«Taza qala» Jańaózende: Munaıǵa baı qala qoqystan arylmaı tur
JAŃAÓZEN. KAZINFORM – Jibek Joly telearnasyndaǵy «Taza qala» baǵdarlamasy Mańǵystaý oblysyndaǵy Jańaózenge taban tiredi. Qazaqstandaǵy iri munaı kompanııalarynyń biri osy qalada ornalasqan. Qara jerden baılyq alatyn, tutas el damýyna eleýli úles qosyp jatqan qalanyń shynaıy bet-beınesi qandaı – jazbasha reportajdan oqyńyz.
Baǵdarlama barysynda júrgizýshiler ekige bólinip, qalanyń tazalyǵyna qatysty aqparatty zertteıdi. Biri jaqsy, endi biri jaǵymsyz tustaryn anyqtaıdy jáne bar maǵlumatty jınap, sarapshylarǵa tapsyrady. Mamandar sheshimdi 5 krıterııge súıene otyryp shyǵarady. Árqaısysy 10 baldyq júıemen baǵalaıdy.
Munaı kompanııasy jyl saıyn 750 mıllıon teńge bóledi
Jańaózen – Mańǵystaý oblysyndaǵy munaı-gaz salasyna mamandanǵan qala. Qoınaýyndaǵy baılyǵy erterekte eýropalyqtardy qyzyqtyrǵan degen derek te bar. Keıingi jyldary shaǵyn shaharda ınfraqurylym damyp, áleýmettik nysandar boı kóterip keledi. Oǵan qalanyń negizgi kásiporny da úles qosyp otyr. «Ózenmunaıgaz» AQ áleýmettik saıasat departamentiniń dırektory Muhambetberdi Sýıtovtyń aıtýynsha, qalanyń áleýmettik ınfraqurylymyna jyl saıyn turaqty túrde 750 mıllıon teńge bólinedi.
– Biz Neke saraıy, Mádenıet úıleri, Ardagerler saraıy sııaqty kóptegen jobalardy jasadyq. Jańaózen qalasynyń áleýmettik ınfraqurylymyn damytý úshin jyl saıyn 750 mıllıon teńge kóleminde turaqty qarajat bólip otyramyz. Sonymen birge, qosymsha jumys oryndaryn ashý, jalaqylardy qarjylandyrý boıynsha atqaryp otyrǵan mindettemelerimiz bar. Bıyl jyl sońyna deıin «Qazmunaıgaz» UK Ózenmunaıgaz» AQ demeýshiligimen Oqýshylardyń shyǵarmashylyq úıi paıdalanýǵa beriledi, – dedi M. Sýıtov.
Oǵan qosa, Kendirli jańalaýyndaǵy Tokmaq jerinde táýligine 50 myń kýb sý tuşytýǵa arnalǵan zaýyt qurylysy júrip jatyr. Ony jaqyn kúnderi saltanatty túrde ashý josparlanǵan.
Qoqys tolǵan kósheler, jóndelmegen joldar
Jańaózenge aıaq basqan sátten-aq kózge túsetini – kóshe boıynda shashylǵan qoqystar. Oǵan turǵyndardyń da eti úırenip ketkendeı, ony jınap jatqan da eshkim joq. Qaladaǵy qoqys salatyn konteınerler ábden tozǵan, syrtynda plastık pen qaǵazdar, bıo-qaldyqtar men áınekter bólek salynatyny jazylǵanymen, aýzy-murnyna deıin tolǵan konteınerge suryptap laqtyratyn múmkindik joq. Tipti polıgonǵa arnaıy jetkizilýi qajet turmystyq tehnıka da bar.
Jańaózendegi «Rahat-2» shaǵynaýdanyn da qoldan jasalǵan qoqys polıgony» deýge bolady. Adamdar mundaǵy bos jatqan aýmaqqa qoqysyn tógip ketedi. Aınalasyndaǵy tastandy ǵımarattarda kóńil kóterip, qoqysyn úıip ketkender kóp. Turǵyndar tıisti mekemege habarlasyp, shaǵymdanǵanymen esh nátıje joq. Osylaısha turǵyndar keıde bul qoqysty órteıdi, keıde úlken tehnıka shaqyryp, óz úıinen alysyraq yǵystyrady.
