basyna shaqqandaǵy JІÓ 14 400 dollarǵa jetip otyr. Mundaı ekonomıkalyq kórsetkishke qandaı ister jol ashty dep oılaısyz?

— Mundaı ekonomıkalyq kórsetkishterge túrli faktorlar áser etti. Birinshiden, ekonomıkada yntalandyrýshy bıýdjet saıasatyn ustanýdyń, óńirlerdi damytyp, ınfraqurylymdy jetildirýdiń, munaı óndirisiniń kólemin arttyryp, memlekettik bastamalardy alǵa ozdyrýdyń arqasynda osyndaı belester baǵynyp jatyr. Ekinshiden, bıliktiń nazaryn halyqtyń ál-aýqatyn arttyrýǵa aýdaryldy. Qasym-Jomart Toqaev reformalardy azamattardyń múddelerine ıkemdeýge pármen berdi. Ásirese halyqtyń ómir sapasyn jaqsartyp, kásipkerlikti yntalandyrýǵa, kommýnaldyq tarıfterdiń ósýin ýaqytsha toqtatyp, arzandatylǵan ıpotekalyq kólemin ulǵaıtýǵa, turaqtandyrý qorlarynyń jumysyn jandandyryp, salyqtyq ákimshilendirýdi jeńildetýge kúsh salynyp jatyr. Qazaqstandyqtardyń ál-aýqatyn arttyrý Qasym-jomart Toqaevtyń saıası-ekonomıkalyq baǵytynyń negizgi mindeti jáne qundylyǵy bolyp tur.

— Prezıdent ınnovatsııashyl jas býynǵa memleket bolashaǵyn senip tapsyrýǵa beıim ekenin baıqatyp otyr. Bul Qazaqstannyń damý strategııasyn qaıda jeteleıdi dep oılaısyz?

— Memlekettiń damý strategııasy eń áýeli mamandar sapasyna arqa súıeıdi. Sapaly mamandy jastaıynan baýlyp shyǵarýǵa nemese basqa elderden tartýǵa bolady. Qasym-Jomart Toqaev birinshi joldy tańdap otyr. Meniń oıymsha, memleket óz jastaryna degen senim artý arqyly egemendigin baıandy ete túsedi. Elde jastar saıasatynyń 2023-2029 jyldarǵa arnalǵan memlekettik tujyrymdamasy qabyldanǵan. Onda jastarmen jumystyń strategııalyq basymdyqtary men jańa tásilderi aıqyndalǵan. Tujyrymdama «jastar úshin emes, jastarmen birge» deıtin qaǵıdany ózek etken.

— Memleket basshysynyń ekonomkalyq otansúıgishtikke basa mán berip otyrǵanyn nemen baılanystyrar edińiz? Halyqtyń óz óndirýshilerin qoldaýǵa umtylýy ekonomıkaǵa qandaı serpin bere alady?

— Ekonomıkalyq patrıotızm ekonomıkany damytýdaǵy mańyzdy faktorlardyń birine aınalyp otyr. Osynyń arqasynda otandyq ónimder álem naryǵynda ulttyq brendke aınalady.

Qazaqstan óz óndirýshileriniń ónimin ilgeriletýge jaqsy ekonomıkalyq, ınstıtýtsıonaldyq jaǵdaı jasap otyr. Bul halyqaralyq deńgeıde ımıdjdi nyǵaıtýǵa da, ekonomıkanyń naqty sektorynda jańa jumys oryndaryn qurýǵa da oń áser etedi.

Aıta keteıik, Respýblıka kúnine oraı Qasym-Jomart Toqaevtyń atyna shet memleketterdiń basshylary men halyqaralyq uıymdardyń jetekshilerinen quttyqtaý hattary kelip jatyr.