Temeki 16 túrli qaterli isik týdyrýy múmkin
ASTANA. KAZINFORM – 2050 jylǵa qaraı álemdegi qaterli isikke shaldyqqandar sany 30 mln-nan, al qaterli isikten qaıtys bolǵandar 18 mln-nan asady, dep habarlaıdy Anadoly.
Ǵalymdar 2024 jyldan 2050 jylǵa deıin onkologııalyq aýrýlarǵa shaldyǵý men odan qaıtys bolý jaǵdaılarynyń birtindep ósýin boljap otyr.
2050 jylǵa qaraı álemde qaterli isikke shaldyqqandar sany 30 mıllıonnan asady, al 18 mıllıonnan astam naýqas osy aýrýdan kóz jumýy múmkin.
Bul qorytyndyǵa ǵalymdar «Aýrýlardyń jahandyq aýyrtpalyǵy» (Global Burden of Disease, GBD) baǵdarlamasy aıasynda júrgizilgen zertteý nátıjesinde keldi. Baǵdarlama halyq densaýlyǵyna aýrýlar, jaraqattar jáne qaýip faktorlarynyń áserin zertteıdi. Halyqaralyq ǵalymdar jelisi onkologııalyq aýrýlardyń 2050 jylǵa deıingi barysy men saldaryn taldady.
The Lancet jýrnalynda jarııalanǵan zertteý boıynsha, 2023 jyly álemde qaterli isikke shaldyǵýdyń 18,5 mln jaǵdaıy tirkelgen, 10,4 mln adam qaterli isikten qaıtys bolǵan.
2023 jyly eń kóp taralǵan qaterli isik túri — sút bezi obyry (2,3 mln dıagnoz). Odan keıin ókpe obyry men toq ishek qaterli isigi tur. Naýqystardyń kóbi ókpe qaterli isiginen kóz jumady. Aýrýdyń bul túrinen 2 mln-nan astam adam kóz jumdy. Kelesi orynda toq ishek jáne asqazan qaterli isikteri.
Temeki shegý 16 túrli qaterli isikti týdyrýy múmkin
Zertteý avtorlary 2024–2050 jyldar aralyǵynda onkologııalyq naýqastar men ólim jaǵdaılarynyń birtindep ósetinin boljaıdy.
Ǵalymdar qaterli isikke ákeletin 44 qaýip faktoryn anyqtap, olardy úsh sanatqa bóldi:
kásibı jáne ekologııalyq faktorlar (aýa lastanýy, radıatsııa, óndiristik táýekelder);
metabolıkalyq faktorlar (semizdik, joǵary holesterın, gıpertonııa);
minez-qulyq faktorlary (temeki shegý, alkogoldi paıdalaný, durys tamaqtanbaý).
Zertteý kórsetkendeı, eń úlken qaýip minez-qulyq faktorlarymen baılanysty. Onyń ishinde negizgisi temeki shegý. Temeki 16 túrli qaterli isikti týdyrýy múmkin, alkogol — 10 túrli, al durys emes tamaqtaný — 6 túrli qaterli isikke sebep bolady.
2050 jylǵa boljam
Boljam boıynsha, 2050 jyly qaterli isikke shaldyqqandar sany 22,9 mln-nan 38,9 mln-ǵa deıin jetýi múmkin, ortasha eseppen — shamamen 30,5 mln adam. Qaıtys bolǵandar sany 15,6 mln-nan 21,5 mln-ǵa deıin bolýy yqtımal, ortasha eseppen — 18,6 mln adam.
Tabys deńgeıi tómen jáne ortasha elderde qaterli isikke shaldyqqandardyń ólim-jitimi 90%-ǵa deıin jetýi múmkin. Al tabysy joǵary elderde bul kórsetkish shamamen 42% bolady.
Balalar men jasóspirimder arasyndaǵy qaterli isik deńgeıi 2023 jylǵy deńgeıde saqtalady dep boljanyp otyr. Biraq 40–69 jas aralyǵyndaǵylar arasynda aýrýshańdyqtyń ósýi, al 70 jastan asqandar arasynda ólim kórsetkishiniń artýy boljanyp otyr.
2050 jylǵa qaraı eń kóp taralatyn qaterli isik túrleri sút bezi men ókpe qaterli isigi bolyp qala bermek. Ókpe jáne toq ishek qaterli isiginen kóz jumatyndar sany ósedi.
Ǵalymdardyń usynysy
Zertteýshiler zııandy ádetterden bas tartýdyń, ekologııalyq jáne kásibı faktorlardyń áserin azaıtýdyń, erte dıagnostıka jasaýdyń, densaýlyq saqtaý júıesin jetildirýdiń, emge qoljetimdiliktegi teńsizdikti joıýdyń jáne skrınıngtik baǵdarlamalardy keńeıtýdiń mańyzdylyǵyn atap ótti.
Aıta ketelik Qytaıda sırek kezdesetin qaterli isik túrine qarsy alǵashqy otandyq preparat maquldandy.