«Taza qala» jobasy Aqsaıda: Óndiristik qalanyń tazalyǵy qaı deńgeıde
AQSAI. KAZINFORM — Jibek Joly telearnasyndaǵy «Taza qala» baǵdarlamasynyń bul shyǵarylymy Batys Qazaqstan oblysyndaǵy Aqsaı qalasyna arnaldy. Túsirilim toby qala kóshelerin aralap, qoqys suryptaý júıesiniń jumysymen tanysty, kógaldandyrý jumystaryn baǵamdap, turǵyndar pikirin tyńdady. Óńirdiń tynys-tirshiligimen tanysyp, baǵamdap qaıtty.
Qala kelbeti
Aqsaı — el ekonomıkasyna úles qosyp otyrǵan munaı-gaz ken oryndaryna jaqyn ornalasqan óndiristik qala. Qala irgesi Oral-Elek temirjolynyń salynýyna baılanysty 1936 jyly qalanǵan. Ol kezde tipti «Qazaqstan» kenti dep atalypty. Al qala mártebesi men Aqsaı ataýyn 1967 jyly ıelengen.
Qala tynysyn ashyp turǵan — Qarashyǵanaq munaı-gaz kondensat ken orny. Bul kásiporyn tek otyn óndirip qana qoımaı, myńdaǵan adamǵa jumys, óńirge serpin berip otyr.
— Kompanııa jyl saıyn júıeli túrde jappaı senbilikter, jasyl jelek otyrǵyzý aktsııalaryn uıymdastyrady. Bıyl áleýmettik ınfraqurylymdyq jobalardy júzege asyrǵan kompanııa Aqsaı qalasynyń «Jastar» stadıonyn jáne qala ortalyǵynda ornalasqan «Naýryz» demalys saıabaǵyn qaıta qalpyna keltirýdi josparlap otyr. Bul jumystardy bıyl bastap, 2026 jyly aıaqtaımyz, — dedi «Qarashyǵanaq Petroleým Opereıtıng B.V» áleýmettik jobalar bólimi qurylystaǵy ýchaskeler bastyǵy Erjan Áýbákirov telearnaǵa bergen suhbatynda.
Aqsaı qalasy kúzdiń qamyn jasap, jylý maýsymyna daıyndalyp jatyr. Ótken jyly shahardaǵy eń iri úsh yqshamaýdanda ystyq jáne salqyn sý qubyrlary qaıta jańǵyrtylǵan.
Qalada kógaldandyrý jáne abattandyrý jumystaryna da basa mán berilgen. Búginde 10-nan asa saıabaq pen gúlzar, 21 balalar alańy bar. Al bıyl 4 aýlany abattandyrý, 7 balalar alańyn jáne 8 gúlzar salý josparlanyp otyr.
Qala tazalyǵyna kim jaýapty
Qalada tazalyq mádenıeti qalyptasyp kele jatqany seziledi, biraq túıini tarqatylmaǵan túıtkilder de joq emes. «Taza qala» jobasy Aqsaıdaǵy atqarylǵan jumystarǵa jáne bolashaqtaǵy múmkindikterge obektıvti baǵa berýge tyrysty.
Qala ortalyǵy ádemi kóringenimen, ashyq turǵan káriz qudyqtary, qabyrǵadaǵy vandalızm, kútimsiz qalǵan joldar jeterlik.
Qala kóshelerinde qańǵyǵan ıtter kóp kezdesedi.
Al 1-yqshamaýdannyń mańy úısiz jandardyń mekenine, turǵyndardyń qoqys laqtyratyn ornyna aınalǵan. Turǵyndardyń aıtýynsha, qalada sportpen shuǵyldanýǵa arnalǵan oryn az.
Ásirese qala ortalyǵyndaǵy shóp basqan aýmaq pen qoqys tolǵan aryqtardyń jaı-kúıi júrgizýshiler nazaryn aýdardy. Aqsaı qalasynyń ákimi Arsen Baıandyqov oǵan merdiger uıymdar jaýapty ekenin aıtty.
