TMD elderinde qandaı qoljetimdi turǵyn úı baǵdarlamalary bar
ASTANA. KAZINFORM — TMD elderiniń kópshiliginde azamattardyń turǵyn úı jaǵdaıyn jaqsartýyna múmkindik beretin tetikter kóbeıip keledi. Olarǵa sýbsıdııalaý baǵdarlamalary, jeńildetilgen ıpotekalyq nesıe berý jáne áleýmettik qoldaý sharalary kiredi. Óńirdegi qoljetimdi baspana baǵdarlamalary týraly Kazinform agenttigi tilshisi ázirlegen materıalda aıtylady.
Qoljetimdi turǵyn úı áleýmettik jáne ekonomıkalyq mańyzdy mindetterdiń biri bolyp qala bermek. Memleket azamattarynyń jeńildetilgen sharttarmen óz baspanasyna qol jetkizýi úshin túrli qoldaý baǵdarlamalaryn júzege asyrady.
TMD elderinde qoljetimdi turǵyn úımen qamtamasyz etý tásili jáne maqsaty uqsas — tabysy tómen azamattardy, jas otbasylardy jáne áleýmettik osal toptardy qoldaý. Alaıda memlekettik baǵdarlamalar men olarǵa qatysý sharttarynda aıyrmashylyq bar.
Qazaqstandaǵy tómen paıyzdyq mólsherlemeler
Qazaqstanda azamattarǵa jeńildetilgen sharttarmen turǵyn úı alýǵa múmkindik beretin birneshe memlekettik baǵdarlama jumys isteıdi. Negizgileri — «2-10-20» jáne «5-10-20» baǵdarlamalary. Bul baǵdarlamalarda paıyzdyq mólsherleme tıisinshe 2% jáne 5%, bastapqy jarna 10%-dan bastalady, nesıe merzimi 20 jylǵa deıin.
«2-10-20» baǵdarlamasy áleýmettik osal toptarǵa arnalǵan: ony múmkindigi shekteýli jandar, jetim balalar, kópbalaly otbasylar jáne múmkindigi shekteýli balalardy tárbıelep otyrǵan ata-analar qoldana alady. Qalǵan kezekte turǵan azamattarǵa «5-10-20» baǵdarlamasy bar.
Al «Otaý» jáne «Naýryz» turǵyndar arasynda tanymal ıpotekalyq baǵdarlamalar bolyp esepteledi. Olar arqyly turǵyn úı satyp alý nemese jóndeý úshin 19 jylǵa deıin nesıe alýǵa bolady. Bastapqy jarna — 10-20%, al nesıeniń maksımaldy somasy — Almaty men Astana turǵyndary úshin 36 mln teńge, basqa óńirler úshin 30 mln teńge. Keı áleýmettik sanat úshin paıyzdyq mólsherleme 7% deıin tómendeýi múmkin, al bólip tólegennen keıin 3,5-5% deıin azaıady.
2025 jyly «Umaı» jáne «Jasyl ıpoteka» atty jańa baǵdarlamalar iske qosyldy. «Umaı» baǵdarlamasy áıelderge arnalǵan jáne bastapqy jarna mınımýmy 15% quraıdy.
«Jasyl ıpoteka» energııa únemdeıtin turǵyn úıdi satyp alýshylarǵa arnalǵan. Bastapqy jarna 20-50% aralyǵynda, nesıe merzimi — 25 jylǵa deıin.
Baǵdarlamaǵa qatysý úshin Otbasybank.kz portaly arqyly ótinishti onlaın túrde berý kerek.
Ózbekstanda turǵyn úı satyp alý úshin beriletin sýbsıdııalar
Ózbekstanda azamattarǵa turǵyn úı jaǵdaıyn jaqsartýǵa kómektesetin memlekettik ıpotekalyq sýbsıdııalaý baǵdarlamasy bar. Memleket bastapqy jarnanyń bir bóligin nemese nesıe boıynsha paıyzdyq mólsherlemeni jabýǵa kómektesedi, bul tabysy az otbasylar úshin úlken kómek. Baǵdarlamanyń júzege asyrylýy memlekettik organdardyń baqylaýynda, sondyqtan qoldaý naqty tıisti adamdarǵa ǵana kórsetiledi.
