Telefonmen jasalatyn alaıaqtyqtan qalaı saqtanýǵa bolady
Neden saqtaný kerek?
Alaıaqtar qoldanatyn áleýmettik ınjenerııanyń zamanaýı ádisteri tipti tájirıbeli jáne qarjylyq saýatty adamdy da shatastyrýy múmkin.
Sondyqtan azamattardyń qarajatty joǵaltýyna baılanysty kóp jaǵdaılarda zardap shekkender shotqa qol jetkizý úshin barlyq qajetti aqparatty alaıaqtarǵa ózderi habarlaıdy.
Sonymen qatar, alaıaqtar kóbinese naqty telefon nómirin jasyratyn arnaıy baǵdarlamalyq jasaqtamany paıdalanady.
Sondyqtan, sizdiń telefonyńyzda banktiń tanys nómiri bolsa da, bul sózsiz senimge sebep emes.
Eger kúmánińiz bolsa, dereý jedel jeli nómirin nemese Banktiń call-ortalyǵyn qolmen terińiz – olardy árqashan bank kartasynyń artqy jaǵynan nemese banktiń resmı saıtynan tabýǵa bolady.
Alaıaqtar ózderin qalaı jasyrady?
Alaıaqtar ádette ózderin qarjy uıymynyń qaýipsizdik nemese kıberqaýipsizdik bóliminiń qyzmetkerleri retinde usynady jáne «júıe iske qosylyp ketti» dep habarlaıdy.
Olardyń aıtýynsha, dál osy sátte «klıenttiń kartasy nemese shoty boıynsha kúdikti operatsııa júrgiziledi».
Ony toqtatý úshin Siz dál qazir bank uıaly telefonǵa jiberetin kod sózin nemese SMS kodyn ataýyńyz kerek.
Sonymen qatar, alaıaqtardyń ózderi kartanyń tolyq málimetterin jáne tipti onyń ıesiniń jeke kýálikteriniń derekterin ataıdy.
Qazirgi kezdegi qylmyskerler psıhologııamen jaqsy tanys: jyldam jáne senimdi túrde sóıleıdi, kásibı termınderdi paıdalanady, ofıstiń jumysyna uqsaıtyn dybystardyń reńin keltiredi.
Osynyń barlyǵy olardyń senimine kirýge kómektesedi jáne áńgimelesýshiniń qyraǵylyǵyn tómendetedi. Bul rette olar klıentti asyqtyrady jáne qorqytady, onyń sezimine qysym jasaıdy jáne túzetilmeıtin kemshiliktiń bolǵanyna sendiredi.
Eger adam qobaljıtyn bolsa nemese aqparatty ashýdan bas tartsa, ony onyń kartasyndaǵy jáne shottaryndaǵy aqshany osy qazir joǵaltady dep qorqytady.
Osyndaı jaǵdaıda ne isteý kerek?
Eger banktiń qaýipsizdik qyzmetinenmin nemese tipti «jeke menedjerińmin» dep qońyraý shalsa, áńgimeni birden úzip, tutqany qoıǵan durys. Sebebi banktiń qyzmetkeri eshqashan osy derekterdi suramaıdy jáne birinshi bolyp qońyraý shalmaıdy.
Sonymen qatar, naǵyz bank menedjerine siz týraly aqparatty: tegińizdi jáne tólqujat derekterińizdi, resimdelgen kartalardy jáne olardyń derektemelerin, sondaı-aq aqsha qarajatynyń qaldyǵyn naqtylaý úshin qońyraý shalýdyń qajeti joq.
Bankte sizdiń tolyq qarjy málimeti ńiz jáne kredıt tarıhyńyz bar. Sondyqtan banktiń qyzmetkerleri osy másele boıynsha eshqashan qońyraý shalmaıdy. Bul aqparaty alaıaqtar úshin ǵana mańyzdy.
Banktiń qyzmetkerleri sizden operatsııalardy jáne aqy tóleýdi júzege asyrý úshin qajetti bank kartańyzdyń derekterin múldem suramaıdy.
Tipti avtomattandyrylǵan bank júıelerinen keletin SMS-te de «Kodty eshkimge, tipti banktiń qyzmetkerlerine de bermeńiz» dep kórsetiledi.
Kartanyń qoldanylý merzimin de, CVC/CVV-kodtardy (syrtqy jaǵynda kórsetilgen úsh mándi kod), kod sózin jáne aqsha qarajatynyń qaldyǵyn aıtýǵa bolmaıdy.
Eger sizdiń kartańyz nemese shotyńyz boıynsha rasynda da kúmándi operatsııalar júrgizilse, bank olardy oqshaýlaıdy jáne kartańyzdy buǵattap tastaıdy, ol týraly mobıldik qosymshada nemese SMS arqyly habarlaıdy.