Qaladaǵy qaraýsyz qalǵan jalǵyz qoqys polıgonynyń da jaı-kúıi máz emes.
– Bul esh sanıtarlyq normaǵa da, adamnyń kóńiline de jaǵymdy emes. Polıgondy bir aı buryn qolǵa aldyq, qazir bıýdjetimizdi, tehnıkamyzdy, shtatymyzdy qalyptastyryp jatyrmyz. Barlyq tehnıka bar, biraq 7 jyl boıy qoldanylmaı, qańtarylyp turǵandyqtan, bárin qaıtadan iske qosyp, jandandyrýymyz kerek, – deıdi «Taza Jańaózen» MKK dırektory Baǵdat Turlybek.
Shaǵyn shahardaǵy eń ózekti máseleniń biri – jol. Bul qalada tipti jaıaý júrginshiler jolaǵyn da sırek kezdestiresiń. Sońǵy úsh jylda Jańaózen men qalaǵa qarasty tórt aýylda 70 shaqyrym jolǵa asfalt tóselgen eken. Al bıyl Teńge jáne Kendirli aýylyna avtokólik joldaryn salý jumystary júrgizilip jatyr.
– Qazir joba boıynsha 50 myń sharshy metr oı-shuqyrlardy jamaý kerek. Osy jumystar júrgizilip jatyr. Sonymen birge, 52 mıllıon teńgege kelisimshartqa otyryp, merdiger mekememen Jańaózen joldaryna jolaq syzyqtardy syzý bastalyp ketti. Óıtkeni jyl basynda qarajat bólinbeı, konkýrs jarııalanǵan joq, konkýrs jeńimpazy maýsym aıynda ǵana anyqtaldy. Byltyr 12 myń sharshy metr jol jóndeldi, – dep túsindirdi «Jańaózen qalalyq jolaýshylar kóligi jáne avtomobıl joldary bólimi» MM basshysy Igisát Serikbaev.
Sán-saltanatpen kelgen qoqys kólikteri
Jańaózenniń tazalyqtan alshaq qala ekenin jaýapty ókilder de moıyndap otyr. Ár qadam attaǵan saıyn kezdesetin qaldyqtar endi jınalmaq.
– Jańaózendi taza qala dep aıta almaımyn. Sebebi osy kúnge deıin turmystyq qatty qaldyqtardy tasymaldaý jeke sektorda boldy. Bizde sanıtarııa boıynsha kóp másele joq. Bizdegi másele – turmystyq qatty qaldyqtardy tasymaldaý boldy. Ózderińiz kórgendeı, qalanyń ishi las. Sony endi josparly deńgeıge, tazalyqqa, mádenıetti qalyptastyrý maqsatynda kommýnaldy kásiporyndy sol sebeppen qurdyq. Sosyn turmystyq qatty qaldyqtar polıgony qalanyń jáne tórt aýyldyń barlyq qaldyǵy bir jerge tógiletin. Ol jaqta senimgerlik basqarýǵa berilgen eki aıdyń ózinde tórt ret órt oqıǵasy tirkeldi. Osy kelisimshartty birjaqty buzyp, polıgondy «Taza Jańaózen» kásipornynyń balasyna berdik, – dedi «Jańaózen qalalyq Turǵyn úı-kommýnaldyq sharýashylyq bólimi» MM basshysy Ádilet Sámı.
Aıtpaqshy, Jańaózende osyǵan deıin qoqys jınaýǵa merdiger kompanııa jaýapty bolǵan. Jaqynda ǵana «Taza Jańaózen» memlekettik kommýnaldyq kásiporny qurylyp, tazalyqty qamtamasyz etýge mindettelipti. Tipti qoqys jınaıtyn jáne joldy sýmen tazartatyn kólikterdiń kiltin tabystaý rásimi ótken.