Sýbsıdııany óz baspanasy joq otbasylar, 30 jasqa deıingi jas otbasylar, áleýmettik sala qyzmetkerleri, qıyn jaǵdaıdaǵy áıelder, elge oralǵan eńbek mıgranttary, múgedek jandar ala alady.
Memleket qoldaýy eki túrde: bastapqy jarnanyń bir bóligin óteý jáne ıpotekalyq kredıt boıynsha paıyzdyq mólsherlemeni tómendetý boıynsha kórsetiledi. Nátıjesinde turǵyn úı salystyrmaly túrde kirisi óte tómenderge de qoljetimdi bolady.
Ótinishti my.gov.uz portaly arqyly onlaın nemese memlekettik qyzmet kórsetý ortalyqtarynda berýge bolady.
Reseıdegi arktıkalyq jáne aýyldyq ıpoteka
2030 jyldyń sońyna deıin Reseıde bes negizgi jeńildetilgen ıpotekalyq baǵdarlama jumys istemek. Olardyń árqaısysy memlekettiń strategııalyq basymdyqtaryn kórsetedi. Jeńildikter otbasylar men IT mamandaryn qoldaýǵa, Qıyr Shyǵys, Arktıka jáne aýyldyq aımaqtardy damytýǵa baǵyttalǵan.
Otbasylyq ıpoteka: paıyzdyq mólsherlemesi 6% bastalady, 6 jasqa deıingi balalary bar otbasylarǵa nemese múgedek balalardy tárbıelep otyrǵan otbasylarǵa arnalǵan. Ana kapıtalyn paıdalanýǵa bolady, bul jas otbasylarǵa jańa jáne ekinshi naryqtaǵy turǵyn úıdi qoljetimdi etedi.
IT-ıpoteka: salanyń mamandaryna qoldaý kórsetýdi maqsat etken. 9 mln rýblge deıin nesıe beriledi. Tehnologııalyq sektordyń damýyn yntalandyrady jáne negizgi kompanııalarda kadrlardy ustap qalýǵa kómektesedi.
Qıyr Shyǵys jáne Arktıka ıpotekasy: paıyzdyq mólsherlemesi — 2%, strategııalyq mańyzdy aımaqtarǵa qonys aýdaryp, jumys isteýdi yntalandyrady.
Aýyldyq ıpoteka: paıyzdyq mólsherlemesi — 3%, shaǵyn qalalar men aýyldyq jerlerde turatyndarǵa baǵyttalǵan. Aýyl sharýashylyǵy, áleýmettik sala jáne jergilikti ózin-ózi basqarý organdarynda jumyspen qamtýdy qoldaıdy.
Áskerı ıpoteka: áskerı qyzmetkerdiń nesıe boıynsha barlyq tólemderin memleket tolyq jabady jáne bul ol qyzmet etý merzimi aıaqtalǵansha qoldanylady. Bul baǵdarlama áskerı qyzmetshiniń kirisi, jasy nemese otbasy jaǵdaıyna qaramastan búkil el boıynsha qoljetimdi.
Barlyq baǵdarlamalar ınflıatsııa deńgeıinen tómen paıyzdyq mólsherlemelerdi usynyp, 2030 jylǵa deıin áleýmettik saıasattyń mańyzdy quraly bolyp otyr. Olar demografııalyq ósimdi yntalandyrady, óńirlerdi damytady jáne ekonomıkadaǵy mańyzdy salalardy qoldaıdy.
