Terrorıstik aktiler, kıberqalqan jáne ekonomıkaǵa qaýip – UQK tóraǵasy Ermek Saǵymbaevpen eksklıýzıvti suhbat
ASTANA. KAZINFORM – QR Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń tóraǵasy Ermek Saǵymbaev «Kazinform» agenttiginiń tilshisine bergen suhbatynda terrorıstik aktilerdiń aldyn alý sharalary, geosaıası turaqsyzdyq jaǵdaıynda Qazaqstan ekonomıkasy úshin qaýip-qaterler, kıberqaýipsizdikti qamtamasyz etý, Ulttyq qaýipsizdik komıtetine jumysqa ornalasý jáne ózge de mańyzdy máseleler týraly aıtyp berdi.
– Ermek Aldabergenuly, terrorızm uǵymy barshamyzǵa úırenshikti nársege aınaldy. Bizde terrorıstik aktiler elimizden tys jerde bolady degen túsinik qalyptasqan. Alaıda is júzinde ol Qazaqstan úshin ǵana emes, búkil álem úshin basty qaterlerdiń biri. Ózińiz basqaryp otyrǵan vedomstvo mamandary osy zulymdyqqa qarsy qalaı kúresýde? Elimizde terrorızm men dinı ekstremızmge qarsy is-qımyl boıynsha qandaı sharalar qabyldanyp jatyr?
– Ókinishke qaraı, syrttan enetin radıkaldy dinı ıdeologııa Qazaqstan úshin burynnan shynaıy qaýip-qaterge aınaldy.
Onyń yqpalymen 2011 – 2012 jáne 2016 jyldary respýblıkamyzdyń ártúrli óńirlerinde bolǵan terrorıstik aktiler esterińizde bolar.
Sondyqtan UQK qyzmetkerleri úshin terrorızmge qarsy kúres –jurtshylyqqa kóbinese baıqala bermeıtin qarqyndy jumys.
Ulttyq qaýipsizdik organdarynyń materıaldary boıynsha, aǵymdaǵy jyly terrorıstik qylmys jasaǵany úshin 32 adam sottalyp, taǵy 23-i tergelýde.
Dinı radıkaldar qatarynan shamamen 170 sheteldiktiń elimizge kirýine jol berilmedi.
Budan basqa, UQK osy saladaǵy ýákiletti organ retinde kúshtik qurylymdar men basqa da memlekettik organdardyń kómegimen birqatar sharalardy iske asyrdy.
UQK Terrorızmge qarsy ortalyǵynyń shtaby jyl basynan 300-den astam túrli oqý-jattyǵý, semınar, adamdar kóp jınalatyn oryndardy tekserý uıymdastyrdy.
Dinı jáne ózge de úkimettik emes birlestikterdiń memleketpen birlesip, halyqpen atqaryp jatqan aýqymdy jumysyn atap ótkim keledi.
Kópshilik bile qoımas, ekstremısterdi qaıta áleýmettendirý boıynsha bizdiń tájirıbemiz álemde ozyq dep tanylǵan. Onyń ártúrli halyqaralyq uıymdar, sonyń ishinde BUU tarapynan joǵary baǵalanǵanyn atap ótken jón.
Dintanýshylarmen, ımamdarmen áńgimelesýden keıin radıkaldardyń burynǵy oılarynan bas tartyp, ózderi erikti atanǵan faktileri kóp.
Sonymen qatar terrorızmge qarsy kúreste biz sheteldik seriktestermen ekijaqty jáne kópjaqty negizde tyǵyz yntymaqtasamyz.
TMD Terrorızmge qarsy ortalyǵynyń, ShYU Óńirlik terrorızmge qarsy qurylymynyń jáne basqa da alańdardyń qyzmetine UQK belsendi túrde qatysady.
Alaıda Qazaqstanda terrorızm qaýpi joıyldy dep aıtýǵa áli erte. Bul problema barsha álemde, tıisinshe bizdiń elimizde de uzaq ýaqyt boıy ózekti bolady.
– Siz jaqynda Memleket basshysyna eki terrorıstik aktige jol berilmegeni týraly baıandadyńyz. Sonyń biri – sheteldik seriktestermen atqarylǵan sharýa. Osy ister týraly tolyǵyraq málimet bere alasyz ba?
– Birinshi terrorıstik akt Aqtaýda toqtatyldy. Muqııat jedel zertteýdiń nátıjesinde qala turǵyndarynyń biri radıkaldy dinı ıdeologııany ustanýshy retinde nazarǵa ilindi.
