Teńgeni nyǵaıtqan salyq aptalyǵy ma, álde Tramptyń áreketi me
ASTANA. KAZINFORM – Dollardyń teńgege shaqqandaǵy baǵamy 500 teńgelik mejeden keri qaıtty. Muny sarapshylar árqalaı baǵalap jatyr. Degenmen bári ulttyq valıýtamyzdyń rýblge qanshalyqty táýeldi ekenin búgingi jaǵdaı naqty kórsetkenin bir aýyzdan rastap otyr.
Ekonomıst Maqsat Halyq teńgeniń bul jolǵy nyǵaıýyn ýaqytsha qubylys bolýy múmkin dep boljaıdy.
- «Teńge óz baǵamyna qaıtyp jatyr» degen pikir tolyq aqtalmaıdy dep oılaımyn. Teńge kúsheıýiniń negizgi sebepteriniń biri – rýbl faktory. Reseıde de bizdegideı salyq kezeńi bolyp jatyr. Negizgi yqpal etip turǵan sol. Tramptyń Pýtınmen sóılesýi, kezdesý belgileýi de rýbldiń nyǵaıýyna áser etti.
Bul - barshaǵa kórinip turǵan sebepteri. Al tereńirek úńilsek, jylda qańtar, aqpan aılarynda teńgemiz nyǵaıady. Onyń negizgi sebebi – Ulttyq qordan aýdarymnyń túsýi. Birinshi toqsanda óte kóp aýdarym jasalady. Byltyr da Ulttyq qordyń 70 paıyzy birden aýdarylǵan bolatyn. Bul dollardyń teńgege shaqqandaǵy baǵamyn 440 teńgege deıin túsirgen. Qazir de sondaı úrdis bolyp jatyr deýge negiz bar.
Kompanııalar shetelden dollarmen tapqan tabystaryn teńgege aıyrbastap, salyq tóleıdi. Bul teńgege suranysty arttyryp, baǵamyn kóterdi, - deıdi sarapshy.
Sondaı-aq, ol qolynda azyn-aýlaq aqshasy bar azamattarǵa valıýta naryǵyndaǵy ózgeristerdiń artyn baǵa otyryp sheshim qabyldaý tıimdi ekenin eskertip otyr.
- Qarjygerdiń altyn zańdary bar. «Bári satyp jatqan kezde sen satpa, bári satyp alyp jatqan kezde sen satyp alma» deıdi. Sondyqtan áliptiń artyp baǵý kerek. Birden asyǵys sheshim qabyldaýǵa bolmaıdy. Aqsha emotsııaǵa baǵynatyn sheshimderdi jaqsy kórmeıdi. Salmaqty, salqyn qandy sheshimdi qajet etedi. Negizi qoldaǵy aqshany bir ǵana valıýtamen ustaýǵa bolmaıdy. Biryńǵaı dollarmen nemese biryńǵaı teńgemen ustaý durys emes. Bólip-bólip ustaý kerek. Birneshe valıýtamen túrli quraldarǵa salǵan abzal, ıaǵnı depozıt qana emes, qundy qaǵazdarǵa, altyn satyp alý, jyljymaıtyn múlik bar degendeı, - dedi táýelsiz sarapshy.
Maqsat Halyq valıýta naryǵyndaǵy búgingi ózgerister jyldyq ınflıatsııaǵa sonshalyq áser ete almaıtynyn aıtady.
- Ókinishke qaraı, bizde teńge álsirese baǵa ósedi de, teńge nyǵaısa baǵalar sırek jaǵdaılarda ǵana túsedi. Teńgeniń qazirgi nyǵaıýy ýaqytsha tendentsııa dep aıtýǵa bolady. Óıtkeni, qazir Tramptyń yqpalymen álemde munaı baǵasy tómendeıin dep tur. Bul bizdiń ekonomıkaǵa keri áser etedi. Birinshiden, tólem balansyna áserin tıgizip, eksportymyzdy kúrt tómendetedi. Saldarynan bul teńgege uzaq merzimde qysym túsiredi. Onyń ústine, AQSh-tyń federaldyq rezerv júıesi qatań aqsha-nesıe saıasatyn saqtaı bermek. Ol dollar baǵamyn nyq ustaýǵa negiz bolady. Eldegi janar-jaǵarmaıdyń qymbattaýy, tarıfterdiń ósýi, salyqtardyń kóterilýi taǵy da ınflıatsııany arttyrady. Al ınflıatsııa bolǵanda teńgeniń qunsyzdanatyny túsinikti. Qor jınaǵyn teńgemen saqtap otyrǵandardyń aktıvteri qunsyzdana túsedi deýge negiz bar, - deıdi ekonomıst.
Al qarjy sarapshysy Andreı Chebotarev rýbldiń nyǵaıýyn Ýkraına tóńiregindegi kelissózdermen tikeleı baılanystyryp otyr.
- Bul - geosaıası turǵyda nashar sheshim. Biraq rýbl baǵamyna áseri joljelkenniń jaraǵa áserinen áldeqaıda qýatty bolatyny anyq, - deıdi ol.
Sarapshy aldaǵy dúısenbide «salyqtar aptalyǵy» bastalatynyn eske saldy. Sondaı-aq, ol Ulttyq banktiń qabyldaǵan sheshimderi de jemisin bere bastaǵanyn aıtty.
- Qańtar aıynda Ulttyq bank altyn operatsııalaryn engizdi, ıaǵnı altyn óndirýshi kompanııalardan altyn satyp alý úshin teńge basyp shyǵarýdyń ornyna rezervtegi valıýtaǵa teńge satyp alyp, altynǵa aıyrbastap otyr. Osylaısha teńgede qosymsha ótimdilik paıda bolyp jatyr. Birinshi toqsanda 1 mlrd dollardy osylaı aıyrbastaýy kerek bolǵan, - deıdi Andreı Chebotarev.
Degenmen ol altyn-valıýta rezervindegi manevrler qańtarda bastalǵanymen, teńgeniń baǵamy aqpannyń ortasyna qaraı ǵana nyǵaıǵanyn eske salady.
- Teńge rýbl nyǵaıǵan kezde ǵana nyǵaıa bastady. Ádette salyq aptalyǵy valıýtanyń qubylýyna 2% ǵana áser etedi. Teńge baǵamy rýblge tikeleı baılanysty. Sondyqtan qazir bireýge dollar al nemese teńge satyp al dep aıtý orynsyz. Óıtkeni valıýta baǵamy degen qazir geosaıası ónim bolyp tur, - deıdi qarjy sarapshysy.
Buǵan deıin Astana men Almatydaǵy aqsha aıyrbastaý pýnktterinde dollar 498-504 teńgeden satylyp jatqanyn jazǵan edik.