«Taza qala» jobasy Taldyqorǵanda: Túıtkildi máseleler qalaı sheshiledi
ASTANA. KAZINFORM – Prezıdent Teleradıokesheniniń «Taza qala» jobasy Taldyqorǵan qalasyna jetti. «Jer jánnaty Jetisý» atanǵan bul ólkeniń tazalyǵy men estetıkasy qaı deńgeıde – Kazinform agenttiginiń kezekti shyǵarylymnan oqyp bilińiz.
Beısen Quranbek baǵy, tuńǵysh Qazaqstan barysy jáne aqyn
Taldyqorǵan Almaty oblysy ekige bólingenshe óńir ortalyǵy bolyp keldi. Eki jyl buryn jańadan qurylǵan Jetisý oblysynyń júregine aınaldy. Qalada 200 myńnan astam turǵyn bar. Halqynyń jaıqalǵan jasyl jelekke qushtarlyǵyn kórsetý úshin erekshe keıipkerdi taptyq. «Jastar» shaǵyn aýdanynyń turǵyny Nurtaı Shangýjanova bes jyl buryn óńirdiń talantty týmasy Beısen Quranbektiń baǵyn ósirýdi qolǵa alǵan. Aınalasyn gúlzar egip, túrli taldardy otyrǵyzǵan Nurtaı ájeni kórshiler «Gúl apa», «Dos apa», «Sán apa» atap ketken.
«Beısenniń ómiri qysqa boldy ǵoı dep, osy alleıany jasadym. Munda 49 túp jemis aǵashy bar. Kóshedegi ótken-ketkender taldardyń jemisin jeıdi, sonda bul Beısenniń baǵy dep aıtyp otyramyn. Osy qalamyzǵa teńizge tamǵan tamshydaı bolsa da kómegimniń tıip jatqanyna rızamyn», - deıdi N. Shangýjınova.
Sonymen birge, baǵdarlamada óńirdegi dene shynyqtyrý jáne sport basqarmasynyń basshysy, tuńǵysh Qazaqstan barysy Ulan Rysqul óńirdegi jurtshylyqtyń tazalyq mádenıetine baǵasyn berdi. Bolashaq chempıondardy daıyndap júrgen sportshy tárbıe tazalyqtan bastalatynyn qaperden shyǵarmaıdy. Jeńimpaz ataný úshin ózińe de, ózgeniń eńbegine de qurmetpen qaraý kerek.
«Taldyqorǵannyń tazalyǵyn 10/10 upaımen baǵalar edim. Balalarymmen keshki serýenge saıabaqtarǵa jıi shyǵamyz, aınala jap-jasyl bop jatyr. Sport keshenderiniń kópshiligi Taldyqorǵan qalasynda ornalasqan. Olardyń aınalasynda eki apta saıyn senbilik jasaımyz, aǵashtardy áktep, aryqtardy tazalaımyz. Kóktem bastalǵaly kóptegen is-shara ótkizdik», - dedi Ulan Rysqul.
Talaı shımaqqa shýmaqpen jaýap beretin adamdardyń biri Jandarbek Bulǵaqov ta – Jetisýdiń týmasy. Baǵdarlamaǵa arnaıy suhbat bergen aqyn óz oıyn óleńdetip jetkizdi. Jetisý jeriniń ásemdigin baıandaý úshin aqyndyq óner de, qara sóz de artyq etpeıdi.
«Aryq máselesi, jol máselesi bizde ǵana emes, barlyq oblysta kezdesedi. Onyń sheshilýine bılik ókilderin nemese basshylardy ǵana jumyldyryp qoımaı, tutas el bolyp atsalysýymyz kerek», - deıdi aqyn.
Jandarbek Bulǵaqov «Taza qala» baǵdarlamasy arqyly Qonaevtaǵy áriptesi Syrym Áýezhanǵa estafeta joldady.