Ol buryn kisi óltirgeni úshin sottalǵan. Internettegi sheteldik sodyrlardyń úgit-nasıhatynyń yqpalymen memlekettik organdardyń biriniń ǵımaratynda jarylys jasamaq bolǵan.
Qoldan jarylǵysh qurylǵy jasaýǵa arnalǵan komponentterdi, sonyń ishinde janǵysh jáne ózge de hımııalyq qospalardy, sondaı-aq zaqymdaý elementterin – burandamalar men shegelerdi satyp alǵan. Tintý barysynda onyń úıinen daıyn jarylǵysh zattar salynǵan 4 ydys jáne terrorıstik aktige daıyndyq faktisin dáleldeıtin basqa da aıǵaqtar tabylyp, alyndy.
Ekinshi terrorıstik aktiniń shetelde joly kesildi. UQK jedel qyzmetkerleri josparlanǵan aktsııa týraly alǵashqy málimetter alyp, ol týraly shetel memleketiniń tıisti qyzmetteri dereý habardar etildi. Birlesken tekserý barysynda materıaldar rastalyp, teris árekettiń aldy alyndy.
Aıta ketý kerek, terrorızmniń shekarasy joq, sondyqtan sheteldik arnaýly qyzmettermen aqparat almasý máseleleri óte mańyzdy.
– Taǵy bir ózekti problema – sıntetıkalyq esirtki jasaý jáne taratý. Bul baǵytta qandaı jumystar júrgizilip jatyr? Sıntetıkalyq esirtki óndiretin jasyryn zerthanalardy joıý jáne prekýrsorlardy ákelýge tyıym salý úshin ne isteý kerek?
– Sıntetıkanyń taralýy kún saıyn artyp keledi. Ol qoljetimdi taýarǵa aınaldy jáne, qylmyskerlerdiń oılaýynsha, satý úshin qaýipsiz. Internetke qosylǵan zamanaýı «gadjet» bolsa jetkilikti.
Esirtki satýshylar tolyq anonımdikke senedi, sebebi barlyq protsess onlaın rejımde júredi. Qatysýshylarǵa messendjerdegi laqap attar men ınternet-dúkenderdiń ataýy ǵana belgili.
Osynyń barlyǵy shyǵyny men táýekeli az, tabysy kóp dep oılaıtyn keıbir jastardy tartatyny anyq.
Osyǵan qaramastan, biz qabyldap jatqan sharalar esirtki bıznesimen aınalysatyndardyń jolyn kesýge múmkindik beredi.
Osy jyldyń 6 aıynda UQK 800 kg astam sıntetıkalyq esirtki men 13 tonnadan astam hımııalyq reagentti zańsyz aınalymnan aldy. 16 jasyryn zerthana, sondaı-aq 24 halyqaralyq jáne 17 óńirlik esirtki arnasy joıyldy.
Esirtkige qarsy árbir is-shara óskeleń urpaqtyń ómiri men densaýlyǵyn táýeldilikten saqtaı alatynyn anyq túsinemiz.
Ulttyq qaýipsizdik komıteti arnaýly qyzmet retinde transulttyq esirtki bıznesine qarsy turýǵa baǵyttalǵanyn atap ótkim keledi. Munda da halyqaralyq yntymaqtastyqqa erekshe mán beriledi.
Sonymen qatar Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha Úkimet dárilik zattar jasaýda qoldanylatyn shıkizat pen qural-jabdyqtardy ákelý men taratýǵa baqylaýdy kúsheıtý boıynsha zańnamalyq sharalar engizdi.
Saıyp kelgende, esirtkiniń zańsyz aınalymyna qarsy kúres tek memleket tarapynan uzaq merzimdi jáne júıeli kúsh-jiger emes, qoǵamnyń belsendi qoldaýyn da qajet etedi.
– Komıtet aldynda elimizdiń ekonomıkalyq qaýipsizdigin qamtamasyz etý boıynsha qandaı mindetter tur?
– Ulttyq qaýipsizdik komıteti óz ókilettikterine sáıkes jáne el basshylyǵynyń tapsyrmasy boıynsha Úkimetke ekonomıkalyq áleýetti qorǵaý, bıýdjet saıasatynyń tıimdiligin arttyrý, kóleńkeli ekonomıka deńgeıin tómendetý jónindegi sharalardy iske asyrýǵa járdem kórsetedi.
Biz bılik organdaryna ekonomıka salalaryndaǵy problemalyq aspektiler týraly habarlaımyz. Quzyrly memlekettik organdarǵa respýblıkamyzdyń múddelerine ekonomıkalyq zııan keltirýdiń alǵysharttary týraly obektıvti materıaldar turaqty túrde berilip otyrady.