– Merdigerler jeke tabysyn ǵana oılaıdy. Al bul jerde memlekettik mekeme qurylǵandyqtan qalanyń qoqysy ýaqytyly jınalatyn bolady. Jekemenshik bolǵandyqtan másele kóp. Qalamyzda qoqystar bar, ony jasyrmaımyz. Aldaǵy ýaqytta júıeli túrde uıymdastyratyn bolamyz. Bul tehnıkalar 10 kún buryn keldi, tıisti qujattaryn rásimdeý jumystary júrdi. Oǵan qosymsha, bıyl 500 qoqys jáshikterin aldyq, – dep túsindirdi Jańaózen qalasy ákiminiń orynbasary Beknur Bálıuly.
Qala qoqysqa tolyp jatqanda tehnıkany saltanatty túrde tabystaýdyń qanshalyqty qajeti bar? Jaı ǵana únsiz óz mindetin atqarsa jetkilikti emes pe? Osy tusta Memleket basshysynyń «Qazir toı toılaıtyn zaman emes» degen sózi eske túsedi.
Jańaózende aǵashtyń eki túri ǵana ósedi
Baǵdarlama kadrlary Jańaózenniń ortalyq saıabaǵyn da kórsetti. Qalanyń júregi sanalatyn basty saıabaqtyń jaıy kóńil kónshitpeıdi. Oryndyqtar eskirgen, sýburqaq ta jumys istemeıdi. Jalpy Jańaózende kópshilik demalatyn oryndar kóp emes. Arbattyń da sapasy syn kótermeıdi. Qalanyń negizgi kásiporny bólgen 750 mln teńge bıyl osy maqsatta jumsalmaq. Al ázirge turǵyndardyń jıi keletin, qanaǵat tutatyn orny osy.
Jańaózende qorshaýsyz balalar alańy, qaýipti káriz qudyqtary da jıi kezdesedi. Qabyrǵadaǵy jazý-syzýlardyń ózi bólek áńgime. Al qala ákimdigi túsirilim toby úshin barynsha daıyndalǵan sııaqty.
– Alań jaqty keshe tazalady, jasyl keýdeshe kıgen adamdardy kórdik. Al búgin jasy menen úlken zeınetkerler aǵash sýaryp júr. Olar tipti alǵashynda aǵash sýara almady, bárin basynan bastap úıretti. Qalany las dep aıta alamyn. Al mádenıet eshqashan bolmaǵan, bolmaıdy da, – deıdi qala turǵyny Leıla Stregýnova.
Jańózende qazir 20 myńnan asa aǵash bar, olar ortalyq joldyń eki qaptalynda tur. Ótken jyly qalada 3800 túp aǵash egilse, bıyl 4200 túp otyrǵyzý josparda tur. Klımatqa baılanysty qalada qaratal men terekten basqa aǵashtyń ósýi qıyn. Al jergilikti «Jasyl jebe» klýbynyń ekobelsendileri qala tazalyǵy úshin únemi senbilikke shyǵady.
– Árbir merekelik kontsertten keıin, qoǵamdyq is-sharalardyń ertesine senbilik ótkizip turamyz. Sońǵy sharamyz «Tazalyq pıknıginde» 80 tonnaǵa jýyq qoqys shyǵaryldy. Bul tek qana bizdiń jumysymyz emes, qalamyzdaǵy barlyq tazalyqqa qyzyǵýshy azamattardyń birlese atqarǵan eńbegi, – deıdi «Jasyl jebe» ekobelsendiler klýbynyń jetekshisi Sábıt Qarjaýbaıuly.
Aýyz sý qalaı tuşytylady
«Taza qala» baǵdarlamasynyń júrgizýshileri jańaózendikter kúndelikti tutynatyn aýyz sýdy tazartý protsesin kórsetti. Edil ózeninen tartylǵan sý osynda rezervýarǵa jınalady. Laı sý súzilgen soń, quramyna túrli reagentter, elementter qosylady, sodan keıin dezınfektsııa jasalady.
Jańaózen turǵyndary kúzgi-qysqy mezgilde táýligine orta eseppen 23-25 myń tekshe metr, al jazǵy kezeńde 40-42 myń tekshe metr sý tutynady. Al «Ózenınvest» memlekettik kommýnaldyq mekemesi 2000 jyldan beri halyqty sapaly aýyz sýmen qamtamasyz etip keledi.