Ázerbaıjandaǵy jeńildetilgen nesıeler
Ázerbaıjanda azamattar memlekettik baǵdarlamalar arqyly turǵyn úı jaǵdaıyn jaqsarta alady, negizgi qural — Ipotekalyq jáne kredıttik kepildik qory arqyly beriletin jeńildetilgen ıpoteka. 2006 jyldan beri qor jalpy somasy 3,4 mlrd manattan (shamamen 2 mlrd dollar) asatyn nesıe berdi, onyń basym bóligi jeńildetilgen zaımdarǵa tıesili. Osylaısha, 53 myńnan astam otbasy turǵyn úımen qamtamasyz etildi, olardyń basym kópshiligi jas otbasylar.
Memlekettik baǵdarlama arqyly jeńildetilgen ıpotekany jas otbasylar jáne zańda kórsetilgen áleýmettik toptar ala alady. Beriletin nesıeniń maksımaldy somasy 100 myń manat (shamamen 60 myń dollar), bastapqy jarnasy 10% bastalyp, 30 jylǵa deıin beriledi.
Paıyzdyq mólsherleme — 4%, memlekettik kepil bolǵan jaǵdaıda 3,7% deıin tómendeýi múmkin. Bul turaqty tabysy bar azamattarǵa ıpotekany qoljetimdi etedi.
Qor qoldaýdyń qosymsha sharalaryn da usynady, onyń ishinde: memlekettik kepildikter, paıyzdyq mólsherlemelerdi sýbsıdııalaý, nesıe alýshyǵa qarjylyq júktemeni azaıtatyn mehanızmder bar.
Armenııada tabys salyǵy qaıtarylady
Armenııada turǵyn úıge qoljetimdilikti arttyrý jáne áleýmettik osal toptardy qoldaý baǵytynda keń aýqymdy memlekettik baǵdarlamalar jumys isteıdi. Kómek alatyndardyń qatarynda jas otbasylar, áskerı qyzmetshiler, qonys aýdarǵandar, shekara mańyndaǵy aýyldardyń turǵyndary bar.
Baǵdarlamalardy iske asyrýǵa kommertsııalyq bankter belsendi qatysady, al memleket paıyzdyq mólsherlemelerdi sýbsıdııalaıdy, bastapqy tólemdi óteýge kómektesedi, tabys salyǵyn qaıtarady. Osynyń arqasynda kóptegen sanat ókilderi úshin ıpoteka mólsherlemesi jylyna 0–5% ǵana.
Negizgisi — «Jas otbasyǵa — qoljetimdi baspana» baǵdarlamasy, ol 2010 jyldan beri jumys isteıdi. Baǵdarlama aıasynda ıpotekalyq nesıe 30 jylǵa deıin beriledi. Jańa turǵyn úıden páter satyp alǵan jaǵdaıda tómendetilgen paıyzdyq mólsherleme jáne salyq jeńildikteri usynylady.
Áskerı qyzmetshiler men quqyq qorǵaý organdary qyzmetkerleri qosymsha qoldaýǵa ıe, olarǵa ıpotekany paıyzsyz alýǵa múmkindik bar.
Elge kóship kelgender men shekaralyq aımaq turǵyndaryna arnaıy sharttar qarastyrylǵan. Qonys aýdarýshylarǵa paıyzsyz jáne bastapqy jarnasyz turǵyn úı sertıfıkattary beriledi. Al shekara mańyndaǵy eldi meken turǵyndaryna 21 mln dramǵa deıin (shamamen 55 myń dollar) turǵyn úı salýǵa nesıe beriledi, paıyzdyq mólsherlemesi joq, qosymsha óńirlik jeńildikter qarastyrylǵan. Sonymen qatar, turǵyn úıdi jańartýǵa jáne úı sharýashylyqtarynyń shyǵyndaryn azaıtýǵa múmkindik beretin energııalyq tıimdilik jóndeý baǵdarlamasy bar.