Bul rette, ekonomıkaǵa syrttan keletin qaýipter týraly derekter jabyq sıpatta bolady jáne oǵan arnaýly qyzmetterge tán jumys ádisterin qoldaný arqyly qol jetkiziledi.
Bıyl ulttyq qaýipsizdik organdary bastama jasaǵan sharalardyń qorytyndylary boıynsha jıyntyq tıimdilik qazirdiń ózinde 1 trıllıon teńgeden asty.
Zańnamadaǵy olqylyqtardy joıý jumystary da mańyzdy ról atqarady. Ulttyq qaýipsizdik komıteti memleket ekonomıkasyna áser etetin normatıvtik-quqyqtyq bazany jetildirýge belsendi túrde qatysady.
– Ermek Aldabergenuly, Memlekettik shekaramyzdyń qaýipsizdigi qalaı qamtamasyz etiledi, memleketter arasynda shekarany birlesip kúzetýdiń qandaı tetikteri bar?
– Qazaqstannyń ahýalyna geosaıası ornalasýyna baılanysty zańsyz kóshi-qon, esirtki tasymaly, kontrabanda, terrorızm jáne dinı ekstremızm kórinisteri sııaqty keń aýqymdy syrtqy qaýip-qaterler yqpal etip otyr.Elimizdiń shekarasynda atalǵan qaýip-qaterlerge qarsy turý Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń Shekara qyzmetine júktelgen.
Jyl basynan beri shekarashylar shekara rejımi men aýmaqtyq sý erejesin buzǵan 17 myńnan astam adamdy anyqtady. 340 shaqyrymnan astam brakonerlik qural tárkilenip, 3 mıllıard teńge shyǵynnyń aldyn alý múmkin boldy. 316 qarý men oq-dárini, 294 esirtkini, 268 dinı ádebıetti alyp ótý áreketiniń joly kesildi.
El basshylyǵy shekara qaýipsizdigin turaqty deńgeıde ustaýǵa kóp kóńil bóledi. Jýyrda Úkimet shekarany jaqsartý boıynsha keshendi sharalar josparyn usyndy. Bul – ınjenerlik jabdyqty kúsheıtý, tehnıkalyq qural-jabdyqtar men ushqyshsyz ushý apparattaryn keńinen qoldaný, zamanaýı zastavalar men ótkizý pýnktterin paıdalanýǵa berý arqyly «aqyldy shekara» qaǵıdatyn kezeń-kezeńimen engizýdi kózdeıtin baıypty qujat. Bul sharalardy júzege asyrý, bir jaǵynan, respýblıka shekarasyn nyǵaıtýǵa, ekinshiden, adal azamattardyń qozǵalysy men saýda aǵynyn jeńildetýge yqpal etýi kerek.
Sonymen qatar biz shekaralyq ınfraqurylymdy jańǵyrtý uzaq jáne kúrdeli protsess ekenin túsinýimiz qajet. Bul jerde memlekettik bıýdjettiń múmkindikterin eskerý mańyzdy.
Kórshi eldermen shekarany birlesip kúzetýge keletin bolsaq, onyń búkil perımetri boıynsha shekaralyq ókildikter jumys isteıdi. Osy máseleler boıynsha sheteldik seriktestermen baılanys kúndelikti júzege asyrylady. Shekaranyń Qytaı, Qyrǵyz, Reseı jáne Ózbekstan ýchaskelerinde júıeli túrde birlesken jáne kelisilgen is-sharalardy júrgizemiz. Sonymen qatar TMD, UQShU jáne ShYU platformalarynda tıisti memleketterdiń shekara vedomstvolarymen yntymaqtasamyz.
– Shekaralyq qaýipsizdik jaǵdaıyn naqty túsindirdińiz, al elimizdiń aqparattyq keńistigin kıberqaýipterden qorǵaý týraly ne aıtasyz?
– Tehnologııanyń damýyn eskersek, bul – óte ózekti másele. Ózderińiz biletindeı, Cyber Shield júıesi Qazaqstanda 2018 jyldan beri jumys isteıdi. Sońǵy bir jylda Internettiń qazaqstandyq segmentine jasalǵan
220 mıllıonnan astam jelilik shabýylǵa toıtarys berildi.