— Aýdandyq turǵyn úı, kommýnaldyq-sharýashylyq mekemesiniń merdigerleri qys boıy qardan tazalaý, qar shyǵarý jumystaryn júrgizedi, kóktemgi sý tasqyny kezinde aryqtardy tazalaıdy. Jazda josparly jóndeý, shóp shabý, qýraǵan aǵashtardy kesý jumystaryn atqarýy qajet. Shyny kerek, keı jerde turǵyndar aryqty qoqyspen toltyryp tastaıdy. Bul aryqtar kóktemgi sý tasqyny kezinde erigen qar sýyn aǵyzý úshin kerek, — dep túsindirdi ákim.
Úsh jyl tegin qoqys jınaǵan zeınetker
Aqsaıda 83 jastaǵy Mıhaıl Tsýprev qoqys jınaýmen aınalysyp, turǵyndarǵa úlgi bolyp júr. Ol osylaı nápaqa da tabady eken.
— Munyń bárin tender jeńip alǵandar isteýi kerek. Al olar eshteńe istemeıdi. Ózim burynǵy áskerı qyzmetkermin, 13 jyldaı qoqys jınaýmen aınalysamyn. Qazir jaqsy aqsha tabamyn, 89 myń teńge tóleıdi. Úsh jyldaı tegin jumys istedim. Bir barǵanda 15 myń teńge berdi. Keıin taǵy bir ret qaltasynan 10 myń teńge shyǵaryp bergen edi. Al qazir jaqsy aqsha tóleıdi, — dep suhbat berdi M. Tsýprev.
Jergilikti turǵyndar men kásipkerler de qalanyń gúldenýine úles qosyp keledi. Kásipker Elena Krasnoshtanova bári bir qumyra gúl egýden bastalǵanyn aıtady.
— Keıinnen olardyń qatary arta berdi. Jyl saıyn tájirıbe de jınala tústi. Balalar da kómektesti. Eń qýantatyny, balalar qazir bul gúlderdi syndyrmaı, kerisinshe saqtaý men qorǵaý kerek ekenin túsinedi. Bul kóńilge jylý syılaıdy. Solaı jyl saıyn tájirıbe artyp, bizdiń óńirge sáıkes keletin suryptardy tańdaı bastadyq. Mine, kórip turǵandaryńyzdaı, bir top kómekshim bar. Kómekshiler — bizdiń klıentterimiz. Óıtkeni bizdiń dúkende oıynshyq pen azyq-túlik satylady, — deıdi kásipker.
Al «Aqsaıdyń eń úzdik aýlasy» atanǵan mekenjaıda gúlmen kómkerilgen art nysandar ár turǵynnyń talǵamyn tanytyp turǵandaı.
— Munda balalar alańynda bári jetkilikti. Zeınetkerlerge sákiler bar. Biz aýqymdy jumystardy júrgize bastaǵanda turǵyndar da qatarymyzǵa qosyldy. Máselen, jańa bir turǵyn kelse, olar birden erejeni túsindirip, qoqys tastamaý kerek ekenin aıtady. Bizde tazalyq qyzmetkerleri bar. Olar kúnde jýyp-tazalaıdy. Árqaısysynyń óz podezi bar. Biz PIK olarǵa hlor, qolǵap, barlyq qural-jabdyq beremiz, eki aıdan keıin tolyq tazalaý jumysy júrgiziledi. Bizde jýrnal bar. Turǵyndar oǵan qol qoıady. Sondyqtan bizde tek aýlalarda emes, podezderde de taza. Bizdiń PIK ertegi arbasyn ornatty. Árıne, bul ıdeıany ári qaraı damytqym keledi. Aq tulpar ornatsaq deımin, — dedi «Eń úzdik aýlanyń» PIK tóraıymy Elmıra Ýtesheva.