Kútimsiz aǵashtar, tozǵan aýlalar
Jergilikti ekobelsendilerdiń aıtýynsha, saıabaqtarda aǵash túpteri sýarylmaı, qurǵap tur. Qaladaǵy eń iri saıabaqta da jańadan otyrǵyzylǵan aǵashtardyń óspeı qalatyny kezigedi.
«Jasyl jelekke qatysty aıtaıyn, qazirdiń ózinde aǵashtardyń qýrap qalǵanyn kórip turmyz. ıAǵnı biz aǵash otyrǵyza alamyz, biraq ósire almaı jatyrmyz. Bizdiń oblysta 141 saıabaq bar. Biraq olardyń eshqaısysynda botanık te, baǵban da joq», - deıdi ekobelsendi Igor Tandeev.
Sonymen birge, «Taza qala» júrgizýshileri bazardaǵy retsiz saýdany, qoqysqa toly kósheler men aýlalardy da kórsetti. Máselen qala ortalyǵyndaǵy Shevchenko kóshesiniń boıyndaǵy úıdiń jaı-kúıi máz emes. Eski qubyrlar, eski alań, stadıon gazonynyń tozýy, aınalaǵa shashylǵan qoqys – qala estetıkasyn buzyp tur.
Qala ákimi Ernat Bázil baǵdarlamaǵa bergen suhbatynda eki jyl buryn qaladaǵy aýlalardy jańǵyrtý jumystary bastalǵanyn jetkizdi. Bıyl 87 aýla jóndelse, 2027 jylǵa deıin – barlyq 454 aýla jóndeýden ótpek.
Baǵdarlama júrgizýshisi aýlalar arasyndaǵy aram shópti tek bir ǵana qyzmetkerdiń tazalap júrgenin baıqady. Jalǵyz ózi muny búgin-erteń bitirmeıtini túsinikti. Esesine jalǵyz tazalyqshynyń eńbegi balalarǵa ónege bolypty. Aýla turǵyndary tazalyq mádenıeti ózderinen bastalatynyn, qoqys laqtyrýdan arlanbaıtyn kórshileriniń de kóp ekenin moıyndaıdy.
Qala endi saıabaq, sýbururqaq syndy arnaıy oryndardy kútip baptaıtyn merdiger mekememen bes jylǵa kelisim shartqa otyrady. Ákim aýlalardaǵy qoqysty shyǵarý jaǵdaıy osy joba aıasynda sheshiletinin aıtty.
Zańsyz saýda núkteleri
Qalanyń Kommýnaldyq bazaryndaǵy jaıma sóreler de 15-20 jyl buryn úırenshikti kóriner edi. Al qazir qalalar sán-saltanatymen jarysqan zamanda tek sánin buzady. Satýshylar ózi belgilep alǵan zańsyz oryndarǵa jaıǵasqan, sonyń saldarynan demalys kúni satý alańy shaqyrymdarǵa sozylyp ketedi. Onyń ústine sanıtarlyq talaptar saqtalmaǵan, kókónister jol boıyna tym jaqyn ornalasqan.
Ortalyq bazardaǵy jaǵdaı da máz emes. Munda eki myńnan astam adam nápaqasyn taýyp júr. Zańsyz ornalasqan kásipkerlerdiń máselesin sheshý úshin qala ákimi trotýar jaǵalaǵan dúńgirshekterdi, retsiz jarnamany alýǵa pármen bergen. Toǵyz aı ótse de tapsyrma oryndalmaǵan, tipti jarnamalar kúnnen-kúnge jańaryp keledi.
Zańsyz ornalasqan saýdagerlerge ákimdik turaqty jumys ornyn da usynǵan eken. Alaıda bul jumystardyń jalaqysy mardymdy bolmaǵan.
«Bul memlekettik baǵlarlama boıynsha tabylǵan jumystar, ondaǵy jalaqy 130-140 myń teńge bosla, qolǵa 95-100 myń túsedi. Jeke kásipkerler tarapynan da jumys usynyldy, onda 160-180 myńǵa deıin jalaqy bar. Biraq ol úshin 2-3 aılyq tegin kýrsty oqýy kerek, biliktilikti arttyrý kerek. Odan adamdar qashqaqtaıdy», - dep túsindirdi ákim E. Bázil.
