«Tereń oılana almaıdy»: Jas urpaqtyń ereksheligi qandaı
ASTANA. KAZINFORM — Jańa urpaqtyń damýy men psıhologııasy sońǵy kezderi kópshiliktiń kókeıindegi máselege aınaldy. Kópshilik zýmerler men alfa urpaq dep atap ketken jastardyń tereń oılanyp, áreket etpeıtinine alańdaýly. Zýmerler men alfalar kimder? Olardy qalaı tárbıeleý kerek? Mamandar Kazinform tilshisine suhbat berip, pikirlerin bildirdi.
— Jalpy, zýmerler dep 1997–2010 jyldar aralyǵynda týǵan jastardy ataımyz. Zýmerler kóbine ústirt oılanady, keńistikke jyldam beıimdelip, jańa tehnologııalardy tez meńgeredi. Fılosofııalyq turǵydan alǵanda árbir urpaqtyń ózine tán mıssııasy bolady. Al zeta urpaqtyń mindeti — jahandyq máselelerge ózgeris engizý deýge bolady. Alfalar, kerisinshe, kóbine kreatıvti keledi. Olar aqparatty vızýaldy túrde qabyldaıdy jáne «qazir jáne osynda» qaǵıdasymen ómir súredi, — deıdi psıholog mamany.
Janna Arynbaeva jas urpaqtyń oılaý qabiletindegi máselelerge de toqtaldy.
— Munda óte mańyzdy bir másele bar — bul balalar shynaıy ómirmen qanshalyqty baılanysty, olar qaýipti jaǵdaılardy tanı ala ma, óz áreketteriniń saldaryn túsine me, joq pa — másele osynda. Mundaı jaǵdaıda tárbıe erekshe ról atqarady. Balanyń ata-anamen tyǵyz qarym-qatynasta bolýy — durys sheshim qabyldaýǵa, durys qorytyndy jasaýǵa, durys áreket etýge baýlýdyń negizi. Sebebi bala ne istese de, sonyń nátıjesin keıin ózi kóredi. Bul qasıet belgili bir deńgeıde zýmerlerge de tán. Mysaly, zýmerlerge deıingi urpaqtar kóbine nátıje úshin ómir súrse, zýmerler men alfalar protsesten lázzat alýdy qalaıdy. Olar áreketiniń saldaryna asa mán bere bermeıdi. Mıllenıaldar mekenjaı, týǵan kúni, aty-jónin jattap alýǵa tyryssa, zýmerler men alfalar úshin bul qajet emes. Olar «osy aqparatty qaıdan taba alamyn?» degen suraqpen ómir súredi. Mıllenıaldar aqparatty shynaıy derekkózderden kórip, oqyp, estip, ustap qabyldaýǵa tyryssa, zýmerler men alfalar úshin bir nárseni jattap nemese este saqtap qalý asa mańyzdy emes. Jáne zýmerler men alfalardyń ózderine jaýapkershilik ala alýy — óz aldyna úlken suraq. Olarda bul turǵyda kishigirim qıyndyqtar týyndaýy múmkin. Sebebi emotsııanyń áserimen jyldam sheshim qabyldaǵanda, olar onyń saldary týraly oılanbaıdy. Máselen, olar alǵan aqparattyń shynaıy ne jalǵan ekenine kóz jetkizbesten áreketke kóshe salady. Mundaı áreketter árdaıym oń nátıje bere bermeıdi, — deıdi maman.
Psıhologtyń aıtýynsha, jyldam sheshim qabyldap, tereń oılanbaýdyń da jaqsy tustary bar.
— Zýmerler men alfalar aqparatty kóp tutynady. Olar derekti jyldam qarap shyǵyp, salystyryp, qorytyndy jasap, sheshim qabyldaı alady. Biraq tereń oılanyp, máseleniń baıybyna barýǵa beıim emes. Alaıda bul árdaıym mınýs degen sóz de emes. Keıbir jaǵdaılarda tereń oılanbaý tıimdi. Óıtkeni kóp oılana berý mıǵa qorqynysh týdyryp, adamdy áreketten tejep tastaıdy. Bul — mıllenıaldarǵa tán jaǵdaı. Olar júz oılanyp, myń tolǵanyp, aqyrynda múldem áreket etpeı qoıýy da múmkin. Bul — qatelik jasaýdan qorqý seziminen týyndaıdy, — deıdi ol.
Al mundaı urpaqtar bólinisi saýda-sattyq máselesin jeńildetý úshin kerek eken. Janna Arynbaeva onyń da sebebin túsindirdi.
— Jalpy, urpaqtar teorııasynyń basty maqsaty — ár urpaqtyń qabyldaýy, nanym-senimi, áleýmettik kózqarasy men ıdeıalaryn túsiný. Sol sebepti urpaqtar osylaı bólinedi. Mysaly, mıllenıaldardyń senimderi men ómirlik baǵdarlary qazirgi alfalarmen salystyrǵanda múlde ózgeshe. Alfalar jeńildik pen qarapaıymdylyqty ustansa, mıllenıaldar logıkaǵa, tereń oı men saraptaýǵa beıim. Sondyqtan urpaqtar teorııasy adamdardyń psıhologııasyn zertteýge, marketıng júrgizýge, saýda-sattyq pen ǵylymdy damytýǵa asa qajet. Mysaly, bir taýardy mıllenıal men alfa urpaǵyna satý úshin ártúrli tásilder qoldaný qajet. Mundaı protsesterde urpaqtardyń erekshelikterin eskerý óte mańyzdy. Biraq bul — qatyp qalǵan qaǵıda emes. Mıllenıaldardyń arasynda alfasha oılaıtyndar, al alfalardyń arasynda mıllenıaldarǵa tán áreket jasaıtyn balalar kezdesýi múmkin, — deıdi psıholog.