Sonymen birge, túsirilim toby Aqsaı turǵyndarynyń tazalyq mádenıetine qatysty shaǵyn eksperıment jasady. Olar ortalyqtaǵy kóshelerdiń birine qoqys tastap, kimniń eskertý jasaıtynyn tekserip kórdi. «Qoqysyńdy al» dep aıtqan adam sol boıy tabylmady. Biraq biren-sarany qoqysty ózi alyp, jáshikke tastamaq boldy.
PIK tóńiregindegi daý
Aqsaıda 156 kópqabatty turǵyn úı bar. Onyń ishinde 76 úıdi páter ıeleri kooperatıvi basqaryp otyr. Al 10-yqshamaýdandaǵy 15-úı turǵyndarynyń bul turǵyda aıtary kóp.
— Bes jyldan beri bul úıde eshteńe jasalmaıdy. Balalar alańy men sákilerdiń jaǵdaıyn ózderińiz de kórip turǵan shyǵarsyzdar. Sákiler birshama ýaqyttan beri aýystyrylǵan joq. Ózim birneshe ret Turǵyn úı ınspektsııasyna júgindim. Aryz jazdym, bárin Egov portalyna tirkedik. Ókinishke qaraı, nátıje joq, — dep shaǵymdandy turǵyndar.
Turǵyndardyń sózinshe, qazir aýlada bir jumysshy qoqys jınaıdy. Al sanıtarlyq tehnık, elektrshi atymen joq. Eń qyzyǵy, PIK basshysy turǵyndardyń qońyraýyna jaýap bermeıdi, tipti nómirlerin buǵattap tastaǵan. Al túsirilim tobyn zańgermen birge kútip aldy. Kire sala, turǵyndar ózekti máselelerdi jetkizip, sońy janjalǵa ulasýǵa shaq qaldy. Al ıÝrıı myrzanyń aıtýynsha, turǵyndardyń PIK-ke bereshegi bar.
— Mine, qaryz. Osyny tolyq óteseńizder, kelesi kúni úıge kúrdeli jóndeý jumystary júrgiziledi. Eger turǵyn úıde apatty jaǵdaı bolsa, mıllıondaǵan qaryzy bolsa da, biz jasap beremiz. Al óz páterinde batareıadan sý aqsa, olar sanıtarlyq tehnık shaqyrýy kerek. Múmkindiginshe men de jibere alamyn. Biraq ol aqyly. Balalar alańyna boıaý beremin, senbilikke shyǵyp, ózderińiz boıańyzdar. PIK boıaýǵa emes, aýmaqta tazalaý jumystaryn júrgizip, onyń tutastyǵyn qamtamasyz etýge mindetti. Bul birinshiden. Ekinshiden, balalar alańy PIK quziretine kirmeıdi, — dedi páter ıeleri kooperatıviniń basshysy ıÝrıı Leontevıch.
Búginde tórt úıge qyzmet kórsetetin PIK jumysshy da jaldaı almaı otyrmyz deıdi. Sebebi tóleıtin qarajat joq. Túıtkildi máseleniń túıinin sheshý úshin qala ákiminiń orynbasary shaqyryldy.
— Mundaı másele jıi baıqalady. Tek qana myna úıde emes, jıi kezdesedi. PIK úshin aqsha tóleıtinder de bar, tólemeıtinder de bar. Biraq tólemeıtinderdi PIK sotqa berip, sot arqyly tóletedi. Másele jyldam sheshilip jatqan joq, biraq kezeń-kezeńimen sheshilip keledi, — dedi Aqsaı qalasy ákiminiń orynbasary Bekbolat Kýbaev.
PIK basshysy sotqa emes, notarıýsqa júginý keregin, bul usaq jumysty eshqandaı notarıýs istegisi kelmeıtinin aıtty.
Al turǵyn úı ınspektsııasy bólimi basshysynyń aıtýynsha, Aqsaı turǵyndary páter ıeleri kooperatıvine 50 mln teńgedeı qaryz.