Belarýste nesıeni óteýge arnalǵan memlekettik qoldaý
Belarýste turǵyn úı qurylysyna arnalǵan memlekettik qoldaý júıesi jańartyldy. Ol úsh negizgi kómekti biriktiredi: jeńildetilgen nesıeler, birjolǵy sýbsıdııalar jáne nesıelerdi óteýge memlekettik qoldaý. Baǵdarlamalarǵa shamamen 20 túrli sanatqa jatatyn azamattar qatysa alady, onyń ishinde jas jáne kópbalaly otbasylar bar, keıbireýleri kezeksiz kómek alady.
Kómek kóbinese shaǵyn eldi mekenderde turǵyn úıdi salýǵa jáne jóndeýge, sondaı-aq jańa úıden jáne ekinshi naryqtan turǵyn úı satyp alýǵa beriledi. Nesıe boıynsha paıyzdyq mólsherlemeler 1-5% aralyǵynda, keıbir sanattarǵa nesıe 40 jylǵa deıin berilýi múmkin jáne keı jaǵdaılarda bastapqy jarna qajet emes. Áskerı qyzmetshilerge jáne basymdyqty aımaqtarda turǵyn úı salatyn azamattarǵa arnaıy sharttar qarastyrylǵan, biraq olar sol jerde keminde 10 jyl turýy jáne jumys isteýi tıis.
Turǵyn úıdi salý jáne paıdalanýǵa berý rásimderi jeńildetilgen, bul qaýipsizdik jáne tehnıkalyq normalardy saqtaǵan jaǵdaıda bıýrokratııalyq júktemeni azaıtady. Mundaı júıe balasy bar otbasylarǵa, áskerı qyzmetshilerge jáne basqa da áleýmettik mańyzdy toptarǵa turǵyn úıdi qoljetimdi etedi.
Qyrǵyzstandaǵy áleýmettik ıpoteka
Qyrǵyzstanda azamattardyń turǵyn úı jaǵdaıyn jaqsartýǵa baǵyttalǵan «Menın úıúm — 2024–2030» atty memlekettik ıpotekalyq baǵdarlama júzege asyrylyp jatyr. Baǵdarlamaǵa 18 jastan asqan, keminde eki jyl jumys ótili nemese kásipkerlik tájirıbesi bar, óz baspanasy joq jáne sońǵy úsh jylda jyljymaıtyn múlikpen operatsııa jasamaǵan adam qatysa alady. Ótinish berý kezinde nesıe alýshynyń tóleýge qabilettiligi eskeriledi.
Baǵdarlama arqyly úsh túrli ıpoteka beriledi. Sonyń ishinde áleýmettik jáne jeńildetilgen ıpoteka — ekeýi de jyldyq 4% stavkamen, 25 jylǵa deıin jáne bastapqy jarnasyz, al qoljetimdi ıpoteka 8% stavkamen beriledi, bastapqy jarnasy 20% bastalady.
Áleýmettik ıpoteka kópbalaly otbasylarǵa, múgedektigi bar jandarǵa, qamqorshylarǵa, úıi joq jesirlerge jáne aýyldyq jerdegi jas mamandarǵa baǵyttalǵan. Jeńildetilgen ıpoteka memlekettik jáne bıýdjettik sala qyzmetkerlerine arnalǵan. Qoljetimdi ıpoteka jalpy shartpen turǵyn úı satyp alatyn azamattarǵa arnalǵan.
Ótinishter Memlekettik ıpotekalyq kompanııa portaly arqyly onlaın qabyldanady jáne birneshe kún ishinde tekseriledi. Tabysy «Týndýk» júıesi arqyly rastalady, al memlekettik qyzmetkerler úshin qosymsha salyq jeńildikteri qarastyrylǵan.
Tájikstandaǵy áleýmettik jaldaý arqyly beriletin turǵyn úı
Tájikstanda memleket turǵyn úıge muqtaj azamattardy áleýmettik jaldaý júıesi arqyly qoldaıdy. Mundaı turǵyn úı menshikke ótpeı, paıdalaný úshin beriledi jáne resmı túrde muqtaj dep tanylǵan, sol eldi mekende turaqty turatyn nemese jumys isteıtin adamdarǵa arnalǵan.