– Jańaózen qalasynda jalpy aýyzsý máselesi bar. Mysaly ótken jyly kúnniń ysýy mamyr aıynda bastalyp ketip, qýańshylyq boldy. Halyqqa sý jetpeı, sýdy kestemen berýge týra keldi. Al bıylǵy aýa raıy óte qolaıly, jaýyn-shashyn jetkilikti jaýdy. Qazir táýlik boıy sýdy esh kedergisiz berip otyrmyz, – deıdi «Ózenınvest» MKK dırektory mindetin atqarýshy Shapaǵat Sharapatdınov.
Al turǵyndar paıdalanǵan sýy 10 myń tekshe metrge deıin sý qabyldaıtyn káriz tazartý ımaratyna keledi. Munda táýligine 55-60 myń tekshe metr sý qabyldanyp, tazalanyp jatyr. Ázirge káriz sýy kádege jaratylmaı, býlanýǵa jiberilip jatyr. Aldaǵy ýaqytta bul sýdy qalany jasyldandyrý maqsatynda qoldaný josparlanǵan.
Aıtpaqshy, Jańaózende turǵyndardy úzdiksiz jylýmen, ystyq sýmen jáne elektr energııasymen qamtamasyz etýdiń tıimdi ádisi bar. Munda ortalyq jylý qazandyǵynyń óz shaǵyn jylý elektr ortalyǵy jumys isteıdi.
– Buryn ortalyq jylý úshin elektr energııasyn satyp alatynbyz. Endi mundaı elektr energııasy jylýdyń esebinen óndiriledi jáne arzanǵa shyǵady. Jylý týrbına arqyly ótkende generatormen aınaldyryp, elektr energııasyn alamyz, – deıdi «Ózenjylý» MKK ınjener-elektrıgi Balýanııaz Abdýllaev.
Apatty úıler irgetasy úgitilip tur
Jańaózende 266 kópqabatty turǵyn úı bar. Olardyń basym bóligi 1963 jyldan 1975 jylǵa deıin qoldanysqa berilgen. Olardyń búgingi hali tipti aıanyshty. Biriniń irgetasy sógilýge shaq tursa, endi biri kez kelgen kúni opyrylyp ketýi múmkin. Ótken ǵasyrda boı kótergen úılerde eden opyrylǵan sátter de bolypty.
Taǵy bir turǵyn bul úıge 2018 jyly kóshken. Aıtýynsha, ákimdik apatty úıden taǵy bir apatty úıge ákelgen. Endi baspanany satyp alý kerek ekenin aıtypty. Biraq qalada resmı 16 úı ǵana apatty dep tanylǵan. Qıraýdyń aldynda turǵan nysandar bul tizimge qashan eneri belgisiz. Al kópqabatty úılerdiń podezi tipti adam shoshyrlyq, turǵyndar oıylǵan edende júrýge májbúr.
Turǵyndardyń muń-muqtajyn jetkizý úshin baǵdarlama júrgizýshileri Turǵyn úı ınspektsııasy bóliminiń basshysyn shaqyrdy.
– Qazirgi tańda dál osy eki úıde tehnıkalyq zertteý jumystaryn júrgizdik, onyń qorytyndysy kelesi aptada shyǵady. Turǵyndardyń habary bar, biz sáýir aıynda 20 úıge tehnıkalyq zertteý jumystaryn júrgizýge konkýrs jarııaladyq. Apatty bop tanylǵan soń turǵyn úıler satyp alýǵa, jaldamaly páterlerge bıýdjettik ótinim beriledi. Bul Jańaózen qalalyq turǵyn úı kommýnaldyq sharýashylyq bóliminiń jumysy, biz tek qorytyndy shyǵaryp, sol mekemege usynys beremiz, – dep túsindirdi «Jańaózen qalalyq turǵyn úı ınspektsııasy bólimi» MM basshysy Erlan Sarbaev.