Al pedagog Aqmonshaq Nurtaza qazirgi jas balalardyń psıhologııasyndaǵy erekshelikterdi atap ótti.
— Alfa urpaǵynyń oılaý qabileti qysqa ýaqytqa beıimdelgen. Olar uzaq áńgimeni nemese kólemdi aqparatty qabyldaýǵa qınalady. Bul — olardyń tsıfrlyq dáýirdiń balalary ekeniniń dáleli. Olardy ǵalamtormen, smartfonmen, kompıýtermen birge týǵan dep aıtýǵa bolady. Birsaryndy, dástúrli sabaq olardy tez jalyqtyryp jiberedi. Meniń áleýmettik jelige kelýimniń maqsaty da — qazirgi balalarǵa jaqyndaı túsý, olarǵa óz tilimen sóıleı bilý. Bul urpaqtyń taǵy bir ereksheligi — olar jeke qarym-qatynas jasaýdy qalaıdy. Ár balanyń pikirin eskerip, sanasý qajet. Jáne qazirgi balalar óte emotsıonaldy. Olar ózderin tyńdaǵanyn qalaıdy. Tsıfrlyq saýattylyqtary joǵary bolǵanymen, psıhologııalyq turǵyda álsizdeý. Alfa urpaǵy óz oıyn ashyq jetkizedi. «Meniki durys» degen ózimshildik minezderi basym. Óz aıtqandaryn istetkisi kelip turady. Sondyqtan olardy tárbıeleý ádettegiden de kóp kúsh pen shydamdylyqty talap etedi, — deıdi ustaz.
Pedagog bilim berý metodıkasyn da balalardyń psıhologııasyna qaraı beıimdeý kerektigin aıtady. Burynǵy ádis-tásildermen qazirgi balalarǵa málimetti sińirý qıyn deıdi Astana qalasyndaǵy № 58 mektep-gımnazııasynyń dırektory.
— Men mektep dırektory retinde óz ujymyma únemi aıtyp otyramyn: siz qandaı ustaz bolsańyz da, qandaı ádis qoldansańyz da, eń bastysy — balaǵa bilimdi jetkizý. Sebebi qazirgi balalardyń tanym protsesteri burynǵylarmen sáıkes kelmeıdi. Kópshilikti «nege bilim sapasyn kótere almaı jatyrmyz?», «muǵalim men oqýshynyń arasy nege alshaqtap barady?» degen suraqtar alańdatady. Bul — zaman men oqýshy psıhologııasynyń ózgerip, muǵalimderdiń ádis-tásilderiniń sol kúıi qalyp qoıǵanynyń saldary. Biz memlekettik standartqa saı bilim beremiz. Biraq muǵalim sabaqty jatyp bere me, TikTok arqyly bere me, syrtta júrip túsindire me — báribir. Bastysy — balanyń aqparatty qabyldaýy jáne muǵalimdi tulǵa retinde qabyldaýy. Balanyń sabaqqa degen zeıini alǵashqy 15 mınýtta shoǵyrlanady. Qalǵan ýaqytta onyń qyzyǵýshylyǵy tómendeı beredi. Bul — ǵylymı túrde dáleldengen fakt, — deıdi Aqmonshaq Nurtaza.
Ustazdyń aıtýynsha, qazirgi ata-analar da balalardy tárbıeleý kezinde osy qatelikterge jıi jol berip jatady.
— Biz balalardy tárbıeleýde olardyń urpaqtyq erekshelikterin eskermeı, qatelikterge boı aldyryp jatamyz. Joǵarǵy býyn «meni qalaı tárbıelese, men de balalarymdy solaı tárbıeleımin» degen ustanymmen ómir súredi. Alaıda bul — qazirgi zamanda jaramsyz tásil. Úlken kisilermen sóılessek, «buryn bizdi solaı tárbıeledi, eshteńe bolmady» degendi jıi estımiz. Biraq ol kezde zaman basqa edi. Qazir — damý zamany, aqparattyń barlyǵy ashyq. Balalar óz quqyqtaryn jaqsy biledi. Eger biz olardy burynǵydaı qatal tártippen tárbıelesek, bul nátıje bermeıdi. Biraq qatal bolmaý kerek degen de durys emes. Belgili bir deńgeıde talap pen tártip qajet. Jáne muǵalim olardyń deńgeıine túse bilýi kerek, — deıdi ol.
Aıta keteıik, Oqý-aǵartý mınıstri Ǵanı Beısembaev mektep baǵdarlamasyna jynystyq qatynas tárbıesin engizýge qatysty pikir bildirdi.
Odan bólek, 7 jasar matematık balanyń anasy daryndy balany tárbıeleýdegi tájirıbesimen bólisti.
Al qazirgi ákelerdiń ne sebepti bala tárbıesine az aralasatynyn bilgińiz kelse, siltemege ótińiz.