Beriletin páterdiń kólemin jergilikti bılik belgileıdi, biraq ár adamǵa keminde 12 m² bolýy tıis. Turǵyn úı alý kezegine turǵylyqty jeri nemese jumys orny boıynsha turýǵa bolady, al berilgen ótinish bir aı ishinde qaralady.
Belgili bir sanattaǵy azamattar áleýmettik turǵyn úıdi kezeksiz alý quqyǵyna ıe. Olarǵa ardagerler, jetimder, múgedek balalary bar otbasylar, úsh nemese odan kóp balasy bar analar, tabıǵı apattan zardap shekkender, sondaı-aq áskerı qyzmetshiler men olardyń otbasy músheleri jatady.
Turǵyn úıge ornalastyrýda qolaılylyq pen qaýipsizdik talaptary eskeriledi. Mysaly, jeti jastan asqan ár túrli jynystaǵy balalar, erli-zaıyptylardy qospaǵanda, bir bólmege ornalastyrylmaıdy, al múmkindigi shekteýli azamattarǵa tómengi qabattan páter nemese lıftimen jabdyqtalǵan úıler usynylady.
Áleýmettik jaldaý sharty turǵyn úıdi shekteýsiz paıdalaný quqyǵyn beredi, al eger ǵımarat buzylsa nemese apattyq dep tanylsa, turǵyndarǵa jańa páter beriledi.
Moldovadaǵy nesıe boıynsha ótemaqylar
Moldovada azamattarǵa turǵyn úı alýǵa kómektesetin «Birinshi úı» atty memlekettik baǵdarlama jumys isteıdi. Baǵdarlama memlekettik kepildik arqyly bankter úshin qarjylyq táýekelderdi azaıtyp, jeńildetilgen paıyzdyq mólsherlemeler, qarapaıym rásimder jáne mınımaldy ákimshilik talaptar arqyly ıpotekany qoljetimdi etedi. Negizgi ótinishter resmı portal arqyly onlaın qabyldanady.
Baǵdarlama úsh baǵytta júzege asyrylady:
«Birinshi úı 1» — 18-45 jas aralyǵyndaǵy, sońǵy bir jylda óz turǵyn úıi bolmaǵan azamattarǵa arnalǵan. Nesıe merzimi 25 jylǵa deıin, bastapqy jarna -10%, memleket nesıe somasynyń 50% deıin kepildik beriledi.
«Birinshi úı 2» — memlekettik qyzmetkerlerge arnalǵan, qyzmetin belsendi jalǵastyrǵan jaǵdaıda nesıeniń 50% deıin ótemaqy beredi.
«Birinshi úı 3» — balaly otbasylarǵa baǵyttalǵan, memleket bala sanyna baılanysty nesıeniń 10%-100% deıingi somany jabady, al otbasy tek paıyzdardy tóleıdi.
Osylaısha, TMD elderinde muqtaj jandar men jastarǵa belsendi qoldaý kórsetilip keledi, alaıda ár eldiń óz tásili bar. Qazaqstan men Reseı tómen paıyzdyq mólsherlemeler men uzaq merzimdi nesıege basymdyq bergen. Ázerbaıjan men Armenııa tikeleı sýbsıdııalar berip, salyq jeńildikterin usynady. Belarýs pen Tájikstan — áleýmettik jalǵa berý jáne jınaqtaý júıelerine, Ózbekstan men Moldova — nesıeni óteý sharalaryna kóńil bólgen. Degenmen, barlyǵynyń maqsaty bir — adamdarǵa óz baspanasyna qol jetkizý múmkindigin berý jáne áleýmettik turaqtylyqty nyǵaıtý.
Buǵan deıin elimizde memlekettik turǵyn úıge muqtaj azamattardy esepke qoıý jáne baspana berý tártibi jańartylǵanyn jazǵan edik.