Qazaqstan azamattarynyń jeke derekteriniń syrtqa shyǵýyna jáne eldegi baılanys operatorlarynyń jelilerine hakerlerdiń enýine qatysty jaǵdaıǵa jeke-jeke toqtalǵym keledi. Bul faktilerdi Ulttyq qaýipsizdik komıteti buqaralyq aqparat quraldarynda jarııalanbas buryn áshkerelegen. Ýákiletti mınıstrlikpen jáne baılanys operatorlarymen birlese otyryp, olqylyqtardy joıý jáne zalaldy azaıtý jumystary júrgizildi. Mundaı sharalar turaqty túrde júzege asyrylyp jatyr. Mysaly, qazirgi ýaqytta Ulttyq qaýipsizdik komıteti uıymdasqan toptardyń elimizdiń asa mańyzdy aqparattyq-kommýnıkatsııalyq ınfraqurylym obektilerine qarsy jasaǵan qylmystary boıynsha 10 qylmystyq isti tergeý ústinde. Osy sanattaǵy isterdi tergeýdiń eń qıyn bóligi – hakerler men shabýyldar kózderin anyqtaý.
Aldaǵy ýaqytta qylmystyq jáne qylmystyq is júrgizý kodeksterine osyndaı áreketterdi jasaǵany úshin jaýapkershilikti qataıtý bóliginde túzetýler engizý josparlanyp otyr.
Ekinshiden, qazaqstandyqtardy alańdatatyn másele – ınternet-alaıaqtyqqa toqtalyp ótsek. Ýákiletti organdar shabýyldaýshylarǵa qarsy turý úshin birqatar shara uıymdastyrdy. Tıisti zań jobasy Parlament Májilisinde talqylanady. Bul jumysqa Ulttyq qaýipsizdik komıteti de atsalysyp jatyr.
Aqparattyq qaýipsizdik – jańa sheshimderdi únemi izdeý. Zamanaýı tehnologııalardyń bolýy qaýipsizdikke 100% kepildik bermeıdi. Tsıfrlyq álem kún saıyn ózgerip jatyr, tıisinshe kıberqylmyskerlerdiń múmkindikteri de damyp keledi. Bizdiń basty mindetimiz – osy «saıysta» artta qalmaı, bir qadam alda bolý.
Aqparattyq qaýipsizdikti qamtamasyz etý barysynda otandyq baǵdarlamalyq ázirlemelerdiń, sondaı-aq jasandy ıntellekt tetikteriniń qoldanyla bastaǵany qýantady.
– Jaqynda Astanada ShYU sammıti ótti. Osy aýqymdy sharany ótkizýde Sizdiń vedomstvo qandaı úles qosty?
– ShYU sammıti aýqymy boıynsha buryn-sońdy bolmaǵan saıası is-shara. Elimizge 16 eldiń memleket jáne úkimet basshylary, halyqaralyq uıymdardyń basshylary keldi.
Forýmdy ótkizý tek uıymdastyrýshylardan emes, arnaýly jáne quqyq qorǵaý organdarynan da orasan zor kúsh-jigerdi talap etti. Ulttyq qaýipsizdik komıteti halyqaralyq terrorıstik uıymdardyń qarqyndylyǵyn eskere otyryp, terrorızmge qarsy kúres jónindegi jedel shtabtardyń kúshteri men quraldarynyń daıyndyǵyn arttyrý sharalaryna bastamashylyq jasady.
Terrorıstik turǵydan osal 350-ge jýyq nysan baǵalanyp, kúzetildi. Sonymen qatar, 200-den astam mańyzdy ınfraqurylym nysandarynyń qaýipsizdigi kúsheıtildi. Jarylǵysh zattardy anyqtaıtyn mamandar men kınologtar jumyldyryldy. Barlyǵy 2500-ge jýyq túrli is-shara júzege asyryldy. El ishinde de, sheteldegi qaýip-qater jaǵdaıynda da jedel jumys kúsheıtildi.
– Kez kelgen arnaýly qyzmet jurtshylyqtyń kózine túspeıtin mekeme ekenin bári biledi. Halyqqa barlyǵyn derlik aıta almaısyz. Qyzmetińizdiń ereksheligi men ashyqtyǵy arasyndaǵy tepe-teńdikti qalaı tabýǵa bolady?
– Shynynda da, arnaýly qyzmettegi jumysy joǵary dárejedegi qupııalylyqty jáne qatań qaýipsizdik protokoldaryn saqtaýdy talap etedi.
Alaıda biz halyqtyń senimin saqtaý qajet ekenin de moıyndaımyz. Tepe-teńdikke qol jetkizý úshin «múmkindik shegindegi ashyqtyq» tásilin ustanýǵa tyrysamyz.