Endi ákimdik jabaıy saýda núktelerin májbúrlep buzý jóninde sotqa ótinim bergen. Sot sheshimi jýyrda shyǵady. Onyń ornyna ámbebap zamanaýı bazar salý josparda bar.
Qalalar reıtıngi
Baǵdarlama júrgizýshileri Taldyqorǵan týraly barlyq aqparatty jınap, sarapshylarǵa tapsyrdy. Mamandar kóshedegi tazalyq pen tártip, kommýnaldyq qyzmettiń jumys júıesi, abattandyrý, halyq mádenıeti, qala estetıkasy atty bes krıterııge súıene otyryp, qalaǵa óz baǵalaryn berdi. Bul shyǵarylymdy Ekologııa salasynyń sarapshysy Eldos Abaqanov, ýrbanıst Tursyn Jıenbaeva jáne ekolog Baqtııar Shynybaı baǵalady.
«Jalpy Taldyqorǵan – taza qala, biraq problemalaryna da toqtalyp óteıin. Kólik joldarynyń sapasy nashar, qala estetıkasyn buzatyn zańsyz saýda oryndary bar. Bul úshin arnaıy oryndar qarastyrylýy kerek, sonymen qatar birtekti pavılondar jasalýy kerek», - deıdi ýrbanıst.
Ekologııa salasynyń sarapshysy Eldos Abaqanov qaladaǵy eki negizgi másele – qaldyqtar jáne abattandyrý ekenin basa aıtty.
«Bolashaqta qaladaǵy qaldyqtardy tıimdi basqarý máselesin sheshý kerek. Abattandyrý taqyrybyna kelsek, ár qalanyń kógaldanýy – aryq júıesine, sýmen qamtamasyz etýine tikeleı baılanysty. Munyń barlyǵyn baǵdarlamada kóre almadyq», - dedi E. Abaqanov.
Ekolog Baqtııar Shynybaı Taldyqorǵandy 5 upaımen baǵalady.
«Taldyqorǵan – elimizdiń aýasy taza jáne ásem qalalarynyń biri ekeni kórinip tur. Biraq qalany odan da ári damytý úshin birinshiden kommýnaldyq qyzm etter jumysyn kúsheıtip, halyqtyń ekologııalyq jáne jeke mádenıetin arttyrýǵa kóbirek kóńil bólinýi qajet», - dedi ol.
Jalpy esepte Jetisý ortalyǵy 19 upaı aldy jáne qalalar reıtınginde Almaty men Qyzylordadan keıin úshinshi orynǵa turaqtady. Buǵan deıin Kazinform saıtynda Shymkent (18 upaı), Túrkistan (18), Taraz (15), Qyzylorda (20), Óskemen (11), Semeı (14), Pavlodar (17) jáne Almaty (25) qalalarynyń tazalyǵy jóninde reportajdar serııasy jarııalanǵan edi.
Aıta keteıik, «Taza Qazaqstan» ekologııalyq baǵdarlamasy aıasynda telegram-bot iske qosyldy. Endi kez kelgen adam tsıfrlyq júıe arqyly quzyrly organǵa ekologııalyq aryz-shaǵymyn jetkize alady. Ol úshin bottyń basty mázirinen «ótinish joldaý» optsııasyn tańdap, máseleniń mán-jaıyn tolyq sıpattap jazyp, qosymsha foto nemese vıdeo júkteý kerek. Habarlamańyz jergilikti ákimshilikke joldanady. Artynsha ótinish tirkelgeni, qaralyp jatqany nemese oryndalǵany týraly jaýap keledi. Nátıjesinde shaǵymdanýshy oryndalǵan jumysty 5 baldyq júıemen jáne kommentarıı jazý arqyly baǵalaıdy. Eger 3-ten tómen baǵa qoıylsa, másele tyńǵylyqty atqarylýy úshin ákimdikke qaıta joldanady.