— Eger barlyq qaryz tólenip, KSK jumys istemeı jatyr dese, másele basqa. Biz kásipkerlik kodeksine sáıkes, tekserý uıymdastyryp, nusqaýlyq berer edik. Jaqynda búkil qaryz somasyn anyqtap, notarıýstarmen jınalys jasaýdy josparlap otyrmyz, — dedi Bórili aýdany Turǵyn úı ınspektsııasy bóliminiń basshysy Azamat Esbolatov.
Qaldyqtardy suryptaý, polıgonnyń jaı-kúıi
Aqsaıda qoqystardy qaıta suryptaý ortalyǵy jumys isteıdi, ıaǵnı, turmystyq qaldyqtar tek tastalmaıdy, qaıta óńdeledi.
— Biz kelgen qaldyqtar arasynan kádege jaraıtyn karton, plastık, alıýmınıı, plenkalardy suryptap, presstep, ony óńdeıtin zaýyttarǵa jiberemiz. Qazirgi ýaqytta olardyń baǵasy ártúrli, bizge aıtarlyqtaı paıda ákeledi dep oılamaımyz. Biraq bizdiń maqsatymyz — úlken qurylǵylar alyp, rezınalardy usaqtaý, aǵashtan jańqa jasaý. Sodan keıingi úshinshi kezeń — pesh alý, sebebi parogeneratorymen qoqystan elektr energııasyn shyǵarýǵa bolady, — dedi qaldyqtardy suryptaý ortalyǵynyń basshysy Darhan Kúzenbaev.
Qazir qaldyqtardy suryptaý ortalyǵy men qoqys polıgonynyń arasynda kelissózder júrip jatyr. Sebebi 1986 jyly qurylǵan qoqys polıgony tolýǵa shaq tur. Munda jetkiziletin qoqys ázirge tek ishinara qolmen suryptalady eken.
— Qoqysty suryptaýǵa úlken qarajat kerek. Bizge túsken aqsha tek kúndelikti jumystanýǵa ǵana jetedi. Odan artyq ınvestıtsııa salaıyn deseń, salǵan aqsha aqtalmaıdy. Qolymyzdan kelgenshe zańǵa sáıkes jumys isteýge tyrysamyz, rezına, qurylys qaldyqtaryn qolmen suryptaýǵa tyrysamyz. Úkimetten kómek bolar dep oılaımyz. Sebebi bul bir adamnyń qolynan kele bermeıtin jumys, — deıdi qoqys polıgonyna jaýapty kompanııa ókili Telman Bekmaǵambetov.
Al qala ákimi Arsen Baıandyqov jaqynda qalaǵa jańa qoqys polıgony salynatynyn aıtty.
— Qazir jańa ekologııalyq talaptarǵa sáıkes, aýdandaǵy turǵyn úı, kommýnaldyq-sharýashylyq bólimi jańa polıgon ornyn belgilep, sol jerge jobalyq-smetalyq qujattama ázirlep jatyr. Bolashaqta bul polıgon salynǵan soń, kásipker nemese ınvestorǵa basqarýǵa berilip, suryptaý jumystary qolǵa alynady, — dedi ákim.
Sarapshylar pikiri
«Taza qala» júrgizýshileri Aqsaı týraly barlyq aqparatty jınap, sarapshylarǵa tapsyrdy. Mamandar kóshedegi tazalyq pen tártip, kommýnaldyq qyzmettiń jumys júıesi, abattandyrý, halyq mádenıeti, qala estetıkasy atty bes krıterııge súıene otyryp, qalaǵa óz baǵalaryn berdi.
Bul shyǵarylymda Astana qala qurylysyn josparlaý bóliminiń bas mamany Gúldana Ábish, elordalyq máslıhat depýtaty Arslanbek Maǵzum jáne Qorshaǵan ortany qorǵaý jáne tabıǵatty paıdalaný basqarmasynyń bas mamany Saǵynysh Saǵyntaev tórelik etti.
