TikTok-taǵy qysqa vıdeolardyń mıǵa áseri: qytaılyq ǵalymdar zııany baryn anyqtady
ASTANA. KAZINFORM – TikTok mıdyń jumysyna keri áser etedi. Este saqtaý qabiletin tómendetip, emotsııalardyń turaqsyzdyǵyna ákeledi. Qytaılyq ǵalymdar dál osylaı dep dabyl qaǵady. Aspan asty eliniń professorlary ózderi oılap tapqan qosymshaǵa nege sonsha shúılikti? Kazinform tilshisi anyqtap kórdi.
NeuroImage jýrnalynda jarııalanǵan málimetter boıynsha Shorts, ıaǵnı qysqa vıdeolardy tym kóp kórý túrli psıhologııalyq aýrý týdyrýy múmkin.
Nege deseńiz, qytaılyq ǵalymdar 17-30 jas aralyǵyndaǵy 111 stýdentke zertteý jasap kóripti. Oǵan qatysqan barlyq adam qysqa beıneler jarııalanatyn qosymshalardy turaqty túrde qoldanady eken.
Magnıttik-rezonanstyq tomografııa (MRT) skanerleý kezinde olardyń orbıtofrontaldy qyrtys pen mıshyǵynda sur zattyń ulǵaıýy baıqalǵan. Al bul — sheshim qabyldaý jáne emotsııalardy retteýge jaýap beretin aımaqtar.
Zertteý nátıjeleri qysqa beınelerdi shamadan tys qaraý uıqynyń buzylýyna, este saqtaý qabiletiniń tómendeýine jáne emotsıonaldy turaqsyzdyqqa ákelýi múmkin ekenin kórsetken.
Qazaqstanda da áleýmettik jelilerdi úzbeı qaraıtyn adam jeterlik. Ásirese, TikTok pen Instagram balalar men jastar arasynda tym tanymal platformaǵa aınaldy. Máselen, ótken jyldyń basynda-aq Instagram-dy 12,5 mıllıon qazaqstandyq qoldanǵan. Al TikTok-ty 18 jastan asqan 14,1 mıllıon otandasymyz uıaly telefonyna júktegen. Demek elimizdegi 77,5% eresek adam dál osy qosymshany paıdalanady. Bul — Datareport platformasynyń 2024 jyldyń qańtarynda jarııalaǵan málimeti.
TikTok, Instagram, YouTube syndy alańdardaǵy qysqa vıdeolardyń balalarǵa qalaı áser etip jatqanyn anyqtaý úshin turǵyndardy áńgimege tartyp kórdik.
Astanalyq Aınur Qoshqarova ulynyń telefonǵa táýeldi bolǵanyn aıtady. Ekranǵa úńilip, ary qaraı kirip ketetini sonsha, anasynyń aıtqanyn tyńdamaı qoıatyn kórinedi.
— Meniń ulym 8-synyp oqýshysy. Kóp ýaqytyn TikTok pen Instagram-ǵa qurtady. Solaı sabaǵyna kóńil bólmeı ketti. Tapsyrma bersem, ýaqtyly oryndamaıtyn boldy. Tipti telefonnan basyn kótere almaıtyn jaǵdaıǵa jetti. «Týf! Sen nege tynyshtyq bermeısiń? Men mynany oınap jatyr edim. Men mynany kórip jatyr edim» degen sekildi kóptegen agressııalar paıda boldy, — deıdi ol.
Alaıda Aınur bul máseleniń sheshimin tapqanyn aıtady. Ol ulynyń smartfonyna balany baqylaýǵa arnalǵan qosymsha ornatyp qoıypty. Solaı onyń beıne platformalardy qoldaný ýaqyty men telefonyna júkteıtin baǵdarlamalaryn únemi baqylaýda ustap otyrady.
Biraq eldiń bári balalaryn bulaı basqara bermeıdi. Máselen, 11-synypta oqıtyn Nazerke Aıtbaıqyzy TikTok-qa ýaqytyn saǵattap sarp etkenin jasyrmady. Bir qyzyǵy, ata-anasy buǵan múlde qarsy bolmaǵan. Al qazir ol UBT-ǵa daıyndalyp júrgendikten, áleýmettik jelilerdi jónimen qoldanatynyn jetkizdi.
— UBT-ǵa daıyndalmaı turyp, 10 saǵattan artyq TikTok, Instagram jelilerinde otyratyn edim. Táýeldi bolǵanmyn. Qazir kúnimniń jartysynan kóbi kýrs-sabaqtarǵa ketedi. TikTok-ta ary ketse 4-5 saǵat qana otyramyn. Dese de demalys ýaqytynda TikTok-qa táýeldilik basym bolyp ketedi. Sabaǵymdy umytyp ketetin ýaqyttar bolady, — deıdi ol.
Al mektep muǵalimderi sońǵy jyldary balalardyń psıhologııasy ózgerip, emotsııalary jıi aýysatynyn aıtady. 33 jyldan beri mektepte bilim berip kele jatqan Bıken Adamova shákirtteriniń qabyldaýyna baılanysty oqytý metodıkasyn da jıi jańartyp otyrady eken. Sebebi, balalar kitapta jazylǵan uzaq mátinderdi tez qabyldaı almaıdy. Ustaz bul máselege ata-analar da erekshe kóńil bólý kerektigine nazar aýdardy.
— Balalar keıde sabaq ústinde telefon ustaǵysy kelip turady. Esil-derti smartfonǵa aýyp ketetin oqýshylar da kezdesedi. Sol úshin sabaqtyń taqyrybyna qaraı «Kahoot» sııaqty túrli oıyndardy ótkizýge tyrysamyz. Telefon balalardyń emotsıonaldyq-psıhologııalyq jaǵyna qatty áser etedi. Qazirgi balalar tez qýanyp, tez ashýlanyp, tez jylaı salýy múmkin. Aıaq astynan bolmaıtyn nársege ashýlanyp, jylap qalatyn balalar da bolady, — dep pikir bildirdi Bıken Adamova.
Muny psıholog-pedagog Jadyra Aqtanova da rastap otyr. Ol balanyń kózinshe telefondy kóp ustamaý kerek deıdi. Sebebi, ata-anasynyń smartfonǵa únemi úńilip otyrǵanyn kórgen bala óse kele dál sol áreketti qaıtalaıtyn kórinedi.
— Kóbinde bul balalardyń tózimdiligin alyp qoıady. Óıtkeni, Instagram men TikTok-ta qysqa metrajdy vıdeolar jarııalanady. Sizdiń oqyp shyqqan 150-200 betten turatyn kitabyńyzdy 1-2 mınýtqa syıdyrady. Balalar soǵan úırengen. Osyǵan baılanysty olardyń tózimdiligi ketedi. Psıhologııalyq ózgerister bolady, — dep pikir bildirdi.
Aıta keteıik, elimizge kórshi birqatar memleket TikTok jelisin el tóńireginde qoldanýǵa tyıym salǵan. Alaıda qyrǵyzstandyq depýtattar atalǵan jelini buǵattan shyǵarýdy usynyp otyr.