Jańaózen ákimi ne deıdi
Jańaózenniń jaǵdaıymen tanysqan soń «Taza qala» túsirilim toby qala ákimi Janseıit Qaınarbaevpen suhbattasty.
– Baldyq reıtıng boıynsha qalany 70-80 paıyz taza dep aıta alamyn. Oǵan birneshe sebebimiz bar. Kezindegi jekeshelendirýge daıyn emestigimizdi Úkimetke dáleldedik. Osylaısha turmystyq qaldyq tasıtyn polıgondy memleket menshigine qaıtaryp, memlekettik kommýnaldyq kásiporyndy qaıta qurdyq. Sanıtarlyq tazalyq jasalyp jatyr, bizde tek qana qoqys shyǵarý máselesi bar. Qazirgi tańda 8 tehnıka keldi. Al jalpy Jańaózen qalasyn tolyq qamtý úshin 30 kólik kerek, – dedi ákim.
Ákimniń aıtýynsha, jergilikti turǵyndardyń tazalyq mekemelerine qaryzy bar. Qala boıynsha 362 mln teńge, aýyldar boıynsha – 120 mln teńge, jalpy kólemi 480 mln teńge qaryz bar.
Sonymen birge, osydan 2-3 jyl buryn ǵaryshtyq monıtorıng jasalyp, Jańaózende 38 qoqys núktesi anyqtalǵan edi. Ákim sol qoqys oryndarynyń tórteýi ǵana qalǵanyn, sot protsesi júrip jatqanyn jetkizdi.
Mańǵystaý oblysynyń ákimi de kóktemde Jańaózen ákimine tazalyqqa qatysty qatań eskertý berip, týrıstik oryndarǵa baratyn jol qoqysqa tolǵanyn synaǵan edi. Óz kezeginde ákim ondaǵy másele qoqys shyǵarýǵa qatysty aıtylǵanyn, konteınerler syrtyn qorshaý jumystary júrgizilgenin aıtyp aqtaldy.
– Myna joldardyń jıegin tegistedik, konteınerler syrtyn qaptadyq. Eger plastıkpen suryptaýmen aınalysqysy keletin kásipkerler bolsa, esh kedergi joq, ornatýǵa ruqsat. Osyǵan deıin suryptaıtyn sebetter praktıka júzinde boldy, halyq plastık qoqysty bólip salmaǵan soń kásipkerler keri alyp ketti. Qazir 22 konteıner ornynda plastık tory ornatylǵan. Búl jergilikti bıýdjetten emes, qyzmet kórsetetin kompanııa esebinen júrgizýi kerek, – deıdi J. Qaınarbaev.
Sondaı-aq qala basshysy turǵyndardyń kópqabatty úılerdiń aldyna 1100-ge jýyq janama nysan salyp alǵanyn atap ótti. Búginde onyń 30 paıyzǵa jýyǵy qalypqa keltirilgen. Al 30-ǵa jýyq is sotta jatyr eken.
Topyraqty qunarlandyryp, aǵashty kóbeıtý kerek – Sarapshylar
«Taza qala» júrgizýshileri Jańaózen týraly barlyq aqparatty jınap, sarapshylarǵa tapsyrdy. Mamandar kóshedegi tazalyq pen tártip, kommýnaldyq qyzmettiń jumys júıesi, abattandyrý, halyq mádenıeti, qala estetıkasy atty bes krıterııge súıene otyryp, qalaǵa óz baǵalaryn berdi.
Bul shyǵarylymda Astana qala qurylysyn josparlaý bóliminiń bas mamany Gúldana Ábish, elordalyq máslıhat depýtaty Asqar Smaǵulov jáne Qorshaǵan ortany qorǵaý jáne tabıǵatty paıdalaný basqarmasynyń bas mamany Saǵynysh Saǵyntaev tórelik etti.
– Qala kósheleriniń tazalyǵyna 0 upaı berdim. Jergilikti memlekettik qyzmet jasaıtyn mekemege jańa tehnıka alyp jatqandyqtan 2 upaı qoıdym. Halyq mádenıetine – 1, abattandyrýǵa – 0, qala estetıkasyna – 0 upaı berildi. Qala ishinde qoqys kóp eken, polıgonnyń háli nashar, abattandyrý shamaly, al kógaldaný múldem joq, – dedi Astana qalalyq máslıhatynyń depýtaty Asqar Smaǵulov.