Sol kezde siz ózińiz ne call-ortalyq, ne bólimshesine barý arqyly bankpen ózara is-qımyl jasaı bastaısyz. Osylaısha, qarjy uıymynyń «qaýipsizdik aıasynda» bolasyz.
Habarlasyp turǵan adamnyń ne aıtqanyna qaramastan, eshqashan úreıge berilmeńiz, tutqany qoıyp, banktiń call-ortalyǵyna ózińiz habarlasyńyz.
Alaıaqtyq qarjylyq alaıaqtyq qana bolmaıdy
Sońǵy eki jylda alaıaqtyq qylmystyń eń keń taraǵan túrleriniń biri bolyp tabylady. Qylmystyń jalpy qurylymynda alaıaqtyqtyń úlesi 10%-dan 13,3%-ǵa deıin ósip, urlyqtan keıin ekinshi orynda tur.
Telefonmen jasalatyn alaıaqtyq túrleriniń ishinde quqyq qorǵaý organdardan habarlasyp turmyz-deıtin alaıaqtyqty atap ótýge bolady. Ol qarjylyq alaıaqtyqqa tikeleı jatpasa da Fingramota.kz olar jaıynda da eskertedi.
Birinshiden, alaıaqtar qujattar men túrli habarlamalardy qoldan jasaý úshin baǵdarlamalyq qamtylymdy paıdalanýy múmkin.
Eger sizdiń aqparatyńyz qandaı da bir jolmen alaıaqtardyń qolyna tússe, olar, máselen, salyq organynan jáne prokýratýradan jalǵan hat jazyp, ony sizdiń elektrondyq poshtańyzǵa nemese messendjerler arqyly jiberýi múmkin, sodan keıin alaıaq ózi jeke habarlasyp, qorqytyp, bopsalap, «jaqsylyqpen kelisýdi», mysaly, siz elektrondyq ámııanǵa belgili bir somany jiberseńiz, is odan ári nasyrǵa shappaıdy deýi múmkin.
Para berý qylmys ekenin atap ótemiz. Sondyqtan da máseleni eshqashan para berip sheshýge bolmaıdy. Sonymen birge eger rasynda aıyppulyńyz bolsa, alaıaqtarǵa jibergen aýdarym sizdi odan bosata almaıdy.
Keıde alaıaq sizdiń bereshegińiz týraly bilip alyp, sizden aqsha suraıdy, odan soń izin sýytady. Aıyppulyńyz ben bereshegińiz odan eshqaıda ketpeıdi.
Alaıaqtardyń túrleri men ádisteri kóp
Sonymen, alaıaqtyqtyń óte kúrdeli tásili ishki organdardyń atyn jamylyp, solardyń atynan qońyraý shalý bolyp tabylady. Alaıaqtar sizdiń tanysyńyzdyń, dosyńyzdyń nemese týysyńyzdyń isimen aınalysatyn zań qyzmetkeri retinde ózderin tanystyrady.
Olar úlken problemalarǵa tap boldy, aýyr qylmys jasady degendeı. Mysaly, ol adamdy qaǵyp ketti, nemese bireýdi urdy, nemese terrorıstik uıymda boı kórsetti nemese aýyr esirtki túrin taratty degendeı.
Qalaı bolǵanda da, jasalǵan qylmys óte aýyr, al onyń saldary tipti qorqynyshty bolatyndaı etip kórsetiledi. Sosyn máseleni belgili bir aqsha mólsherimen sheshýge bolatynyn aıtady.
Bir jaǵynan, bul adamǵa áser etý úshin jetkilikti, ekinshi jaǵynan, aqsha sonshalyqty tóleı almaıtyndaı kóp emes.
Negizinen, mundaı aldaýdyń qurbany qarttar bolyp keledi, olar jaqyn adamdaryna kómektesý úshin sońǵy aqshalaryn berýge daıyn.
Ádette abonenttiń qońyraýlarǵa qol jetkize almaýy - qosymsha stress faktor. Alaıaqtar muny da bilip alýǵa tyrysady. Suraqtardy osy sátten bastaǵan durys.
Áleýetti kúdikti qaı polıtsııa bólimshesinde? Oǵan qandaı bap taǵylyp otyr? Qylmystyq áreket qashan jasaldy? Advokattyń kómegi kórsetildi me jáne bul advokattyń aty kim?
Budan basqa, QR ІІM jedel jeli telefonyna jáne ózińizdiń aýdandyq polıtsııa bólimshesine qońyraý shalýyńyz kerek.
Qandaı jaǵdaıda bolmasa da abyrjymańyz. Aqshany beıtanys adamdarǵa bermeńiz jáne olardyń shotyna aýdarmańyz.
