«Taza kómirdiń» zamanaýı tehnologııalaryna tez kóshý kerek — Bektenov
ASTANA. KAZINFORM – Premer-mınıstr Oljas Bektenovtiń tóraǵalyǵymen Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti janyndaǵy «Jasyl ekonomıkaǵa» kóshý jónindegi keńestiń otyrysy ótti.
Oǵan Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar, Energetıka mınıstrlikteriniń, iri energetıkalyq kásiporyndardyń basshylary men qoǵam qaıratkerleri qatysty.
Memleket basshysynyń energetıka salasyn jańǵyrtý boıynsha «eń úzdik qoljetimdi tehnıkalarǵa» kóshý jáne ornyqty damý eseptiligin (ESG) kezeń-kezeńimen engizý jónindegi tapsyrmalaryn júzege asyrýǵa nazar aýdaryldy.
Ekologııa jáne tabıǵı resýrstar mınıstri Erlan Nysanbaev Qazaqstannyń energetıka salasyna lastaýshy zattardyń jalpy kóleminiń jyl saıynǵy shamamen 39%-y tıesili ekenin baıandady. Óńirler arasynda lastaýshy zattar kóleminiń basym bóligi Pavlodar oblysyna tıesili, ondaǵy negizgi lastaýshylar — Ekibastuz GRES-1 jáne GRES-2. Sonymen qatar, Almaty qalasynda da aýanyń lastanýynyń joǵary deńgeıi saqtalyp otyr.
Emıssııalardy qysqartý máseleleri boıynsha «Bolat Nurjanov atyndaǵy Ekibastuz GRES-1» AQ, «Ekibastuz GRES-2 stansasy» AQ jáne «Almaty elektr stansalary» AQ basshylary tyńdaldy. Ornyqty damý qaǵıdattaryn saqtaý maqsatynda úsh nysanda emıssııalarǵa monıtorıng júrgizýdiń avtomattandyrylǵan júıesi (MJAJ) engiziledi. Derekter Ekologııa mınıstrligine naqty ýaqyt rejıminde beriledi. Tolyq qosylý 2026 jylǵa josparlanǵan.
Energetıka vıtse-mınıstri Suńǵat Esimhanov Prezıdenttiń «taza kómir» tehnologııalaryn paıdalaný jónindegi tapsyrmalarynyń oryndalýy týraly habardar etti. Máselen, júrgizilip jatqan jańǵyrtý sheńberinde jańa kásiporyndar neǵurlym qatań ekologııalyq standarttar men talaptar negizinde jumys isteýde.
— Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev elimizdegi ekologııalyq jaǵdaıdy jaqsartý boıynsha mindetter qoıdy. Biz «Jasyl ekonomıkaǵa» kóshý tujyrymdamasyn dáıekti túrde júzege asyryp kelemiz, onda aýanyń lastanýyn azaıtý jáne ónerkásiptik qaldyqtardy qaıta óńdeý boıynsha negizgi ındıkatorlar aıqyndalǵan. Olarǵa qol jetkizý — barlyq jaýapty memlekettik organdar men uıymdardyń tikeleı mindeti. Óz kezeginde kásiporyndar qorshaǵan ortaǵa emıssııalardy qysqartýdy jáne kúl-qoqys qaldyqtaryn qaıta óńdeýdi qamtamasyz etýi qajet, — dep atap ótti Oljas Bektenov.
Odan bólek Memleket basshysy Úkimettiń aldyna energetıka salasyn túpkilikti jańǵyrtý mindetin qoıdy.