UQK baspasóz qyzmeti óz jumysynyń nátıjeleri týraly aqparatty júıeli túrde jarııalaıdy, jýrnalıster úshin press-týrlar, terrorızmge qarsy operatsııa jaǵdaıyndaǵy BAQ áreketteri týraly trenıngter men dárister ótkizedi.
Komıtet Instagram, Facebook, Tik-Tok, X jáne YouTube vıdeohostıngi sııaqty áleýmettik jelilerde de belsendi.
Biz aqparatty eldiń qaýipsizdik múddesine qater tóndirmeıtin,
sondaı-aq jedel-izdestirý is-sharalarymyzdyń egjeı-tegjeılerin ashpaıtyn dárejede jarııalaımyz.
Bul rette, Ulttyq qaýipsizdik komıteti kez kelgen memlekettik organ sııaqty BAQ ókilderi men azamattardyń ótinishterin qabyldaıdy. Jyl basynan beri 11 000-nan astam ótinish kelip tústi. Onyń bireýi de bizdiń tarapymyzdan jaýapsyz qalǵan joq.
Bul sharalar halyqqa arnaýly qyzmet erekshelikterin tereńirek túsinýge jáne jas mamandardy ulttyq qaýipsizdik organdarynda qyzmet etýge tartýǵa kómektesedi dep senemiz.
– Qazir jastardyń áskerı qyzmetke degen qyzyǵýshylyǵy tómen. Ulttyq qaýipsizdik komıtetinde kadrlardy irikteý men jınaqtaýda qıyndyqtar bar ma?
– Jastardyń Ulttyq qaýipsizdik komıtetinde qyzmet etýge degen qyzyǵýshylyǵy tómendegen joq.
Kerisinshe, bıyl Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń Akademııasy men Shekara akademııasyna oqýǵa nemese tikeleı qabyldaýǵa irikteý qatań bolǵanymen, kandıdattar sany 30 paıyzǵa ósti.
Bizdiń kontıngent mektep túlekterinen nemese jumys istep júrgen joǵary bilimdi, Otan ıgiligi úshin qyzmet etýge daıyn mamandardan turady.
Kandıdattarǵa qoıylatyn naqty talaptar UQK saıtynda ornalastyrylǵan nemese olarmen turǵylyqty jerińizdegi aýmaqtyq organǵa baryp tanysa alasyz.
2023 jyldyń qazan aıynan bastap vedomstvonyń saıtynda kandıdattardy qashyqtyqtan testileý baǵdarlamasy iske qosyldy. Óz bolashaǵyn ulttyq qaýipsizdik organdarymen baılanystyrýǵa bel býǵan kez kelgen adam testileýden ótip, onyń nátıjesi boıynsha kandıdattar tizimine qosyla alady. Búgingi tańda bul múmkindikti 1300-den astam adam paıdalanyp, onyń 175-i ótý ballyna qol jetkizdi.
– Barsha qazaqstandyqty elimizde buryn-sońdy bolmaǵan sý tasqynymen kúres biriktire túskeni ras. Bul rette, komıtet qyzmetkerleri de shette qalmaǵanyn bilemiz...
– Bul tabıǵı apat el úshin zor synaqqa aınaldy.
Barlyq qazaqstandyqtar sııaqty sý tasqyny aımaǵynda qalǵan respýblıka turǵyndary úshin alańdadyq. Olardyń arasynda áriptesterimiz, sondaı-aq olardyń týystary men dostary bar.
UQK qyzmetkerleri sý tasqynyna qarsy is-sharalarǵa belsendi qatysty. Shekara qyzmetiniń áskerı qyzmetshileri 10 myńnan astam adamdy evakýatsııalap, apatty aımaqtarǵa turaqty túrde azyq-túlik pen dári-dármek jetkizip turdy. Bul vedomstvonyń 100 birlikten astam tehnıkasy paıdalanyldy.
Sý tasqyny jaǵdaıyn áýeden baqylap, qutqarý kúshterin jumyldyrýǵa UQK Avıatsııa qyzmeti de jumyldyryldy.
Sonymen qatar UQK túrli bólimsheleriniń ujymdary sý tasqynynan zardap shekkenderge kómek kórsetý úshin aqshalaı qarajat jınaýdy bastamashylyqpen uıymdastyrdy. «Qazaqstan halqyna» qoryna barlyǵy 330 mıllıon teńgeden astam qarjy jóneltildi.
Kazinform agenttiginiń redaktsııasy Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń qyzmetkerlerin 13 shildede atalyp ótetin kásibı merekeleri – Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń kúnimen quttyqtaıdy.