Al elorda qurylysyn josparlaý bóliminiń bas mamany G. Ábish qalada qoqys kóp bolǵanymen turǵyndarynyń tazalyqqa umtylǵany unaǵanyn atap ótti.
– Turǵyndar qalanyń taza bolǵanyn qalaıdy. Munda kommýnaldyq qyzmetti jańartyp, zamanaýı tehnologııalarmen jumys júıesin jolǵa qoıý kerek. Qalada saıabaqtar, jastardyń baratyn jeri joq. Jastar da demalys orny bolmaǵandyqtan basqa jaqqa ketetinderin aıtty. Qala estetıkasyna 0 upaı qoıdym, qalaǵa jańartý protsesteri kerek dep oılaımyn. Eski apatty úıler kóp eken, sol úılerdiń ornyna zamanaýı úılerdi salý kerek. Aýlalardy jańartyp, kishigirim arhıtektýralyq formalardy ornatý kerek. Sondaı biregeı nysandar kóbeıse, qala kelbeti kórkeıedi dep oılaımyn, – dedi sarapshy.
Óz kezeginde S. Saǵyntaev Jańaózen munaıǵa baı ólkede ornalassa da jaǵdaıy máz emestigin aıtty.
– Árıne jergilikti atqarýshy organ jumys istep jatyr, polıondy óz qaramaǵyna alyp, memlekettik kásiporyn qurǵan. Biraq bul jumystar áli jetkiliksiz. Negizgi jumysty qaldyqty suryptaý jáne qaıta óńdeý baǵytynda júrgizý kerek dep oılaımyn. Sebebi qoqys tek polıgonda jatqan joq, naǵyz qoqys polıgony – qalanyń ózi bolyp otyr. Aýyz sý tuşytý, káriz sýyn tazalaý jumystaryn kórdik, biraq olardy áli de jaqsartý kerek. Jasyl jelektiń azdyǵy qatty baıqaldy. Topyraǵy nashar bolǵandyqtan, aǵashtyń tek eki túrin otyrǵyzatyny aıtyldy. Sondyqtan jergilikti organ topyraqty ǵylymı turǵyda zerttep, qunarlandyrýy kerek. Buǵan oblys ákimdiginiń, qala ákimdiginiń kúshi de, qarajaty da jetedi. Qalanyń ishinde, kóshelerinde qoqys óte kóp. Muny halyqtyń ózi moıyndady. Biraq qolmen istegendi moıynmen kóterý kerek. Sondyqtan qala halqyna áli de ekologııalyq mádenıetti jaqsartý kerek, – dedi ol.
Jalpy esepte Jańaózen qalasy 10 upaı alyp, qalalar reıtınginde eń tómengi orynǵa turaqtady. Tizim basynda Astana (28), ekinshi orynda Hromtaý (22), úshinshi orynda Lısakov (21), tórtinshi orynda Rýdnyı (20), besinshi orynda Aqsaı (18) qalalary tur. Sondaı-aq 16 upaı alǵan Stepnogorsk jáne Jitiqara qalalary altynshy orynda tur. Jetinshi orynda – 14 upaıymen Qulsary qalasy tur.
Eske sala ketsek, «Taza qala» jobasy «Eń úzdik áleýmettik telejoba» nomınatsııasy boıynsha «Tumar-2025» ulttyq televızııalyq syılyǵyn jeńip alǵan edi.
Úzdik joba bıyl da ekinshi maýsymymen qaıta oraldy. Bul joly túsirilim toby monoqalalarǵa erekshe kóńil bólip, elimizdiń túkpir-túkpirindegi ekologııalyq ahýaldy tereńirek taldamaq. Telejoba aptasyna 2 ret — dúısenbi jáne sársenbi kúnderi saǵat 19:30–da kórermen nazaryna usynyldy.
Jalpy Mańǵystaýda jyl basynan beri 10 myń tonnaǵa jýyq qoqys shyǵarylǵan.