— «Taza kómirdiń» zamanaýı tehnologııalaryna tez kóshý kerek. Bul kómir elektr stansalarynyń tıimdiligin arttyrady jáne qorshaǵan ortaǵa zııandy zattar bólýdi azaıtady. Ásirese biz osyndaı qorǵa ıe bola tura, kómir generatsııasynan bas tarta almaımyz, bul — obektıvti shyndyq. Sondyqtan ony qoldana beretinimiz anyq. Bul rette kómirden energııa óndiretin barlyq qýat kózderi zamanaýı talaptarǵa saı bolýy tıis. Jańa tehnologııalar kómirdi jaǵý kezinde zııandy qaldyqtar kólemin barynsha azaıtýǵa múmkindik beredi. Energııa kózderin jańǵyrtýdaǵy árbir jumystyń nátıjesi lastaýshy zattardy eń az bólý talaptaryna sáıkes bolýǵa tıis. Buǵan umtylý kerek jáne osy basty mejeden aýytqymaý qajet. Bizdiń aldymyzda úsh JEO salý boıynsha jáne Ekibastuzdaǵy jańa energobloktar boıynsha úlken jobalar tur. Bul jańa jobalardyń barlyǵy zııandy qaldyqtardy múldem shyǵarmaıtyndaı jańa talaptar boıynsha júzege asyrylady, — dep atap ótti Premer-mınıstr.
Jıynda Qazaqstannyń «KazWaste» qaldyqtardy basqarý qaýymdastyǵynyń atqarýshy dırektory Vera Mustafına, «Jasyl Akademııa» ǵylymı bilim berý ortalyǵynyń dırektory Baqyt Esekına, «Qazaqstannyń ekologııalyq uıymdary qaýymdastyǵy» ZTB basqarma tóraǵasy Aıgúl Soloveva syndy qoǵamdyq uıym ókilderi suraqtar qoıyp, usynystaryn aıtty.
Jıyn qorytyndysy boıynsha Oljas Bektenov zamanaýı «taza kómir» tehnologııalaryna jedel kóshýge qatysty shara qabyldaýǵa tapsyrma berdi. Kókshetaý, Semeı jáne Óskemen qalalarynda jylý elektr ortalyqtaryn salý jobalaryn júzege asyrý kezinde tek qana taza tehnologııalar qoldanylýy kerek.
Energetıka mınıstrligine energetıka sektoryn tsıfrlandyrý bóliginde JI-diń ozyq tehnologııalaryn, sondaı-aq salada qoldaný úshin qolda bar otandyq tsıfrlyq sheshimderdi zerdeleý tapsyryldy.
Budan basqa, qaıta óńdeý men kádege jaratýdyń zamanaýı tehnologııalaryn engizý arqyly barlyq qaldyqtardy keıinnen qaıtalama aınalymǵa tarta otyryp, barlyq ónerkásiptik qaldyqtardy túgendeýdi júrgizý tapsyryldy.
Qorshaǵan ortaǵa teris áserdi azaıtý úshin Qazaqstandaǵy eń iri TOP-50 kompanııa «eń úzdik qoljetimdi tehnologııalardy» engizý negizinde keshendi ekologııalyq ruqsattar alý rásimin bastady. Búginde tıisti jol kartalary júzege asyrylyp jatyr.
«Bolat Nurjanov atyndaǵy Ekibastuz GRES-1» AQ, «Ekibastuz GRES-2 stansasy» AQ jáne «Almaty elektr stansalary» AQ-lardyń kásiporyndary Energetıka mınıstrligi bekitken gaz tazartý júıelerin kezeń-kezeńimen jańǵyrtýdy, elektr súzgilerin jańartýdy, azot totyǵy, kúkirt qaldyqtary jáne shań-tozańdy azaıtýdy, sondaı-aq ornyqty damýǵa jáne neǵurlym taza energetıkaǵa kóshýge baǵdarlaýdy rastaıtyn anaǵurlym ekologııalyq tehnologııalyq sheshimderge kóshýdi kózdeıtin jol kartalaryn júzege asyrady.
Pavlodar oblysyndaǵy jalpy lastaýshy zattar kóleminiń 34%-y Ekibastuz GRES-1 úlesinde. Birqatar energobloktaǵy elektrostatıkalyq súzgiler kúrdeli jóndeýden ótti, bul shań kontsentratsııasyn 400 mg/nm3-ten 350 mg/nm3-ke deıin tómendetýge múmkindik berdi. Sonymen qatar 2023–2025 jyldar aralyǵynda sanıtarııalyq-qorǵaý aımaǵyna 23 myńǵa jýyq kóshet otyrǵyzylyp, 250 gektarǵa jýyq kúl úıindisi súrilip tastaldy. Osy kezeńde qorshaǵan ortany qorǵaý sharalaryna salynǵan ınvestıtsııanyń jalpy kólemi shamamen 5 mlrd teńge boldy.