— Qala taza dep oılaımyn. Kemshilikteri de bar. Maǵan unamaǵan tusy — qalanyń qaq ortasyndaǵy shóp basqan aýmaq. Shynymen qala ortalyǵynda bolsa, ákimdik kishigirim saıabaq uıymdastyra alar edi. Turǵyndardyń ekologııalyq mádenıeti de bar dep oılaımyn, óıtkeni úsh jyl tegin qoqys jınaǵan keıipkerdi kórdik. Taǵy bir turǵyn óz bastamasymen gúlderdi ósirip júr. Sondyqtan jalpy qala tazalyǵy, mádenıeti bar. Atqarylatyn jumystar da az emes, aıtylǵan josparlar iske assa, jaqsy bolar edi, — dedi A. Maǵzum.
Óz kezeginde S. Saǵyntaev tazalyq boıynsha kemshin tustary bar ekenin, biraq monoqala úshin qalanyń sanıtarlyq jaǵdaıy jaqsy ekenin atap ótti.
— Kózge túsken jaǵdaı — ákimdiktiń aldyndaǵy aǵashtardyń sýarylmaı, qýrap turǵany kórinip tur. Eger ákimdik aldyndaǵy aǵashtardyń jaıy osy bolsa, basqalary ne kúıde? Qalanyń kommýnaldyq qyzmetine bir upaı berdim. Negizi qalanyń bolashaǵy bar ekeni kórinip tur, sý júıesi, jylytý júıesi jańartyldy. Biraq ókinishke qaraı, qoqys qolmen suryptalyp, qalǵany dalaǵa tastalyp jatyr. Qalanyń halqy jerde jatqan qoqysty kótermedi. Turǵyndar mádenıetin arttyrý baǵytynda isteletin jumys kóp. Qala halqy jas bolǵandyqtan, balalar alańqaıyn kóbeıtý kerek, — dedi sarapshy.
Astana qala qurylysyn josparlaý bóliminiń bas mamany G. Ábish Aqsaıda ınfraqurylym jetispeýshiligin joıý kerektigin aıtty.
— Aqsaı qalasy taza, áıtse de tártip pen tazalyq jaǵyn odan da jaqsartýǵa bolady. Qoqystardy óńdeý jumysyn da arttyrý kerek. Ǵımarattar kelbetine kelsek, eski úılerdiń qasbetin zamanaýı materıaldarmen qaptaýǵa bolady. Jalpy Aqsaıda jasyl jelek kóp, saıabaqtaǵy abattandyrý da jaqsy, biraq úlken saıabaqtardy kórmedik. Adamdar demalatyn qoǵamdyq oryndar baıqalmady, — dedi Gúldana Ábish.
Jalpy esepte Aqsaı qalasy 18 upaı alyp, qalalar reıtınginde besinshi orynǵa turaqtady. Tizim basynda Astana (28), ekinshi orynda Hromtaý (22), úshinshi orynda Lısakov (21), tórtinshi orynda — Rýdnyı (20) qalalary tur. Ázirge eń tómen 16 upaı Stepnogorsk jáne Jitiqara qalalarynda.
Eske sala ketsek, «Taza qala» jobasy «Eń úzdik áleýmettik telejoba» nomınatsııasy boıynsha «Tumar-2025» ulttyq televızııalyq syılyǵyn jeńip alǵan edi.
Úzdik joba bıyl da ekinshi maýsymymen qaıta oraldy. Bul joly túsirilim toby monoqalalarǵa erekshe kóńil bólip, elimizdiń túkpir-túkpirindegi ekologııalyq ahýaldy tereńirek taldamaq. Telejoba aptasyna 2 ret — dúısenbi jáne sársenbi kúnderi saǵat 19:30–da kórermen nazaryna usynyldy.