Sondaı-aq óńirdegi jalpy lastaýshy zattar kóleminiń 8,8%-yn Ekibastuz GRES-2 shyǵarady. Aspıratsııa júıelerin jańǵyrtý zııandy qaldyqtary 2,57 myń tonnaǵa azaıtty. Mıkroımpýlstik tehnologııany qoldaný shań tozańynyń qoıýlyǵyn seıiltýge múmkindik beredi. Sondaı-aq kúl úıindilerindegi shań-tozańdy basý, qurǵaq kúldi óńdeý, Solnechnyı kenti men ónerkásip alańynyń aýmaǵynda jasyl jelekterdi kútip-baptaý sııaqty birqatar keshendi shara júzege asyrylýda. 2025–2027 jyldarǵa josparlanǵan ınvestıtsııa kólemi 8,1 mlrd teńge.
Almaty qalasynyń ónerkásip kásiporyndarynan shyǵatyn lastaýshy zattardyń 83%-y «Almaty elektr stansalary» AQ úlesinde. AlES keń aýqymdy ekologııalyq transformatsııany, ıaǵnı gazǵa kóshýdi júzege asyrýda. Bul JEO-2 shyǵaratyn zııandy qaldyqtar kólemin 93%-ǵa, al JEO-3 shyǵaratyn lastaýshy zattar kólemin 88%-ǵa azaıtýǵa múmkindik beredi. Bul rette shań men kúkirt totyǵynyń qaldyqtary tolyǵymen joıylady, azot totyqtary 680 mg/nm3-ten 35 mg/nm3-ke deıin tómendeıdi.
Zııandy zattar kólemin azaıta otyryp, jańǵyrtý jáne gazǵa aýystyrý boıynsha osyndaı jumys JEO-3-te de júrgizilip jatyr. Nátıjesinde munda shań, kúkirt totyǵy sııaqty lastaýshy zattar tolyǵymen joıylady jáne azot totyǵy azaıady. Sońǵy eki jylda kásiporynnyń qorshaǵan ortany qorǵaýǵa jumsaǵan shyǵyndary shamamen 3,2 mlrd teńge.
Qoǵamdyq uıymdardyń ókilderi suraqtar qoıyp, usynystaryn aıtty.
Qazaqstannyń «KazWaste» qaldyqtardy basqarý qaýymdastyǵynyń atqarýshy dırektory Vera Mustafına qaýipti qaldyqtardy kádege jaratý máselesin kóterdi.
«Jasyl Akademııa» ǵylymı bilim berý ortalyǵynyń dırektory Baqyt Esekına kásiporyndardyń dekarbonızatsııadaǵy qyzmeti úshin qosymsha krıterılerge bastamashy boldy. Sondaı-aq, ol lastaýshy zattardy azaıtýǵa jáne kómirtegi beıtaraptyǵyna qol jetkizýge klımattyq qarjylandyrýdy tartý úshin halyqaralyq uıymdarmen ózara is-qımyldy kúsheıtýdi usyndy.
«Qazaqstannyń ekologııalyq uıymdary qaýymdastyǵy» ZTB basqarma tóraǵasy Aıgúl Soloveva kásiporyndardy parnıktik áserge qarsy kúres, ESG-qaǵıdattaryn engizý jáne kómirtegi izin azaıtý jónindegi jumysty jandandyrýǵa shaqyrdy. Almaty qalasyndaǵy ekologııalyq standarttardyń deńgeıin eýropalyq kórsetkishtermen salystyrýǵa bolatyny atap ótildi, bul azamattardyń aralasýy joǵary deńgeıde ekenimen jáne korporatıvtik áleýmettik jaýapkershiliktiń jaqsy damyǵanymen baılanysty. Sonymen qatar «Samuryq-Qazyna» tobyna kiretin jekelegen jylý energetıkalyq nysandardaǵy jumysty kúsheıtý jáne tehnologııalyq sheshimderdi engizýdi egjeı-tegjeıli pysyqtaý qajettigi aıtyldy.
Aıta ketelik óńdeý ónerkásibiniń ósý qarqynyn qamtamasyz etý jónindegi jol kartasy ázirlenedi.